.jpg)
un nyiur
tapel : bedak perut; tapel wates:
tapal batas, perbatasan
tapih : jarik, kain
tapir : tapir, tenuk
taplak : taplak
tara : antara; tara mangsa :
musim pancaroba
tarab : datang bulan, melihat
bulan
1 45
taragnyana : tenung, pelet
tarak : berpuasa; tarak brata :
bersemedi, bertapa
tarambuja : semangka
tarangan : tempat bertelur (ayam),
sarang
taranggana : bintang, rasi bintang
taranjana : tenung, pelet
tarantara : antara
tarbuka : terbuka
tari : tari
tarima : terima
taring : taring
tarkadhang : kadang-kadang
tarmolah : tak bergerak
taros : tanya, bertanya
tarpa : terpa
tarpana : terpana, heran
tarsandha : tanda, alamat
taru : daun; tarulata : daun-
daunan; tarwa :
pepohonan
tarub : teratak, deklit, tenda
taruk, tarok : ditaruh, diletakkan
tarum : tarum
taruna : taruna, muda (laki-laki);
taruni: muda, taruna
(perempuan)
tarung : tarung, berkelahi
tarwéla : nampak nyata, jelas
sekali
tasih : masih, misih
tasik : samudra, laut
taskara : pencuri, penyamun
tata : tata; tata basa : tata
bahasa; tata cara : tata
cara; tata krama : tata
krama; tata lair: etika
lahiriah; tata prenah:
menurut alur
persaudaraan; tata
tentrem : tentrem,
teratur; tata-titi : teratur
tatab : tatap, tabrak; tataban
: tatapan, tabrakan
tatag : tegar, teguh hati
tatah : tatah, pahat
tatal : tatal, serpihan kayu
tatanan : tatanan, aturan
tataran : tingkatan, tahapan
tatarpa : tanpa, tidak dengan
tatkala : ketika, tatkala, sewaktu
tatrap : tepat, kena benar, sesuai
benar
tatu : luka
tatur : dipangku sedemikian
rupa agar buang air (bayi)
tatwa : keadaan yang
sesungguhnya
tatya : nyata, kenyataan
taun : tahun; taun raja: tahun
raja, hari besar kelahiran
raja; taun wastu : tahun
biasa (354 hari); taun
wuntu : tahun kabisat
(355 hari)
tawa : tawar, menawarkan
tawan : tawan, tahan
tawang : angkasa, langit
tawar : tawar, tak berasa;
tawaren: bengkak
kakinya
tawas : 1 tawas, obat jentik-
jentik; 2 upah lelah
tawing : dinding papan di tepi
perahu
tawon : tawon, lebah; tawon
gumana : lebah
berdengung; tawon gung
: tawon besar, tawon raja
tawu : menguras air
tawung : tutup dinding papan (di
tepi perahu)
tawur : berkelahi, bertengkar
taya : 1 hilang, kosong; 2 tari
tayub : tayub, seni tradisional
tayuh : mencari firasat lewat
mimpi
tayum : lapuk, layu
teba : tanah lapang, lapangan
tebah : pukul, tinju, tendang;
tebah jaja: pukul dada,
menantang; tebah
tembung : pukul rata,
hantam kromo
tebak : pukul, tinju
tebal : tebal
tebas : tebas, borong
tebek : tangkap
tebela : keranda, peti mati
tebeng : tebing jendela, tebeng
teberi : rajin, hemat, sederhana
1 46
tebus : tebus; tebus weteng :
selamatan untuk hamil
tujuh (7) bulan
tedah : tunjuk, pedoman
tedha : makan
tedhak : turun; tedhak loji :
datang ke loji; tedhak
siti : kenduri/
selamatan ketika anak
mulai turun tanah;
tedhak sungging:
berfoto
tedhan : makanan
tedhas : mempan
tedhasih : burung kedasih
tèdhèng : sekat, halang, tirai
tèdhès : habis sama sekali, tandas
tedhi : makan
tegal : tegal, ladang
tegar : tegar, tanpa beban,
bebas
tegayuh : berubah-ubah, berganti-
ganti
tegel : tega, sampai hati
tegen : kokoh, kukuh, kuat
tegeng : teguh, kukuh
tegep : tegap, kokoh
teger : kukuh, tak berubah-
ubah
tegerak : tandus, tanah mati
tegerang : kayu untuk memberi
warna kuning pada kain
batik
tegerat : nama bunga
teges : makna, arti
tegil : tegal, ladang
teguh-timbul : kebal, sakti
tegyan : tega, sampai hati
téja : pelangi, cahaya, sinar;
téja bathang : pelangi
tanda duka cita;
téjamaya : nama
kahyangan Batara Guru
tèji : teji (kuda)
teka : datang, tiba
tekan : tekan, desak
tékang : sang, si
tekap : sampai, hingga, oleh
karena
teken : teken, tongkat
tèken : teken, tanda tangan
tekèng : sampai di
téko : teko, porong, poci
teksaka : ular
teksih : masih
tekuk : tekuk, lekuk; tikel tekuk
: berlipat ganda
tekwan : tanya
tela : terang, jelas
telag : kehabisan, tidak
musimnya
telaga : telaga
telah : nama, sebut
telak : kerongkongan
telar : lapangan, tanah lapang
telas : habis
telat : telat, tertinggal
telenan : landasan
telih : tembolok (pada unggas)
telik : sandi, lambang, rahasia;
telik sandi : mata-mata,
intelijen
telu : tiga; majutelu: segitiga;
telon : bertiga; telu belah
: menjadi tiga bagian;
telu juru : berkeping
tiga; telung puluh : tiga
puluh
teluh : tenung, penyakit; teluh
braja: bintang beralih;
teluh tragnyana :
tenung, penyakit
teluk : 1 teluk; 2 takluk, tunduk
temaha : akibatnya, sehingga,
akhirnya
temangga : enak menjadi tetangga
temangsang : tersangkut
temantèn : penganten
tembaga : tembaga; tembagan :
tempat membuat tembaga
tembako : tembakau
tembalo : pohon trembalo
tembang : tembang, lagu;
tembaruk : berhak, berkat
tembaya : kumpul; patembayan :
perkumpulan
tembayat : janji, kumpul;
patembayatan :
perkumpulan, organisasi
témbok : tembok
tembon : perahu kecil
1 47
témbong : belang hitam pada kulit
muka, dsb
témbor : dulang, talam
témbré : tidak berharap, hina,
remeh
tembung : kata
temeka, temekan : tiba, sampai
temen : sungguh, benar
temenggung : tumenggung,
pangkat kebangsawanan
tempaling : sungsang balik, baling-
baling
tempaos : nama pohon untuk
ramuan rokok
témpé : tempe, jenis lauk pauk
tempélang : cara membungkus nasi
dengan daun pisang
témpong : pangkal paha (kuda,
dsb)
tempuh : tempuh
tempuk : temu, jumpa, menjadi
satu
temtu : tentu, pasti
temu : temu, jumpa; temu
gelang : lingkaran yang
tidak putus; temu lawak
: tumbuhan temu lawak,
jenis tanaman obat;
temu rosé :
bertemu pada ruas-
ruasnya
tèn : lubang jala
tenaga : tenaga, energi
tenan : sungguh, benar
tenang : tenang, santai
tenapi : tetapi, akan tetapi,
namun
tenaya : anak, putra
tengah : tengah; tengah wengi:
tengah malam
tengan : kanan
tengangé : tengah hari
tengara : tanda, lambang,
perlambang
tengen : kanan
tenger : tanda, prasasti, nama
tengga : tunggu
tenggak : 1 leher; 2 telan
langsung
tenggar : lapang, luas
tenggarèng : terang cuaca
tenggenah : jelas, terang, kepala,
tengah-tengah pertahanan
tenggèrèng : terang cuaca
tengger : bukit, tanah tinggi
tengginas : trampil, cekatan
tengging : ujungnya mencuat ke atas
tenggirang : senang hatinya
tenggok : leher atas, tengkuk
ténggor : memindahkan padi dari
persemaian ke sawah
tenggulang : bendung, cegah
tenggun : agak baik juga, cukupan,
sedang
tengran : tanda, lambang, nama
tengu : tengu, jenis kutu;
satengu : kecil sekali
teni : pakaian dinas
ténja : tinja, tahi, cirit
ténong : wadah makanan dari
bambu
tenta, ketenta : terjebak, terpaksa
tanpa kesadaran
tèn-atèn : bagian bambu sebelah
dalam (tanpa kulit)
tentrem : tentram, tenang
tenun : tenun
tenung : tenung, santet
tepa : tepa, ukur; tepa selira :
mengukur diri, tenggang
rasa
tepak : mapan, cocok
tépak : sisa, bekas, telapak
tépang : sepak, tendang
tepas : serambi rumah,
sengkuap; tepas wangi :
tempat tidur
tépas : 1 tepas, kipas; 2 balai
tepet : bekas, sisa; tepet loka:
alam baka, alam kekal;
tepet suci: hari akhir,
akhirat
tepi : tepi, pinggir
tepis : tepi; tepis iring, tepis
liring : perbatasan, tapal
batas
téplok : teplok, lampu
tepung : kenal, tahu; tepung
becik: bersahabat baik;
tepung gelang :
melingkar, berkeliling;
tepung kebo : hanya
1 48
tahu saja; tepung pager:
tetangga sebelah rumah
yang bersatu pagar;
tepung rukun :
bersatu; tepung wates :
perbatasan, tapal batas
terah : darah, turun, turunan
terang : terang, jelas
teras : terus
terbang : 1 terbang; 2 rebana;
terbangan : bermain
rebana
terbil : kayu penyangga
terbis : jurang, curam
terbuka : terbuka
teres : 1 takut, ngeri; 2
diteresi : dikelupas
kulitnya (pohon)
terganca : selisih, bersalah, berbeda
terkadang : kadang-kadang
tersandha : berdasarkan pada
tertamtu : tentu, pasti
teruna : pemuda; teruni : pemudi
terwaca, terwéla : terang, jelas
terwèlu : kelinci
tesih : masih
tetah : tutuh
teteg : kokoh, kuat, kukuh
tètèg : merontokkan
tètèh : fasih, bicara lancar
tètèk : puting susu
tetel : tekan, desak
tétéla : terang, jelas
tetep : tetap
teter : sikat, sisir, penggaruk
tètèr : ujian
tetes : tetas
tètès : tetes
tiba : jatuh
tibra : susah, sedih, marah
tidha-tidha : ragu-ragu, bimbang
tidhem : sunyi, sepi, diam
tiga : tiga; tigawaja : nama
ikan; tigawarna : tiga
warna
tigan : 1 bertiga; 2 telur
tigas : pangkas, potong; tigas
gagang : habis diketam
lalu dijual (padi); tigas
kawuryan : baru
tampak, baru muncul;
tigas pancing :
dipangkas miring sekali
putus
tika : itu; tikang: yang itu
tikbra : susah, sedih; tiké : ini
tikel : lipat, banyak, ganda; tikel
alis: berkerut kening;
tikel balung : nama
tumbuhan; tikel tekuk:
berlipat ganda; tikel
wosen: kejang-kejang
pada jari tangan
tikep : dekap
tiki, tiking : ini, di sini
tiksa : tajam, senjata tajam;
tiksna : tajam, cerdas,
jeli; tikswa : tajam,
cerdas, jeli
tikta : pahit, empedu
tiktak : sejenis meriam kecil
tiku : itu
tikung : tikung
tikus : tikus
tilak : bekas jejak
tilam : tilam, kasur, tempat tidur;
tilam rum : tempat tidur;
tilam sari : tempat tidur
tilap : bujuk
tilar : tinggal
tilas : bekas, sisa
timang : timang, gesper
timba : timba, tali timba
timbal : panggil, perintah;
ditimbali : diperintah,
dipanggil; timbal balik :
saling menerima dan
memberi
timbang : timbang, imbang;
timbang sih :
pertimbangan
timbel : timah
timbreng : redup, berawan
timbrung : menimbrung
timbun : timbun
timen : sangat, amat
timpal : timpal, setimpal
timpang : timpang
timpuh : timpuh, duduk bersila
timpung : timpang, pincang
1 49
timun : mentimun; timun
wungkuk : timun
bungkuk
timur : 1 muda, kecil; 2 timur
tindak : pergi, berangkat
tindhes : tindas, gilas
ting : lentera, jenis lentera
tinggal : tertinggal
tinggar : senapan yang berlaras
kuningan
tinggeng : tetap, tidak berubah-
ubah
tingi : kulit kayu untuk
mencelup kain batik
tingkah : tingkah laku
tingkas : subur
tingkeb : selamatan kehamilan
usia 7 bulan
tingkem : bakul kecil bertutup
tinimbang : daripada
tinjo : tengok, jenguk
tintrim : sepi, sunyi
tipak : bekas, sisa
tipar : ladang, tegal
tipu : tipu, bohong
tipung : ketipung
tira : tepi, pinggir
tirah : berlebih, sisa
tirem : tiram
tirep : redup, berawan
tirta : air; tirtamarta : air
kehidupan; tirta prawita
sari: air sari kehidupan;
tirta sinduretna : air
mani, sperma;
tirtayatra : berziarah ke
pemandian suci;
patirtan : pemandian
tiru : tiru, contoh
tisaya : sangat, amat, terlebih
tisma : tajam
tisna : cinta, kasih sayang
titah : makhluk, ciptaan
titèn : 1 ilmu titen; 2 teliti,
ingat; 3 daun kacang
kering
titi : teliti; titi mangsa :
perhitungan musim; titi
priksa : memeriksa,
meneliti
titih : keras, padat (keris);
titihan : kendaraan
titik : titik, tanda, ciri, noktah;
titik iyik: jaman masih
kecil; titik melik: barang
bukti
titir : dipukul terus-menerus
(kentongan)
titis : titis, tepat
tiwas : 1 mati; 2 terlanjur
tiwikrama : marah
tiyang : orang
tiyasa : kuasa, pandai
tobat : taubat
toblok : keranjang
toblos : coblos, tusuk
tobong : tempat pembakaran;
tobong gamping :
tempat pembakaran batu
menjadi gamping
togari : malam
togog : nama wayang
tomara : tombak (belantam)
tomprangan : bertengkar, cek-cok
tonggari : malam hari
torana : pintu gerbang
tos : keras, berharga
tosan : besi; tosan aji: pusaka
totog : 1 tabrak, mentok; 2 ilmu
totog
totoh : taruh
totos : kepala, pemimpin
towang : selang, sela
toya : air; toyanta : awan,
mendung
trabas : 1 terabas, terobos; 2
pemboros
tracak : telapak kaki binatang
trah, gotrah : keturunan; trahing
kusuma : darah biru,
bangsawan
trajeg : pancang, tonggak, pagar
traju : neraca; traju mas :
timbangan emas
trampil : terampil, cekatan
tranggana : bintang
trantan : berdiri pakai penyangga
trantang : bersinar
trap : terap, pasang; trap sirap :
diatur serba baik, rapi;
1 50
trapsila : tata krama,
susila
trapas : boros, lekas habis
tratag : panggung
traté : teratai
trawang : terawang, pandang, lihat
trebis : jurang, curam; jurang
trebis : jurang yang
curam
trembalo : pohon trembalo
trembayak : burung angsa
trembayun : sulung
trena : rumput
trengga : bintang
trenggalung : musang akar
trenggana : bintang
trengginas : terampil, cekatan
trenyuh : trenyah, kasihan
trep : trep, cocok, sesuai;
trepsila : susila, sopan,
tatakrama
très : sulaman benang emas
pada lengan baju
trèsèh : ramah-tamah, cakap
tresna : cinta, kasih, sayang
treteg : jembatan
trewélu : kekunci
tri : tiga; tribawana: tiga
dunia; triguna : tiga
kegunaan; trikaya : tiga
kekayaan; trikona :
segitiga, bersudut tiga;
trilocana : bermata tiga;
triloka: tiga dunia;
trimurti : tiga dewa;
trinétra : mata ketiga;
trisula : senjata tombak
bermata tiga
trima : terima; trima kasih :
terima kasih
tris : cinta, kasih sayang
trisig : pagar anyaman bambu
trisik : pantai berpasir, berbatu-
batu kecil
trisna : cinta, sayang
triwi : putih
triwikrama : marah besar
truka : membuka tanah untuk
tempat tinggal
trukah : dusun baru
truna : muda, remaja
truntum : nama batikan
trup : 1 permainan truff; 2
kelompok, regu
trus : terus, langsung
trustha : senang, suka, puas;
trusthi : senang
truwaca : jelas, terang
truwéla : jelas, terang
truwèlu : kelinci
tuba : racun
tuban : jeram, air terjun
tubar : akar yang mengembang
ditanah
tubi : tuba
tubruk : tubruk, tabrak
tubug : bengkak kakinya, cacat
tubungen : telor, pelat
tudhuh : petunjuk, pedoman
tudhun : turun, ke bawah
tudhung : kudung, tutup kepala
tuding : 1 tuduh, dakwa; 2 jari
telunjuk
tuduh : petunjuk, pedoman
tugar : 1 tugar; 2 mencangkok
tugel : patah, putus
tugi : bulu padi
tugu : tugu, monumen
tugur : jaga
tuha : tua
tuhu : sungguh, benar
tuhun : sebenarnya, semestinya
tujah : diterjang dengan kaki
diinjak; tujah bumi :
kaki bagian depan putih
(kuda, dsb)
tuju : tuju, sengaja
tuk : sumber, mata air
tukang : tukang
tukar : tukar, ganti; tukar
cincin: upacara tukar
cincin, peningset; tukar
maru : nama ikan; tukar
padu : bertengkar mulut
tukung : menjejak bahu (rambut)
tuladha : teladan, contoh
tulak : tolak; tulak balik :
penangkal bahaya; tulak
sawan : penangkal
penyakit
tulalé : belalai
tulang : tulang
1 51
tular : tular, menular
tulèk : lalu, segera
tulèn : tulen, asli
tuli : tuli, tidak dapat
mendengar
tulis : tulis
tulung : tolong
tulup : 1 alat berburu burung;
2 kerangkeng
tulus : tulus, ikhlas
tulya : kemudian, lalu
tuma : kutu
tumama : 1 mengenai, mempan; 2
puas
tuman : tergantung, ketagihan
tumang : bibir dapur
tumat : buah tomat
tumbak : tombak, jenis senjata
tumbal : tumbal
tumbar : tumbar, jenis bumbu
tumbas : beli
tumbeng : kayu yang dipasang
pada gamelan (gambang)
agar lebih sempit
lubangnya untuk
mengatur nada
tumbruk : tubruk
tumbu : tumbu, wadah dari
bambu
tumbuk : tumbuk
tumenggèng tawang : ujungnya
mencuat ke atas (bulu
mata)
tumenggung : tumenggung
tumok : tahu, melihat
tumon : menonton, melihat
tumpak : naik, numpang
tumpal : kapar, kekat
tumpang : tumpang, numpang;
tumpang sari :
tanaman berjenis-jenis;
tumpang suh :
bertumpangan,
berserakan; tumpang
tindih : tumpang tindih
tumpek : jatuh-tumpah
tumpeng : nasi untuk selamatan
tumper : puntung (kayu bakar)
tumpes : tumpas, gilas, musnah
tumplak : jatuh, tumpah
tumplek : tumpah, bertumpuk;
tumplek bleg : tumpah-
ruah
tumpu : tumpu, alas, landasan
tumpuk : tumpuk;tumpuk timbun
: bertimbun-timbun;
tumpuk undhung :
bertumpukan
tumrah : berkembang, beranak
tumrap : terhadap, kepada
tumus : 1 terkuras, 2 tembus
tumut : ikut, turut
tuna : 1 tidak punya; 2 rugi;
tuna dungkap : sering
keliru; tuna karya :
menganggur; tuna kisma
: petani yang tak punya
tanah; tuna netra : buta;
tuna susila : nakal, lacur
tunangan : tunangan, kekasih
tunas : tunas, taruk
tundha : tumpuk, tangga, ditunda
tundhes : tandas
tundhuk : takluk, menunduk
tundhun : setangkai
tundhung : usir
tung : ujung, puncak
tungan : ujung, puncak
tungga : remuk, terkemuka
tunggak : tunggak, pangkal, pokok
tunggal : tunggal, satu
tunggang : tunggang, naik
tunggara : tenggara (mata angin)
tunggil : tunggal, satu
tunggir : punggung gunung
tunggu : tunggu
tunggul : tunggul, yang tertinggi
tungkak : pucuk telapak kaki, tumit
tungkas : pesan, amanat
tungkat : tongkat, setik
tungku : tungku
tungkul : tungkul, takluk
tungtum : berkumpul kembali
tungtun : tuntun
tuni : kurang, tidak punya, rugi
tunjang : tunjang, tabrak
tunjel : tonjok, tusuk
tunjem : tonjok, tusuk
tunjung : bunga tunjung, teratai,
seroja
tuntas : tuntas, selesai
tuntum : berkumpul kembali,
pulih
tuntun : tuntun, bimbing
tuntung : ujung, puncak
tuntut : tuntut, gugat
tunu : api, nyala
tup : tutup; entup : sengat
tupiksa : periksa, cek
tur : lagi pula, dan
turah : lebih, sisa
turangga : kuda; katuranggan:
ciri-ciri
turas : kencing, buang air
turi : turi, jenis tanaman
turida : susah, sedih
turon : tiduran, berbaring-
baring
turu : tidur
turuh : bocor, tiris
turun : 1 turun, ke bawah; 2
anak keturunan
turung : belum
turut : turut, patuh, tertib
tus : serius, benar-benar
tusara : embun
tusih : mengawasi
tuskara : lebah, tawon
tustha, tusthi : senang, puas, asyik
tusuk : tusuk, tonjok; tusuk
kondé : tusuk sanggul
tut : ikut, turut; tut wuri :
ikut di belakang
tutas : tuntas selesai
tuter : bel, peluit, terompet,
klakson
tutu : tumbuk; nutu pari :
menumbuk padi
tutug : selesai, tamat, tuntas
tutuh : tunduk, dakwa, potong,
pangkas
tutuk : mulut
tutul : tutul, bintik, noda;
macam-: harimau
kumbang
tutup : tutup; tutup dhahar
(saji) : tudung saji;
tutup kendhang :
pembukaan dan
penutupan; tutup
kéyong : bagian rumah
berupa segitiga disebelah
atap; tutup kuping,
tutup mulut : membisu
dan tuli; tutup liwet :
cara memakai ikat
kepala
tutur : tutur, kata, sabda
tutus : 1 tutus, pukul; 2 tali dari
bambu; tutus kajang :
jahitan yang selanya
jarang-jarang
tutut : jinak, kejar, sisil
tutuwa : ketua, pemimpin
tuwa : 1 tua; 2 sudah masak;
kamituwa : kepada desa;
tuwa bangkong : tua
bangka; tuwa buru :
pemburu; tuwagana,
tuwanggana : ketua,
peminjam, pemuka;
tuwah : tumbuh, timbul,
terbit
tuwi : tengok, jengok
tuwin : dan, serta, lagi
tuwu : burung hantu
tuwuh : tumbuh
tuwuk : kenyang, puas
tyas : hati; tyas mami : hatiku
1 53
U
uba rampé : piranti, alat-alat
ubaya : janji, prasetia
ubed : 1 belit; 2 banyak akal
ubek : aduk
ubel-ubel : ikatan, belitan
ubeng : keliling, putaran
uber : kejar, buru
ubin : ubin, tegel
ublek : 1 aduk; 2 bergerak di
sekitar
ubon-ubon : abdi perempuan di
pertapaan
ubral : obral
ubur : ramai sekali, bingar
ucal : ajar
ucap : ucap, ujar
ucek : tekan
uceng : ikan kecil; uceng-
uceng: sumbu
uda : telanjang; ngudarasa :
mengutarakan perasaan;
udakara: kira-kira;
udamamah: tepat
suaranya (dalam
memerankan tokoh-
tokoh wayang);
udanagara: sopan-
santun; udapati :
sumpah-serapah;
udarati : laut, lautan;
udasmara: pikiran
udadi : laut, lautan
udaka : air, mata air
udama : hina, keji, nista
udan : hujan; udan ampèl :
nama bentuk keris; udan
barat: hujan bercampur
angin kencang; udan
tangis : berduka cita,
menangis keras
udani : tahu, mengetahui
udara : 1 angin; 2 tinggi, luhur
udata : keras, sangat, sombong
udaya : upaya, usaha
udel : pusar, pusat
udhadhi : laut, samudra
udhal : bedah, pecah, jebol
udhang : udang; udhang-udheng
: pergi ke sana-ke mari
untuk suatu urusan
udhar : bebas, lepas
udhaya : laut, samudra
udheg-udheg : nenek moyang
udhek : aduk, campur
udhel : hampir menjadi
kepompong (fase
perubahan ulat menjadi
kepompong)
udheng : ikat kepala; udheng
gilig: ikat kepala yang
ada bundarannya di
belakang
udhèt : cacing
udhil : kikir, bakil
udrasa : tangis, air mata
udrata : mahkota
udu : bukan, lain
udud : merokok
uduk : nasi uduk
udun : benjolan, bengkak
udur : berselisih, bertengkar
udwani : ingat, waspada
udyana : taman
udyani : taman
uga : juga, pun
ugag-ugeg : bergerak-gerak
ugah : agak, enggan
ugal : ugal, urakan
ugat-uget : bergerak-gerak
ugeg : bergerak
ugel-ugel : sendi
ugem : menepati, mematuhi
ugeng : giat, bersemangat, rajin
uger : 1 pedoman, patokan; 2
ikatan; 3 diuger :
dikurung; uger-uger
lawang : anak tunggal;
paugeran : hukum,
undang-undang
ugung : manja, belum
ujana : taman; ujani : tahu,
waspada, ingat
ujar : kata, sabda
uji : uji, tes
ujubriya : curiga, prasangka buruk
1 54
ujud : wujud, nyata
ujung : ujung; ujungan: daun
ujur : 1 mujur, membujur; 2
beruntung; ujuran:
bagian yang membujur
ukara : kalimat; ukanten : (ing.)
kalimat
ukir : ukir
ukur : ukur
ula : ular
ulab : beruntung sekali
ulad : muka, wajah
ulah : gerak, tingkah laku; ulah
raga: olah raga; ulah
semu : melakukan
apa-apa dengan isyarat,
pasemon, sindiran; ulah
kridhaning asta :
mengemis; ulah-ulah
: memasak
ulam : ikan
ulang : ulang
ulan-ulan : sejenis ulat pemakan
kayu
ulap : silau
ulat : wajah, muka
ulem : undangan
uleng : oling, miring
uler : ulat; uler kagèt :
selimpat (pada tulang);
uler kambang : jenis
tembang, gending
ules : 1 warna; 2 sampul,
selongsong, sarung, kain
ulet : ulet, liat
ulu : 1 telan; 2 tangkai; ulu
ati: ulu hati, dapur susu;
ulu-ulu: ulu-ulu,
pamong desa pengatur
air; ulu wetu :
penghasilan
ulun : saya, hamba
ulung : ulung, unggul; ulung
ati: hulu hati, dapur
susu
ulur : ulur, tarik
uma : biji, benih
umba : luas, lebar
umbang : congkak, besar mulut
umbar : umbar, bebas, lepas
umbara : mengembara, berkelana
umbel : ingus
umbul : 1 terbang, melayang; 2
mata air, sumber air; 3
kepala desa; umbul
muncar : mata air yang
memancur; umbul-
umbul : bendera panjang
yang ditegakkan
umbut : rebung rotan
umet : nyala; umet-umetan :
berkeliling-keliling;
nyumet : menyalakan
umis : mengalir
umpak : 1 cepat, lekas; 2 batu
landasan
umpama : umpama, kalau, jika
umpang : lebih dari beratnya
umpeng : pipa, saluran air
umpet : sembunyi
umpling : minyak tanah, lampu
kecil, tempat madat
umpluk : busa, buih
umpon : empang ikan
umus : bocor, merembes
una-uni : bicara, perkataan
unakara : kira-kira, kurang-lebih
unandika : berkata
unang : sedih (gila) karena
asmara, mabuk cinta
unar : onar, gaduh, geger
uncal : lempar
uncek : penggerek, alat penusuk
uncet : ujung nasi (tumpeng)
yang berbentuk kerucut
uncit : buncit, bungsu, bontot,
terakhir,
uncung : anak merak
uncuwi : pipa tembakau
undang : mengundang, memanggil
undar : gelendong, tika-tika, likas
under : pokok perkara, mata
bisul, pusat lingkaran
undha : tumpuk, tangga;
undhamana: diungkit,
disebut-sebut; undha-
undhi : kurang lebih;
undha-usuk : bersusulan
undhag : bertingkat, bertangga
undhagi : ahli tembaga, pikiran
undhak : bertingkat, bertangga
undhuh : menuai, memetik
1 55
undhung : tumpuk
undur : mundur, ke belakang;
undur-undur :
binatang sejenis rayab
tanah yang jalannya
mundur
unem : nama rempah-rempah
ungal : bunyi; mungal :
berbunyi
ungap : bimbang, tertimbang-
timbang, agak takut
ungapan : kala
ungel : suara, bunyi
ungga : atau
unggah : naik, ke atas; unggah-
ungguh : tata krama,
sopan-santun; ungguh :
tempat, letak
unggul : unggul, utama
ungkal : asah, batu pengasah
ungkara : kalimat, pujian, doa
ungsi : ungsi, pindah
ungsum : musim
uni : bunyi, suara
uninga : tahu, mengerti
unjal : menarik; unjal
ambekan : menarik
nafas
unjuk : minum
unta : unta
untap : marah, murka
untar : nyala
untara : 1 utara; 2 kiri; 3
antara, sela
unting : ikatan
untu : gigi; untu gelap : gigi
roda; untu walang :
cara menyambung (seng,
dll)
untul : pengikut
untung : untung, laba; untung-
untungan :
berspekulasi, untung-
untungan
unu : (padi) yang berceceran
di tanah
unur : 1 rumah anai-anai; 2
bukit, tanah membukit
unus : hunus, keluar
unyar : ikatan padi; unyar-
unyur: mondar-mandir,
ke sana kemari
unyer : putar, keliling
unyur : datang begitu saja
upa : sebutir nasi; upaboga :
mencari makan, kelezatan,
kenikmatan; upadamel:
pekerjaan, kegiatan;
upadana: pemberian;
upadrawa: kesusahan
kesengsaraan; upagawé :
pekerjaan, kegiatan;
upajati : nama tembang
gedhe; upajiwa:
penghasilan,
penghidupan, nafkah,
rezeki; upajiwana :
nafkah, rezeki; upakara :
merawat, memelihara;
upakarti : 1 hasil kerja,
karya; 2 penghargaan;
upakarya : hasil
kerja, karya; upakawis
(dipun-) : (ing.)
dipelihara, dirawat;
upaksama: ampun,
maaf; upalabi: pendapat,
pengertian, pemilikan;
upalamba :
pendapat, pengertian,
pemilikan; uparengga:
perhiasan, hiasan;
uparukti: pasang rakit,
merakit; upasadana :
penghormatan,
penghargaan; upasaka:
calon pendita; upasama :
sabar, rendah hati;
upasanta: sabar, rendah
hati; upasantwa:
penghibur; upasraya:
minta pertolongan,
bantuan; upasuba:
hiasan untuk
penghormatan; upawada:
kemarahan, celaan
upacanten, upacara : upacara,
seremoni;
1 56
upadi : mencari, berusaha,
upaya; upados :
mencari, berusaha, upaya
upah : upah, ongkos, gaji
upaka : sungai
upakyana : cerita, dongeng
upala : batu
upama : umpama, tamsil, ibarat
upaos : sumpah, janji
upas : 1 bisa, racun; 2
pesuruh, kurir
upati : upeti, persembahan
upat-upat : 1 talu cemeti/cambuk;
2 bersumpah tak akan
melakukan lagi
upaya : upaya, usaha;
upayasandi: perkakas,
piranti
upekti : upeti, persembahan
upeti : upeti, persembahan
upetya : upeti, persembahan
upih : upih, kelopak, pangkal
daun
upiksa : teliti, periksa, lihat
ura-ura : lagu, dendang, nyanyian
uragapati : raja ular
urang : udang; urang ayu :
nama bentuk subang
urik : licin, akal bulus
uring : marah, kecewa
urip : hidup
urmat : hormat
urna : mahkota
uruk : 1 rendam, uruk; 2 ajar;
diwulang uruk : diberi
pelajaran
urun : urun, iuran
urung : gagal, belum; urungan:
perhitungan hari yang
ke-3
urup : nyala
usada, usadi : obat
usah : usah
usaha : usaha, upaya
usana : jaman dahulu kala
usap : usap; usap tangan :
sapu tangan
usar : tentara berkuda
usara : embun
usar-asir : polisi rahasia
usim : musim, masanya
usir : usir, suruh pergi
usna : baik, bagus
usnisa : surban, sanggul ikat
kepala
usreg : 1 bertengkar; 2 banyak
gerak
ustra : unta
usuk : penyangga atap
usul : usul, saran, pendapat
usum : musim
usung : usung, gotong
usus : usus
utah : muntah
utak : otak, benak
utama : utama, baik
utamangga : kepala
utami : utama, baik
utang : hutang; utang budi :
hutang budi; utang pati :
hutang pati, membunuh;
utang urip: hutang
nyawa
utara : 1 utara; 2 kiri
utawa : atau; utawi : atau
utawaha : api
utawis : kira-kira, kurang lebih
utek : otak, benak
uter : putar, keliling
util : colong, curi, copet
utpala : teratai biru, tunjung biru
utri : utri, jenis makanan dari
pati ketela
utsaha : usaha, upaya
utu : gigi
utuh, utoh : utuh, lengkap, sempurna
utus : utus, suruh, duta
uwa : pakde, budhe
uwal : lepas, bebas
uwar : lepas, bebas, copot
uwas : khawatir, wasangka
uwi : ubi jalar
uwong : orang, manusia
uwuh : 1 tambah; 2 sampah
uwung-uwung : awang-awang
uwur : 1 tombok, iuran; 2 tabar,
sebar
1 57
W
waca : baca; maca : membaca;
wacan : bacaan
wacucal : kulit, belulang; ringgit
wacucal : pentas
wayang kulit
wada : cacat, cela
wadaka : halangan, gangguan
wadana : pemuka, pembesar
wadari : taman bunga
wadat : selibat, tak menikah
wadata : molek, kegemaran
wader : ikan sungai
wadhag : tubuh
wadhah : wadah, tempat
wadi : rahasia; wewadi : 1
rahasia; 2 kemaluan
waditra : gamelan, bunyi-bunyian
wadwa : prajurit, tentara;
wadwan, wadon :
perempuan
wadya : bala, anggota;
wadyabala: bala tentara
waé : saja, cuma
wagal : nama ikan
wagata : sungguh, nyata
wagadi, wagati : perbuatan baik
wagé : Wage, hari pasaran
waged : 1 bisa, mampu; 2 batas
wagiswara : tempat semedi raja
wagita : 1 sungguh, nyata; 2
syair, puisi
wagra : harimau
wagu : tak pantas
wagugen : sedih, susah
wagus : bagus, baik
wahana : kendaraan, sarana
wahiri : cemburu, iri hati
wahita : tipuan, muslihat
wahya : wahyu, bintang
kebahagiaan; wahyu :
ilham, anugerah
wahyaka : lahiriyah, badan
waita : 1 tipuan, muslihat; 2
perahu
waja : gigi
wajah : muka
wajar : lumrah
waji : kuda
wajir : menteri
wajra : petir
wak : badan, tubuh
waka : panas, api
waksa : dada, susu
waksudha : bumi
waktan : bercerita, berbicara
wakul : wakul, wadah nasi
wakya : badan
wala : gagang gugus kelapa
walak : larangan, balak
walaka : berterus terang
walang : belalang; walangati :
khawatir
walanjar : janda muda
walat : kualat, terkutuk
walaya : berkelana, mengembara
waled : 1 endapan; 2 gaji rapel
walèh : bosan, jemu
walek : melulu, semata-mata
walépa : kurang ajar, congkak,
pongah; ardha walépa :
membantah, ditanya balas
bertanya
waler : atur; wewaler :
peraturan, aturan
wales : balas; walesan : balasan
walgita : buku, surat, tulisan
walih : lagi
walik : balik
walika : ular
waling : sangkaan, pikiran
walira : belera
walirang : belirang
waliwis : belibis
walkali : pendita, pertapa
waluh : jenis buah
waluka : pasir
waluku : nama rasi bintang
walulang : kulit, belulang
walur : walur
waluya : sembuh, sehat, selamat
walya : sehat, selamat, aman
wama : kiri
wamana : murka, marah
wamsa : wangsa, keluarga; wamsa
Syailendra : dinasti
Syailendra
1 58
wana : hutan, alas; wanadèsa:
daerah hutan dan desa;
wanadri : hutan
belantara; wanantara :
hutan lebat, pusat hutan;
wanawasa: hutan lebat
wanah, waneh : lagi
wanara : kera jantan; wanari :
kera betina
wancahan : singkatan
wancak : belalang; wancak suji:
pagar besi
wancana : wacana, bacaan, tema
wanci : waktu, saat
wanda : 1 suku kata; 2 badan
wandawa : sanak saudara
wandé : warung, toko
wandira : pohon beringin
wandu : banci, waria
wang : uang
wangan : selokan di sawah
wangbang : kesatria muda
wangen : dicampuri bau yang
harum
wangga : berani
wangi : wangi, harum
wangkang : perahu jangkang
wangkawa : pelangi, bianglala
wangkingan : 1 keris; 2 pinggang
wanglu : mata hati
wangon, kauban : dilindungi rumah,
atap
wangsa : keluarga
wangsalan : syair sandi
wangsi : seruling
wangsit : isyarat gaib, wahyu
wangsul : kembali, pulang
wangun : pantas, bagus;
wewangunan : 1
bangunan; 2 sosok
wanguntur : tempat duduk raja,
dampar
wangur : dengu, kancing
wangwa : dipandang, diawasi
wani : berani; wani angas :
berani lalat, berani tai
wanita : perempuan
wantah : apa adanya
wantawis : antara, kira-kira
wantèg : kukuh, kokoh
wanter : wanter, cat
wantèr : panas terik
wantu : 1 nanti; 2 air panas
untuk mengukus nasi
wantun : berani
wantya : pesan, amanat
wanu, wano : perempuan
wanua : desa, penduduk desa
wanudya : wanita
waos : (ing.) baca; maos : 1
membaca; 2 buah maja;
maospait : Majapahit
wara : anggun, lembut, cantik;
warabrata: latihan keras;
waracethi : pembantu
putri; waradwija :
pendita, brahmana;
waraduhita: permaisuri;
waramerta:
pengampunan, ampunan;
warapsara : bidadara,
bidadari; warasana :
dampar, kursi, tahta;
warasayaka : panah;
wara wirasmi : bulan;
warataruna : jejaka,
pemuda, remaja;
warataruni : gadis,
perawan; waratomara:
panah; wara-wara:
pengumuman;
warawidya: pendita,
brahmana; wara-wiri :
mondar-mandir
warada : kasih, cinta, sayang
waradin : 1 merata; 2 biaya
waragad : biaya, ongkos
warah : ajar, babi tahu
waraha : babi hutan
warak : badak
warana : tirai, sekat
warandha : janda
warang : cuci, mandi (keris)
waranggana : sinden, penyanyi
warangka : 1 sarung; 2 kerangka
waras : sehat; waras-wiris :
sembuh, sehat, tak
kurang satu apa; ora
waras : 1 sakit; 2 gila
warastra : senjata, panah
warata : rata
warayang : angin, udara
1 59
warda : belas kasih, cinta
wardah : tua
wardaya : hati
wardi : arti, makna, keterangan
wardu : lintah; wardugangga:
lintah
wareg : kenyang; maregi :
mengenyangkan
warèh : air
warga : anggota; kulawarga :
keluarga
wari : air; warigagung : nama
wuku yang ke-8;
warigalit: nama wuku
yang ke7; warigaluh
: nelayan
wariga : kejang
waring : jaring halus, kain kasa
waringin : beringin
waris : keluarga, saudara;
warisan : harta
peninggalan orang
meninggal dunia
warna : warna, rupa, macam;
warni: warna, rupa
warok : 1 berhati suci, hidup
secara spiritual; 2 sakti,
tangguh; 3 pemimpin,
pelindung
warsa : tahun; warsaka : tahun;
warsaya: tahun; warsi:
tahun
warsiki : bunga gambir
warsita : ajaran, nasihat
warta, warti : warta, berita; wartos :
(ing.) warta, berita
waru : waru, jenis pohon
waruju : bungsu
warung : warung, kedai
was : awas; was-was :
khawatir
wasa : wewenang, kuasa;
wasantatilaka : nama
tembang gedhe; wasata
: kekuasaan
wasana : akhir, penutup,
penghabisan
wasésa : kekuasaan, wewenang
wasi : pendita, pertapa, biksu
wasis : pintar, ahli
wasistha : bijaksana, pintar
wasita : ajaran, nasihat
waskitha : pintar, bijaksana
waspa : air mata
waspada : waspada, hati-hati
wasta : nama
wastra : kain
wastu : sungguh-sungguh nyata
wastuti : pujian, doa
wasuh : basuh, cuci
wasundari : 1 bumi; 2 air bening
waswa : pasti, tentu
waswita : cemas, kuatir
wata : angin
watak : watak, sifat, tabiat
watang : batang, galah, tombak
watara : kira-kira; watawis : kira-
kira
watek : watak, sifat, tabiat
wates : 1 batas; 2 semangka
watgata : luka, terluka
wati : 1 dunia, jagat; 2 putri
watir : kuatir, sumelang; watos :
kuatir, sumelang
waton : 1 asal; 2 pedoman
watsa, watsya : ikan
watu : batu; watu beras : batu
pasir, pasir; watu brani:
besi berani, batu
magnetik; watu geni :
batu api; watu item: batu
hitam; watu kambang :
batu apung; watu
karang: batu karang;
watu kumalasa : batu
besar dan rata; watu
lintang : batu bintang;
watu sumbul: batu yang
runcing-runcing; watu
gunung : nama wuku
watuk : batuk
watun : cabut rumput
watyagya : perselisihan, pertengkaran
wau : tadi
waudadi : samudra, lautan
wawa : 1 api; 2 bawa
wawah : rubah, ubar, geser
wawal : sakti
wawan : saling; wawan catur,
wawan rembag : saling
bermusyawarah,
berunding
1 60
wawang : lihat, pandang, tonton
wawar : belah, pecah
wawi : bawa, dengan
wawoh : berbuah
wawrat : beban, berat
wawu : wawu, nama tahun yang
ke-7
wawuh : berdamai, tegur sapa
way : air
wayah : 1 waktu; 2 cucu
wayang : pertunjukan wayang
wayoh : wayuh, madu, rangkap
wayu : angin, udara
wayuh : madu, rangkap
wé : 1 saja, cuma, hanya; 2
air
wecana : wacana, bacaan, tema
wecucal : kulit, belulang
wéda : weda, aturan, pedoman
wédaka : tahu, mengetahui
wedaka : kalangan, gangguan,
kerugian
wedal : 1 keluar; 2 waktu
wedana : 1 wedana, pangkat
kraton; 2 mulut, muka
wédana : sakit
wédang : air putih
wedani : nama tetumbuhan
wedari : taman bunga
wedèn : penakut
wédha : ajaran, pedoman
wedhak : bedak
wedhar : jelas, terang, saran,
nasihat
wedhi : pasir; wedhi krosok :
pasir krosok, pasir kasar;
wedhi maléla : pasir
hitam berkilau; wedhi
kèngser : menari
melompat-lompat
wedhung : pisau besar bersarung
(pakaian kebesaran
istana)
wedhus : kambing, domba;
wedhus prucul :
kambing yang tak
bertanduk
wedi : takut; wèdi : nyata,
benar, sungguh; wedi-
asih: berbakti, sayang
wedidang : antara lutut dan tapak
kaki, betis
wedya : pengetahuan, ilmu
wédya : pengetahuan, ilmu;
wédyarini : ajaran
kewanitaan; wédyata:
sinar, cahaya;
wédyatama:
pengetahuan yang baik
wegah : malas, enggan, tidak mau
wegang : enggan, tak mau
wegig : cerdik, lincah, trampil
wèh : beri
wejag : licin sebab sering dilalui
wejah : obat nebus bagi orang
yang habis bersalin
wejang : ajaran, nasihat
wejani : upah kepada dukun
weka : anak
wekan : tahu, mengerti
wekas : 1 akhir; 2 pesan
wekdal : waktu
wektu : waktu, saat
wela : 1 sela, selang, luang,
lowong; 2 jelas
welad : sembilu
welagar : terbakar, menjalar
welah : kayuh, pengayuh
welahan : bilahan
welak : kutukan
welan : uang denda karena
terlambat membayar
wélan : nampak nyata
welang : 1 jenis ular; 2 belang
welar : lebar, bidang (dada)
welas : belas; welas arep :
kasih sayang; welas asih :
belas kasih
weling : amanat, pesan, saran
welit : 1 belut; 2 belit
wéloh : waluh
welon : tegar hati, kuat pendirian
welug : jagoan, kepala rampok,
penjahat besar
welut : belut
wenang : kuasa, berhak
wendéra, wendira : pohon beringin
wéndra : nama ikan laut
wenèh : lagi
wènèh : beri
wenes : bersih mukanya, centil
1 61
wenga : terbuka, menganga
wengi : malam
wengis : bengis, kejam
wengkelan : betis
wengku : pangku
wengur : dengu, kancing
wèni : rambut, sanggul
wening : bening; weninga :
mengetahui, mengerti
wentala : tega, sampai hati
wentar : kondang, terkenal
wentara : antara; sawentara :
sementara
wèntèh : jelas, terang
wènten : ada
wènter : wenter, cat
wentis : betis
wéra : lapang, lega
werat : berat
wercita : cacing
werda, werdha : tua
werdaya : hati, perasaan
werdi : makna, arti, maksud
werdu angga : lintas
wereh : buih, busa, mabuk
wereng : wereng, hama padi
werga : warga, anggota
wergul : anjing liar
werhaspati : kamis
weri : pencuri, penjahat
wèri : musuh
werit : buas, susah diatur, susah
ditangkap
werjit : cacing
werna : warna, rupa, bentuk
wersa : 1 hujan; 2 tahun
werta : warta, berita; werti
: warta, berita; wertos
: warta, berita
weru : nama pohon
weruh : tahu, mengerti, melihat
werut : mengerut, mengedut
wésa : waisya, golongan
pedagang, bercocok
tanam
wesana : akhirnya, sehingga,
maka
wesi : besi; wesi aji : senjata
(keris, tombak, dll); wesi
bang: besi yang dibakar
manyala; wesi brani
: besi berani, besi
magnetik
wespada : waspada, hati-hati
westa : nama
wèstu : lestari, sungguh
wèsthi : bahaya, larangan
wéswa : susah, sedih
wésya : waisya, golongan
pedagang, petani
wetah : utuh, lengkap, sempurna
wétan : timur
wetara : sementara
weteh : terang, jelas
weteng : perut
wetu : keluar, lahir
wewah : 1 berubah; 2 tambah
wèwèh : memberi,
mempersembahkan
wéwéka : hati-hati, waspada
wewer : gulung, gulungan, rol
weweg : tambun, gemuk
wi : 1 ubi, umbi; 2 lebih
wiba : sentausa, kuat
wibawa : wibawa, pengaruh
wibi : bibi
wibisana : bijaksana, sentausa
wibrama : kalut, kacau, bingung,
marah
wibuh : kuat, sentausa
wibuti : kemuliaan, kekuasaan
wicaksana : bijaksana; wicaksuh:
bijak, bijaksana;
wicaktala: dasar bumi
wicara : bicara; wicanten : (ng.)
bicara; wicarita : cerita,
lomba bercerita
wicitra : citra, rupa
wida : siksa; gandawida :
wewangian; widadara:
bidadara, dewa; widadari:
bidadari, dewi; widasari:
nama tumbuhan;
widayaka: bidadara,
dewa
widada : selamat, sejahtera;
widagda : pintar, mahir
widara : pohon bidara; widara
gepak: nama bentuk
rumah; widaran : nama
makanan dan tepung ubi
kayu
1 62
widhala : kucing
widheng : ketam ranjung
widhungan : anak binatang yang
masih dalam kandungan
widi : 1 izin, restu; 2 aturan,
takdir; 3 tahu; hyang
widi : Tuhan;
widigraha :
tempat semedi,
pemujaan
widigda : pintar, ahli
widita : termashur, terkenal
widu : biduan, penyanyi
widura : pandai, bijaksana;
widuri : 1 baiduri, batu
permata; 2 nama
tumbuhan sejenis kapas
widya : pengetahuan, ilmu;
widyadara : dewa;
widyadari : bidadari,
dewi; widyastuti :
pengetahuan tentang
doa, berbakti, pujian;
widyatmaka : kilat,
cahaya; widyawati :
banyak ilmu dan cantik;
widyuta : petir, kilat,
halilintar; widyutmala:
mata petir, kilat
wigar : gagal, kandas
wigati : sungguh, nyata, penting
wigena, wigna : tahu, mengerti,
bijaksana
wigih : enggan, malas
wignya : tahu, mengerti,
bijaksana; wignyan : 1
pengetahuan, ilmu; 2
tanda baca dalam huruf
Jawa; wignyana:
pengetahuan, ilmu
wigraha : rumah, wisma
wiguh : segan, enggan
wiguna : berguna, bermanfaat
wigung : berguna, cakap
wihaga : burung
wihang : enggan, segan, tak sudi
wihanggama : burung
wihara : wihasa, tempat semedi;
wihanten : biara,
tempat beribadah
wihaya : udara, langit
wihikan : tahu, mengerti
wija : buah
wijah : biasa, umum
wijana : 1 berdasar bangsawan; 2
tempat beribadah
wijang : jelas, terang, paham
wijaya : unggul, menang;
wijayanti : kemenangan,
unggul
wiji : biji, bibit
wijil : keluar, lahir; mijil : 1
lahir; 2 tembang mijil
wijuk : membasuh tangan, kaki
wijung : babi hutan besar
wika : tahu
wikalpa : percakapan, perbincangan
wikan : tahu, mengerti
wikana : entah, tidak tahu
wikara : berubah keadaan
wiki : kuti-kuti
wikrama : menikah, kawin
wiku : pendita, resi, brahmana
wil : raksasa
wilmuka : pimpinan pra raksasa
wilaba : wahyu
wilada : nama tumbuhan
wilah : bagian, belahan
wilaja : hamba sahaya
wilang : hitung; wilangan :
hitungan, bilangan
wilangun : gemar, suka
wilapa : syair sedih, syair keluhan
wilasa : bersenang-senang,
menghibur hati, bermain-
main
wilasita : bersenang-senang,
menghibur hati, bermain-
main
wilatikta : Majapahit
wilet : licin, licik, akal bulus
wilis : hijau
wilisan : bilangan, hitungan
wilujeng : selamat, sejahtera
wiluma, wiloma : keliru, gagal
wilwa : buah maja; wilwatikta:
Majapahit
wima : mirip, seperti, menyerupai
wimala : bersih, suci
wimana : kereta, kendaraan;
wimanasara : panah
sakti
1 63
wimardana : perang, berperang
wimba : 1 keluar, terbit; 2
tiruan, seperti, serupa
wimbasara : pesuruh, polisi
wimbuh : 1 menambah; 2 gelap
pikiran, bingung
wimoha : gelap pikiran, bingung
wimohita : gelap pikiran, bingung
wimurcita : pingsan
winadi : dirahasiakan; winardi :
diberi makna; winarna
: diceritakan
winata : 1 utama; 2 bunga
tunjung, teratai
winda : harum, wangi, semerbak
windasa : rusak, musnah
windraya : mulia, bagus
windu : windu, delapan tahun;
windutirta : air
endapan
windura : mustika, perhiasan
windya : kenyang, puas
winèh : diberi
wingi : dulu, kemarin
wingit : angker, keramat
wingka : wingko, jenis kue
wingking : belakang
wingkisan : bingkisan
wingsati : 20, dua puluh
wingsilan : buah pelir
wingwang : berbeda, lain
wingwing : kecil, langsing
perawakannya
wingwrin : takut, ketakutan
winong : diorangkan, dianggap
orang
winor : dicampur, diaduk
winot : dibuat jembatan
wintang : bintang
winter : winter, cat kain
winursita : diajari, dinasihati,
diceritakan
wipala : banyak sekali, lebar, luas
wiparita : susah, sedih
wipata : salah, keliru, buruk,
jatuh
wipati : celaka
wipra : pendita, pertapa
wipula : banyak sekali, luas, lebar
wira : perwira, pahlawan;
wiraboga: makanan;
wiralalita: nama
tembang besar; wiratara :
berani, pemberani; wira-
wiri: mondar-mandir;
wirotama: wira utama,
pemberani
wiraga : gerak tubuh
wiraha : pisah, berpisah, bercerai
wirahsa : olah rasa
wirama : berirama
wirandhungan : perlahan-lahan,
bimbang, ragu
wirang : malu, mendapat aib
wirangrong : tembang wirangrong
wirasa : dirasakan, isi; wiraos :
dirasakan, isi
wiring : biring; wiring kuning :
biring kuning, ayam
jantan yang kakinya
kuning
wiroda, wirodra : sangat marah,
berselisih
wiron : kain lipatan, diwiru
wirong : sedih, susah; mirong
kampuh jingga:
memberontak
wirta : marah sekali, bengis,
kejam
wiru : 1 wiru, lipatan kain; 2
biru; 3 sarung jagung
wiruda : bertengkar, berkelahi
wiruh : tahu, mengerti
wirun : penengah
wirya : wirya, kedudukan;
wiryawan: kedudukan,
pejabat
wis : sudah
wisa : bisa, racun
wisada : obat
wisala : luas, lebar
wisama : kendala, rintangan
wisana : 1 akhir, penghabisan,
penutup; 2 cula, tanduk
wisangsaya : tidak dengan hati-hati,
tidak khawatir
wisapaha : penawar bisa
wisarga : berhenti, istirahat,
penghabisan
wisarja : mengusir, menghalau
wisata : wisata, piknik, rekreasi
wisaya : alat panca indra, maksud
wiséka : nama, gelar
wisésa : kekuasaan, wewenang
wisik : bisik, isyarat gaib
wiskira : itik
wisma : wisma, rumah, tempat
peristirahatan; wismaka:
mahkota, topi, tutup
kepala; wismaya :
menakjubkan; tuna
wisma : tidak punya
rumah
wismreti : sungai
wistara : uraian, cerita
wisthi : 1 halangan, rintangan; 2
pekerjaan
wisudha : wisuda, penobatan
wisuna : suka mengadu, panjang
lidah
wisya, wiswa : bisa, racun
wit : pohon
wita : pengetahuan; witadésa:
pindah tempat tinggal,
urbanisasi; witaradya:
pengetahuan tentang
birokrasi, ilmu
pemerintahan; witaraga
: terlepas dari
kesenangan duniawi,
suci; witareja :
pengetahuan tentang
birokrasi, ilmu
pemerintahan
witaka : air
witana : bangsal, tempat
penghadapan
witing : keturunan darah biru
withangka : kandang merpati
wiwaha : pesta
wiwaksa : berbicara, bertutur;
wiwaksita : berbicara,
bertutur
wiwal : lepas, terurai, bercerai
wiwandha : halangan, rintangan,
kendala, masalah
wiwang : berbeda, lain
wiwara : pintu, gapura
wiwarjita : hilang musnah, tak
ditemukan mayatnya
wiwarna : berwarna
wiwaswan : matahari
wiwéka : hati-hati, waspada,
berakal
wiwi : sayap, kepak
wiwing : lemah, lembek
wiwit : mulai, mula-mula
wiwrin : takut, ketakutan
wiwuda : dewa
wiya : alpa, lalai, lengah
wiyadi : sedih, susah
wiyaèr : bertingkah, bercanda, tak
mau menurut
wiyaga : pemain, pemukul
gamelan
wiyagon : baru, masih baru
wiyagra : harimau
wiyah : biasa, sebarang; sewiyah-
wiyah : sia-sia, sewenang-
wenang
wiyak : belah, buka
wiyana : tetap
wiyang : pergi
wiyangga : katak; wiyanggi :
bumbu
wiyar : luas, lebar
wiyara : biara, tempat bertapa
wiyarta : kaya; wiyarti : pintar
wiyasa : membuat, membangun
wiyat : udara, langit, angkasa
wiyata : pendidikan, pengetahuan,
pengajaran
wiyati : udara, langit, angkasa
wiyoga : susah, sedih, pemisahan
wiyos, miyos : keluar, lahir
wlagang : cepat besar, gembur,
subur
wlagar : terbakar, kobar
wlaha : telanjang, tidak memakai
apa-apa
wlahar : 1 lahan; 2 tanah pecah
wlaka : terbuka, jujur, terus-
terang
wlakang : selangkangan, lipat paha
wlangat : liang kubur
wlanjar : janda muda belum
beranak
wlija : pedagang
wlikat : tulang berikat
wlingi : sejenis rumput
wlingsang : anjing liar
wlira : belera, alat tenun
wlirang : belirang
wluku : bajak
wungkal : asah
wo : kata seru menyatakan
heran, takjub
wod : 1 satu suku kata; 2
jembatan
wodha : menasehati
wodhana : menjagakan
wogan : sangkut, kait
woh : buah
wolu : delapan, 8
wong : orang, manusia
wongwa : bara api menyala
wonten : ada
wor : campur
wora-wari : bunga sepatu
wos : beras
wot : jembatan
wowog : berambut tebal
wowohan : buah-buahan
wowor : bercampur
wowotan : jalan di jembatan
wradin : merata, tersiar
wragad : ongkos, biaya
wragang : 1 lekas besar; 2 tuak
wragil : bungsu
wrah : ajaran, nasihat
wraha : celeng, babi hutan
wrahas : 1 rejeki; 2 binatang
buas sejenis babi hutan
wrahaspati : hari Kamis
wraksa : pohon
wran : orang
wrandha : janda
wrangas : anai-anai berwarna
merah
wranggana : pesinden
wrangka : warangka, sarung keris
wrasan-wrasan: membicarakan
orang lain
wrat : berat, beban
wrata : rata
wratsangka, wratsari : bunga
cempaka
wrayang : angin, udara
wré : kera
wrecita : cacing
wreda, wredha : tua
wredaya : hati
wredi : makna, arti
wredu : halus, sabar, rendah hati
wregu : sejenis rotan
wregul : anjing liar
wrehaspati : hari Kamis
wrejit : cacing
wreka : ulat
wreksa : pohon, kayu
wrena : warna
wrenda : janda
wrenget : renget, hama kertas, kutu
kayu
wrengkang : tegar hati, keras kepala,
sulit diatur
wresaba : sapi, lembu, banteng
wresah : nama tumbuhan
wresni : ipar, biras
wresthi : hujan; wresthipatha:
hujan lebat
wreta : warta, berita
wrin : takut, ketakutan,
mengetahui, mengerti
wringin : beringin
wruh : tahu, mengerti
wruju : bungsu
wruyung : asmara, cinta
wuda : telanjang
wudel : pusat
wudhar : lepas, bebas
wugu : nama wuku yang ke-26
wuh : 1 segan, serba sulit; 2
tambah
wuhaya : buaya
wujang : bujang, jejaka, belum
kawin
wujil : kerdil
wukir : gunung, bukit
wuku : 1 wuku; 2 buku
wulakan : jeram, air terjun
wulan : bulan; nawang wulan :
melihat rembulan;
wulandari : rembulan
terbit; wulanjari: bulan
terbit; wulan purnama :
bulan purnama;
wulansari: rembulan
wulang : ajaran, saran, nasihat;
wulang wuruk : ajaran,
petuah
wulangun : asmara, cinta
wulanjar : janda muda yang belum
beranak
wulat : muka, wajah
wuled : liat, alot, kuat
wuli : bulir-bulir padi
wulinga : birahi, suka-ria, asyik
wulu : bulu; wulu kalong :
bulu kalong; wulu wetu
: penghasilan; wulu
sétan: bulu yang
tumbuh menyendiri
wuluh : wuluh, jenis blimbing;
wuluh gading : bambu
gading
wungkal : asah, batu pengasah
wungkuk : bungkuk
wungsu : bungsu
wungu : 1 bangun tidur; 2 ungu
wungwang : sepi, kosong
wungwung : atap puncak bubungan
rumah
wuni : 1 bunyi; 2 dulu;
wuninga : mengetahui,
mengerti
wuntat : bontot, pantat, belakang
wuntel : bungkus
wuntit : bontot, paling belakang
wuntu : buntu, tak berlanjut
wunuh : bunuh, menewaskan
wunut : nama pohon
wunwunan : ubun-ubun
wur : campuran rokok
wuragil : bungsu
wurandhungan : 1 perlahan-lahan; 2
bimbang, ragu
wuri : belakang
wurik : hitam berselang-seling
putih
wursita, wurcita : ajaran, nasihat
wuru : mabuk; wuru getih :
mabuk darah
wuruh : buih, busa
wuruk : ajaran, nasihat
wurukung : nama hari naas yang ke-7
wurus : teratur dengan baik,
tahu adat
wurwur : nama binatang laut
wuryan (ka-) : tampak, kelihatan
wus : sudah; wusana :
akhirnya, sehingga,
maka; wusanten:
(ing.)akhir, penghabisan,
penutupan; wusdéné:
sedang, padahal
wusu : busar, pemusar, bungkuk
(punggung)
wuta : buta
wutah : tumpah; wutah ati :
suka berderma, suka
memberi; wutah getih :
tanah kelahiran; wutah
rah : tanah tumpah darah
wutuh : utuh, lengkap, sempurna;
wutuh ayam : sangat
utuh, tak ada luka
wutun : tekun, asli
wuwu : penangkap ikan
wuwuh : tambah
Y
yadu : keluarga
yaga : penabuh gamelan
yaiku : yaitu
yaksa : raksasa; yaksi : raksasa
perempuan
yakti : sungguh, benar
yakut : mutiara, intan
yama : Batara Yama, sang
pencabut nyawa dalam
pewayangan
yamani : neraka; yamaniloka :
tempat neraka
yan : kalau, jika
yana : kereta, kendaraan
yanak : anak
yani : sungai
yantra : kendaraan dewa
yapa : puja, puji
yasa : membuat; yasan :
buatan, hasil karya;
yasadarma : ayah
yasih : kasih, asih
yata : yaitulah; yatanyan
: supaya
yati : pendita, biksu; yatindra
: pendita yang
termasyur; yatiwara :
pendita yang termasyur
yatma, yatmaka : nyawa, ruh
yatna : hati-hati, waspada
yatra : arta, uang
yawa : luar, di luar
yawat : meskipun begitu
yayah : seperti, ibarat; yayah
réna : bapak ibu; yayah
wibi: bapak ibu
yayan : umpama, seperti
yayi : adik
yeksa, yeksi : raksasa
yekti : sungguh; yektos: (ing.)
sungguh benar
yitma : nyawa
yitna : hati-hati, waspada; yitna
yuwana : yang berhati-
hati akan selamat
yoda, yodha : perang, prajurit
yoga : 1 jaman; 2 anak; 3
meditasi
yogi : pendita; yogiswara:
pendita termasyhur
yogya : baik, pantas
yojana : 1 penglihatan; 2 ukuran,
panjang jalan
yoni : kekuatan gaib, sakti
yuda : perang
yudhaka : tentara, prajurit
yuga : 1 jaman; 2 anak; 3
meditasi
yugala : istri, suami
yugya : baik, indah
yujana : ukuran panjang jalan
yukti : sesungguhnya, nyata
yumana : selamat sejahtera
yungyun : asmara, cinta
yuswa : umur
yuta : juta
yutun : asli, sederhana
yuti : baik, selamat
yuwana : selamat , muda
yuwaraja : putra mahkota
yuwati : gadis, perawan
un nyiur
tapel : bedak perut; tapel wates:
tapal batas, perbatasan
tapih : jarik, kain
tapir : tapir, tenuk
taplak : taplak
tara : antara; tara mangsa :
musim pancaroba
tarab : datang bulan, melihat
bulan
1 45
taragnyana : tenung, pelet
tarak : berpuasa; tarak brata :
bersemedi, bertapa
tarambuja : semangka
tarangan : tempat bertelur (ayam),
sarang
taranggana : bintang, rasi bintang
taranjana : tenung, pelet
tarantara : antara
tarbuka : terbuka
tari : tari
tarima : terima
taring : taring
tarkadhang : kadang-kadang
tarmolah : tak bergerak
taros : tanya, bertanya
tarpa : terpa
tarpana : terpana, heran
tarsandha : tanda, alamat
taru : daun; tarulata : daun-
daunan; tarwa :
pepohonan
tarub : teratak, deklit, tenda
taruk, tarok : ditaruh, diletakkan
tarum : tarum
taruna : taruna, muda (laki-laki);
taruni: muda, taruna
(perempuan)
tarung : tarung, berkelahi
tarwéla : nampak nyata, jelas
sekali
tasih : masih, misih
tasik : samudra, laut
taskara : pencuri, penyamun
tata : tata; tata basa : tata
bahasa; tata cara : tata
cara; tata krama : tata
krama; tata lair: etika
lahiriah; tata prenah:
menurut alur
persaudaraan; tata
tentrem : tentrem,
teratur; tata-titi : teratur
tatab : tatap, tabrak; tataban
: tatapan, tabrakan
tatag : tegar, teguh hati
tatah : tatah, pahat
tatal : tatal, serpihan kayu
tatanan : tatanan, aturan
tataran : tingkatan, tahapan
tatarpa : tanpa, tidak dengan
tatkala : ketika, tatkala, sewaktu
tatrap : tepat, kena benar, sesuai
benar
tatu : luka
tatur : dipangku sedemikian
rupa agar buang air (bayi)
tatwa : keadaan yang
sesungguhnya
tatya : nyata, kenyataan
taun : tahun; taun raja: tahun
raja, hari besar kelahiran
raja; taun wastu : tahun
biasa (354 hari); taun
wuntu : tahun kabisat
(355 hari)
tawa : tawar, menawarkan
tawan : tawan, tahan
tawang : angkasa, langit
tawar : tawar, tak berasa;
tawaren: bengkak
kakinya
tawas : 1 tawas, obat jentik-
jentik; 2 upah lelah
tawing : dinding papan di tepi
perahu
tawon : tawon, lebah; tawon
gumana : lebah
berdengung; tawon gung
: tawon besar, tawon raja
tawu : menguras air
tawung : tutup dinding papan (di
tepi perahu)
tawur : berkelahi, bertengkar
taya : 1 hilang, kosong; 2 tari
tayub : tayub, seni tradisional
tayuh : mencari firasat lewat
mimpi
tayum : lapuk, layu
teba : tanah lapang, lapangan
tebah : pukul, tinju, tendang;
tebah jaja: pukul dada,
menantang; tebah
tembung : pukul rata,
hantam kromo
tebak : pukul, tinju
tebal : tebal
tebas : tebas, borong
tebek : tangkap
tebela : keranda, peti mati
tebeng : tebing jendela, tebeng
teberi : rajin, hemat, sederhana
1 46
tebus : tebus; tebus weteng :
selamatan untuk hamil
tujuh (7) bulan
tedah : tunjuk, pedoman
tedha : makan
tedhak : turun; tedhak loji :
datang ke loji; tedhak
siti : kenduri/
selamatan ketika anak
mulai turun tanah;
tedhak sungging:
berfoto
tedhan : makanan
tedhas : mempan
tedhasih : burung kedasih
tèdhèng : sekat, halang, tirai
tèdhès : habis sama sekali, tandas
tedhi : makan
tegal : tegal, ladang
tegar : tegar, tanpa beban,
bebas
tegayuh : berubah-ubah, berganti-
ganti
tegel : tega, sampai hati
tegen : kokoh, kukuh, kuat
tegeng : teguh, kukuh
tegep : tegap, kokoh
teger : kukuh, tak berubah-
ubah
tegerak : tandus, tanah mati
tegerang : kayu untuk memberi
warna kuning pada kain
batik
tegerat : nama bunga
teges : makna, arti
tegil : tegal, ladang
teguh-timbul : kebal, sakti
tegyan : tega, sampai hati
téja : pelangi, cahaya, sinar;
téja bathang : pelangi
tanda duka cita;
téjamaya : nama
kahyangan Batara Guru
tèji : teji (kuda)
teka : datang, tiba
tekan : tekan, desak
tékang : sang, si
tekap : sampai, hingga, oleh
karena
teken : teken, tongkat
tèken : teken, tanda tangan
tekèng : sampai di
téko : teko, porong, poci
teksaka : ular
teksih : masih
tekuk : tekuk, lekuk; tikel tekuk
: berlipat ganda
tekwan : tanya
tela : terang, jelas
telag : kehabisan, tidak
musimnya
telaga : telaga
telah : nama, sebut
telak : kerongkongan
telar : lapangan, tanah lapang
telas : habis
telat : telat, tertinggal
telenan : landasan
telih : tembolok (pada unggas)
telik : sandi, lambang, rahasia;
telik sandi : mata-mata,
intelijen
telu : tiga; majutelu: segitiga;
telon : bertiga; telu belah
: menjadi tiga bagian;
telu juru : berkeping
tiga; telung puluh : tiga
puluh
teluh : tenung, penyakit; teluh
braja: bintang beralih;
teluh tragnyana :
tenung, penyakit
teluk : 1 teluk; 2 takluk, tunduk
temaha : akibatnya, sehingga,
akhirnya
temangga : enak menjadi tetangga
temangsang : tersangkut
temantèn : penganten
tembaga : tembaga; tembagan :
tempat membuat tembaga
tembako : tembakau
tembalo : pohon trembalo
tembang : tembang, lagu;
tembaruk : berhak, berkat
tembaya : kumpul; patembayan :
perkumpulan
tembayat : janji, kumpul;
patembayatan :
perkumpulan, organisasi
témbok : tembok
tembon : perahu kecil
1 47
témbong : belang hitam pada kulit
muka, dsb
témbor : dulang, talam
témbré : tidak berharap, hina,
remeh
tembung : kata
temeka, temekan : tiba, sampai
temen : sungguh, benar
temenggung : tumenggung,
pangkat kebangsawanan
tempaling : sungsang balik, baling-
baling
tempaos : nama pohon untuk
ramuan rokok
témpé : tempe, jenis lauk pauk
tempélang : cara membungkus nasi
dengan daun pisang
témpong : pangkal paha (kuda,
dsb)
tempuh : tempuh
tempuk : temu, jumpa, menjadi
satu
temtu : tentu, pasti
temu : temu, jumpa; temu
gelang : lingkaran yang
tidak putus; temu lawak
: tumbuhan temu lawak,
jenis tanaman obat;
temu rosé :
bertemu pada ruas-
ruasnya
tèn : lubang jala
tenaga : tenaga, energi
tenan : sungguh, benar
tenang : tenang, santai
tenapi : tetapi, akan tetapi,
namun
tenaya : anak, putra
tengah : tengah; tengah wengi:
tengah malam
tengan : kanan
tengangé : tengah hari
tengara : tanda, lambang,
perlambang
tengen : kanan
tenger : tanda, prasasti, nama
tengga : tunggu
tenggak : 1 leher; 2 telan
langsung
tenggar : lapang, luas
tenggarèng : terang cuaca
tenggenah : jelas, terang, kepala,
tengah-tengah pertahanan
tenggèrèng : terang cuaca
tengger : bukit, tanah tinggi
tengginas : trampil, cekatan
tengging : ujungnya mencuat ke atas
tenggirang : senang hatinya
tenggok : leher atas, tengkuk
ténggor : memindahkan padi dari
persemaian ke sawah
tenggulang : bendung, cegah
tenggun : agak baik juga, cukupan,
sedang
tengran : tanda, lambang, nama
tengu : tengu, jenis kutu;
satengu : kecil sekali
teni : pakaian dinas
ténja : tinja, tahi, cirit
ténong : wadah makanan dari
bambu
tenta, ketenta : terjebak, terpaksa
tanpa kesadaran
tèn-atèn : bagian bambu sebelah
dalam (tanpa kulit)
tentrem : tentram, tenang
tenun : tenun
tenung : tenung, santet
tepa : tepa, ukur; tepa selira :
mengukur diri, tenggang
rasa
tepak : mapan, cocok
tépak : sisa, bekas, telapak
tépang : sepak, tendang
tepas : serambi rumah,
sengkuap; tepas wangi :
tempat tidur
tépas : 1 tepas, kipas; 2 balai
tepet : bekas, sisa; tepet loka:
alam baka, alam kekal;
tepet suci: hari akhir,
akhirat
tepi : tepi, pinggir
tepis : tepi; tepis iring, tepis
liring : perbatasan, tapal
batas
téplok : teplok, lampu
tepung : kenal, tahu; tepung
becik: bersahabat baik;
tepung gelang :
melingkar, berkeliling;
tepung kebo : hanya
1 48
tahu saja; tepung pager:
tetangga sebelah rumah
yang bersatu pagar;
tepung rukun :
bersatu; tepung wates :
perbatasan, tapal batas
terah : darah, turun, turunan
terang : terang, jelas
teras : terus
terbang : 1 terbang; 2 rebana;
terbangan : bermain
rebana
terbil : kayu penyangga
terbis : jurang, curam
terbuka : terbuka
teres : 1 takut, ngeri; 2
diteresi : dikelupas
kulitnya (pohon)
terganca : selisih, bersalah, berbeda
terkadang : kadang-kadang
tersandha : berdasarkan pada
tertamtu : tentu, pasti
teruna : pemuda; teruni : pemudi
terwaca, terwéla : terang, jelas
terwèlu : kelinci
tesih : masih
tetah : tutuh
teteg : kokoh, kuat, kukuh
tètèg : merontokkan
tètèh : fasih, bicara lancar
tètèk : puting susu
tetel : tekan, desak
tétéla : terang, jelas
tetep : tetap
teter : sikat, sisir, penggaruk
tètèr : ujian
tetes : tetas
tètès : tetes
tiba : jatuh
tibra : susah, sedih, marah
tidha-tidha : ragu-ragu, bimbang
tidhem : sunyi, sepi, diam
tiga : tiga; tigawaja : nama
ikan; tigawarna : tiga
warna
tigan : 1 bertiga; 2 telur
tigas : pangkas, potong; tigas
gagang : habis diketam
lalu dijual (padi); tigas
kawuryan : baru
tampak, baru muncul;
tigas pancing :
dipangkas miring sekali
putus
tika : itu; tikang: yang itu
tikbra : susah, sedih; tiké : ini
tikel : lipat, banyak, ganda; tikel
alis: berkerut kening;
tikel balung : nama
tumbuhan; tikel tekuk:
berlipat ganda; tikel
wosen: kejang-kejang
pada jari tangan
tikep : dekap
tiki, tiking : ini, di sini
tiksa : tajam, senjata tajam;
tiksna : tajam, cerdas,
jeli; tikswa : tajam,
cerdas, jeli
tikta : pahit, empedu
tiktak : sejenis meriam kecil
tiku : itu
tikung : tikung
tikus : tikus
tilak : bekas jejak
tilam : tilam, kasur, tempat tidur;
tilam rum : tempat tidur;
tilam sari : tempat tidur
tilap : bujuk
tilar : tinggal
tilas : bekas, sisa
timang : timang, gesper
timba : timba, tali timba
timbal : panggil, perintah;
ditimbali : diperintah,
dipanggil; timbal balik :
saling menerima dan
memberi
timbang : timbang, imbang;
timbang sih :
pertimbangan
timbel : timah
timbreng : redup, berawan
timbrung : menimbrung
timbun : timbun
timen : sangat, amat
timpal : timpal, setimpal
timpang : timpang
timpuh : timpuh, duduk bersila
timpung : timpang, pincang
1 49
timun : mentimun; timun
wungkuk : timun
bungkuk
timur : 1 muda, kecil; 2 timur
tindak : pergi, berangkat
tindhes : tindas, gilas
ting : lentera, jenis lentera
tinggal : tertinggal
tinggar : senapan yang berlaras
kuningan
tinggeng : tetap, tidak berubah-
ubah
tingi : kulit kayu untuk
mencelup kain batik
tingkah : tingkah laku
tingkas : subur
tingkeb : selamatan kehamilan
usia 7 bulan
tingkem : bakul kecil bertutup
tinimbang : daripada
tinjo : tengok, jenguk
tintrim : sepi, sunyi
tipak : bekas, sisa
tipar : ladang, tegal
tipu : tipu, bohong
tipung : ketipung
tira : tepi, pinggir
tirah : berlebih, sisa
tirem : tiram
tirep : redup, berawan
tirta : air; tirtamarta : air
kehidupan; tirta prawita
sari: air sari kehidupan;
tirta sinduretna : air
mani, sperma;
tirtayatra : berziarah ke
pemandian suci;
patirtan : pemandian
tiru : tiru, contoh
tisaya : sangat, amat, terlebih
tisma : tajam
tisna : cinta, kasih sayang
titah : makhluk, ciptaan
titèn : 1 ilmu titen; 2 teliti,
ingat; 3 daun kacang
kering
titi : teliti; titi mangsa :
perhitungan musim; titi
priksa : memeriksa,
meneliti
titih : keras, padat (keris);
titihan : kendaraan
titik : titik, tanda, ciri, noktah;
titik iyik: jaman masih
kecil; titik melik: barang
bukti
titir : dipukul terus-menerus
(kentongan)
titis : titis, tepat
tiwas : 1 mati; 2 terlanjur
tiwikrama : marah
tiyang : orang
tiyasa : kuasa, pandai
tobat : taubat
toblok : keranjang
toblos : coblos, tusuk
tobong : tempat pembakaran;
tobong gamping :
tempat pembakaran batu
menjadi gamping
togari : malam
togog : nama wayang
tomara : tombak (belantam)
tomprangan : bertengkar, cek-cok
tonggari : malam hari
torana : pintu gerbang
tos : keras, berharga
tosan : besi; tosan aji: pusaka
totog : 1 tabrak, mentok; 2 ilmu
totog
totoh : taruh
totos : kepala, pemimpin
towang : selang, sela
toya : air; toyanta : awan,
mendung
trabas : 1 terabas, terobos; 2
pemboros
tracak : telapak kaki binatang
trah, gotrah : keturunan; trahing
kusuma : darah biru,
bangsawan
trajeg : pancang, tonggak, pagar
traju : neraca; traju mas :
timbangan emas
trampil : terampil, cekatan
tranggana : bintang
trantan : berdiri pakai penyangga
trantang : bersinar
trap : terap, pasang; trap sirap :
diatur serba baik, rapi;
1 50
trapsila : tata krama,
susila
trapas : boros, lekas habis
tratag : panggung
traté : teratai
trawang : terawang, pandang, lihat
trebis : jurang, curam; jurang
trebis : jurang yang
curam
trembalo : pohon trembalo
trembayak : burung angsa
trembayun : sulung
trena : rumput
trengga : bintang
trenggalung : musang akar
trenggana : bintang
trengginas : terampil, cekatan
trenyuh : trenyah, kasihan
trep : trep, cocok, sesuai;
trepsila : susila, sopan,
tatakrama
très : sulaman benang emas
pada lengan baju
trèsèh : ramah-tamah, cakap
tresna : cinta, kasih, sayang
treteg : jembatan
trewélu : kekunci
tri : tiga; tribawana: tiga
dunia; triguna : tiga
kegunaan; trikaya : tiga
kekayaan; trikona :
segitiga, bersudut tiga;
trilocana : bermata tiga;
triloka: tiga dunia;
trimurti : tiga dewa;
trinétra : mata ketiga;
trisula : senjata tombak
bermata tiga
trima : terima; trima kasih :
terima kasih
tris : cinta, kasih sayang
trisig : pagar anyaman bambu
trisik : pantai berpasir, berbatu-
batu kecil
trisna : cinta, sayang
triwi : putih
triwikrama : marah besar
truka : membuka tanah untuk
tempat tinggal
trukah : dusun baru
truna : muda, remaja
truntum : nama batikan
trup : 1 permainan truff; 2
kelompok, regu
trus : terus, langsung
trustha : senang, suka, puas;
trusthi : senang
truwaca : jelas, terang
truwéla : jelas, terang
truwèlu : kelinci
tuba : racun
tuban : jeram, air terjun
tubar : akar yang mengembang
ditanah
tubi : tuba
tubruk : tubruk, tabrak
tubug : bengkak kakinya, cacat
tubungen : telor, pelat
tudhuh : petunjuk, pedoman
tudhun : turun, ke bawah
tudhung : kudung, tutup kepala
tuding : 1 tuduh, dakwa; 2 jari
telunjuk
tuduh : petunjuk, pedoman
tugar : 1 tugar; 2 mencangkok
tugel : patah, putus
tugi : bulu padi
tugu : tugu, monumen
tugur : jaga
tuha : tua
tuhu : sungguh, benar
tuhun : sebenarnya, semestinya
tujah : diterjang dengan kaki
diinjak; tujah bumi :
kaki bagian depan putih
(kuda, dsb)
tuju : tuju, sengaja
tuk : sumber, mata air
tukang : tukang
tukar : tukar, ganti; tukar
cincin: upacara tukar
cincin, peningset; tukar
maru : nama ikan; tukar
padu : bertengkar mulut
tukung : menjejak bahu (rambut)
tuladha : teladan, contoh
tulak : tolak; tulak balik :
penangkal bahaya; tulak
sawan : penangkal
penyakit
tulalé : belalai
tulang : tulang
1 51
tular : tular, menular
tulèk : lalu, segera
tulèn : tulen, asli
tuli : tuli, tidak dapat
mendengar
tulis : tulis
tulung : tolong
tulup : 1 alat berburu burung;
2 kerangkeng
tulus : tulus, ikhlas
tulya : kemudian, lalu
tuma : kutu
tumama : 1 mengenai, mempan; 2
puas
tuman : tergantung, ketagihan
tumang : bibir dapur
tumat : buah tomat
tumbak : tombak, jenis senjata
tumbal : tumbal
tumbar : tumbar, jenis bumbu
tumbas : beli
tumbeng : kayu yang dipasang
pada gamelan (gambang)
agar lebih sempit
lubangnya untuk
mengatur nada
tumbruk : tubruk
tumbu : tumbu, wadah dari
bambu
tumbuk : tumbuk
tumenggèng tawang : ujungnya
mencuat ke atas (bulu
mata)
tumenggung : tumenggung
tumok : tahu, melihat
tumon : menonton, melihat
tumpak : naik, numpang
tumpal : kapar, kekat
tumpang : tumpang, numpang;
tumpang sari :
tanaman berjenis-jenis;
tumpang suh :
bertumpangan,
berserakan; tumpang
tindih : tumpang tindih
tumpek : jatuh-tumpah
tumpeng : nasi untuk selamatan
tumper : puntung (kayu bakar)
tumpes : tumpas, gilas, musnah
tumplak : jatuh, tumpah
tumplek : tumpah, bertumpuk;
tumplek bleg : tumpah-
ruah
tumpu : tumpu, alas, landasan
tumpuk : tumpuk;tumpuk timbun
: bertimbun-timbun;
tumpuk undhung :
bertumpukan
tumrah : berkembang, beranak
tumrap : terhadap, kepada
tumus : 1 terkuras, 2 tembus
tumut : ikut, turut
tuna : 1 tidak punya; 2 rugi;
tuna dungkap : sering
keliru; tuna karya :
menganggur; tuna kisma
: petani yang tak punya
tanah; tuna netra : buta;
tuna susila : nakal, lacur
tunangan : tunangan, kekasih
tunas : tunas, taruk
tundha : tumpuk, tangga, ditunda
tundhes : tandas
tundhuk : takluk, menunduk
tundhun : setangkai
tundhung : usir
tung : ujung, puncak
tungan : ujung, puncak
tungga : remuk, terkemuka
tunggak : tunggak, pangkal, pokok
tunggal : tunggal, satu
tunggang : tunggang, naik
tunggara : tenggara (mata angin)
tunggil : tunggal, satu
tunggir : punggung gunung
tunggu : tunggu
tunggul : tunggul, yang tertinggi
tungkak : pucuk telapak kaki, tumit
tungkas : pesan, amanat
tungkat : tongkat, setik
tungku : tungku
tungkul : tungkul, takluk
tungtum : berkumpul kembali
tungtun : tuntun
tuni : kurang, tidak punya, rugi
tunjang : tunjang, tabrak
tunjel : tonjok, tusuk
tunjem : tonjok, tusuk
tunjung : bunga tunjung, teratai,
seroja
tuntas : tuntas, selesai
tuntum : berkumpul kembali,
pulih
tuntun : tuntun, bimbing
tuntung : ujung, puncak
tuntut : tuntut, gugat
tunu : api, nyala
tup : tutup; entup : sengat
tupiksa : periksa, cek
tur : lagi pula, dan
turah : lebih, sisa
turangga : kuda; katuranggan:
ciri-ciri
turas : kencing, buang air
turi : turi, jenis tanaman
turida : susah, sedih
turon : tiduran, berbaring-
baring
turu : tidur
turuh : bocor, tiris
turun : 1 turun, ke bawah; 2
anak keturunan
turung : belum
turut : turut, patuh, tertib
tus : serius, benar-benar
tusara : embun
tusih : mengawasi
tuskara : lebah, tawon
tustha, tusthi : senang, puas, asyik
tusuk : tusuk, tonjok; tusuk
kondé : tusuk sanggul
tut : ikut, turut; tut wuri :
ikut di belakang
tutas : tuntas selesai
tuter : bel, peluit, terompet,
klakson
tutu : tumbuk; nutu pari :
menumbuk padi
tutug : selesai, tamat, tuntas
tutuh : tunduk, dakwa, potong,
pangkas
tutuk : mulut
tutul : tutul, bintik, noda;
macam-: harimau
kumbang
tutup : tutup; tutup dhahar
(saji) : tudung saji;
tutup kendhang :
pembukaan dan
penutupan; tutup
kéyong : bagian rumah
berupa segitiga disebelah
atap; tutup kuping,
tutup mulut : membisu
dan tuli; tutup liwet :
cara memakai ikat
kepala
tutur : tutur, kata, sabda
tutus : 1 tutus, pukul; 2 tali dari
bambu; tutus kajang :
jahitan yang selanya
jarang-jarang
tutut : jinak, kejar, sisil
tutuwa : ketua, pemimpin
tuwa : 1 tua; 2 sudah masak;
kamituwa : kepada desa;
tuwa bangkong : tua
bangka; tuwa buru :
pemburu; tuwagana,
tuwanggana : ketua,
peminjam, pemuka;
tuwah : tumbuh, timbul,
terbit
tuwi : tengok, jengok
tuwin : dan, serta, lagi
tuwu : burung hantu
tuwuh : tumbuh
tuwuk : kenyang, puas
tyas : hati; tyas mami : hatiku
1 53
U
uba rampé : piranti, alat-alat
ubaya : janji, prasetia
ubed : 1 belit; 2 banyak akal
ubek : aduk
ubel-ubel : ikatan, belitan
ubeng : keliling, putaran
uber : kejar, buru
ubin : ubin, tegel
ublek : 1 aduk; 2 bergerak di
sekitar
ubon-ubon : abdi perempuan di
pertapaan
ubral : obral
ubur : ramai sekali, bingar
ucal : ajar
ucap : ucap, ujar
ucek : tekan
uceng : ikan kecil; uceng-
uceng: sumbu
uda : telanjang; ngudarasa :
mengutarakan perasaan;
udakara: kira-kira;
udamamah: tepat
suaranya (dalam
memerankan tokoh-
tokoh wayang);
udanagara: sopan-
santun; udapati :
sumpah-serapah;
udarati : laut, lautan;
udasmara: pikiran
udadi : laut, lautan
udaka : air, mata air
udama : hina, keji, nista
udan : hujan; udan ampèl :
nama bentuk keris; udan
barat: hujan bercampur
angin kencang; udan
tangis : berduka cita,
menangis keras
udani : tahu, mengetahui
udara : 1 angin; 2 tinggi, luhur
udata : keras, sangat, sombong
udaya : upaya, usaha
udel : pusar, pusat
udhadhi : laut, samudra
udhal : bedah, pecah, jebol
udhang : udang; udhang-udheng
: pergi ke sana-ke mari
untuk suatu urusan
udhar : bebas, lepas
udhaya : laut, samudra
udheg-udheg : nenek moyang
udhek : aduk, campur
udhel : hampir menjadi
kepompong (fase
perubahan ulat menjadi
kepompong)
udheng : ikat kepala; udheng
gilig: ikat kepala yang
ada bundarannya di
belakang
udhèt : cacing
udhil : kikir, bakil
udrasa : tangis, air mata
udrata : mahkota
udu : bukan, lain
udud : merokok
uduk : nasi uduk
udun : benjolan, bengkak
udur : berselisih, bertengkar
udwani : ingat, waspada
udyana : taman
udyani : taman
uga : juga, pun
ugag-ugeg : bergerak-gerak
ugah : agak, enggan
ugal : ugal, urakan
ugat-uget : bergerak-gerak
ugeg : bergerak
ugel-ugel : sendi
ugem : menepati, mematuhi
ugeng : giat, bersemangat, rajin
uger : 1 pedoman, patokan; 2
ikatan; 3 diuger :
dikurung; uger-uger
lawang : anak tunggal;
paugeran : hukum,
undang-undang
ugung : manja, belum
ujana : taman; ujani : tahu,
waspada, ingat
ujar : kata, sabda
uji : uji, tes
ujubriya : curiga, prasangka buruk
1 54
ujud : wujud, nyata
ujung : ujung; ujungan: daun
ujur : 1 mujur, membujur; 2
beruntung; ujuran:
bagian yang membujur
ukara : kalimat; ukanten : (ing.)
kalimat
ukir : ukir
ukur : ukur
ula : ular
ulab : beruntung sekali
ulad : muka, wajah
ulah : gerak, tingkah laku; ulah
raga: olah raga; ulah
semu : melakukan
apa-apa dengan isyarat,
pasemon, sindiran; ulah
kridhaning asta :
mengemis; ulah-ulah
: memasak
ulam : ikan
ulang : ulang
ulan-ulan : sejenis ulat pemakan
kayu
ulap : silau
ulat : wajah, muka
ulem : undangan
uleng : oling, miring
uler : ulat; uler kagèt :
selimpat (pada tulang);
uler kambang : jenis
tembang, gending
ules : 1 warna; 2 sampul,
selongsong, sarung, kain
ulet : ulet, liat
ulu : 1 telan; 2 tangkai; ulu
ati: ulu hati, dapur susu;
ulu-ulu: ulu-ulu,
pamong desa pengatur
air; ulu wetu :
penghasilan
ulun : saya, hamba
ulung : ulung, unggul; ulung
ati: hulu hati, dapur
susu
ulur : ulur, tarik
uma : biji, benih
umba : luas, lebar
umbang : congkak, besar mulut
umbar : umbar, bebas, lepas
umbara : mengembara, berkelana
umbel : ingus
umbul : 1 terbang, melayang; 2
mata air, sumber air; 3
kepala desa; umbul
muncar : mata air yang
memancur; umbul-
umbul : bendera panjang
yang ditegakkan
umbut : rebung rotan
umet : nyala; umet-umetan :
berkeliling-keliling;
nyumet : menyalakan
umis : mengalir
umpak : 1 cepat, lekas; 2 batu
landasan
umpama : umpama, kalau, jika
umpang : lebih dari beratnya
umpeng : pipa, saluran air
umpet : sembunyi
umpling : minyak tanah, lampu
kecil, tempat madat
umpluk : busa, buih
umpon : empang ikan
umus : bocor, merembes
una-uni : bicara, perkataan
unakara : kira-kira, kurang-lebih
unandika : berkata
unang : sedih (gila) karena
asmara, mabuk cinta
unar : onar, gaduh, geger
uncal : lempar
uncek : penggerek, alat penusuk
uncet : ujung nasi (tumpeng)
yang berbentuk kerucut
uncit : buncit, bungsu, bontot,
terakhir,
uncung : anak merak
uncuwi : pipa tembakau
undang : mengundang, memanggil
undar : gelendong, tika-tika, likas
under : pokok perkara, mata
bisul, pusat lingkaran
undha : tumpuk, tangga;
undhamana: diungkit,
disebut-sebut; undha-
undhi : kurang lebih;
undha-usuk : bersusulan
undhag : bertingkat, bertangga
undhagi : ahli tembaga, pikiran
undhak : bertingkat, bertangga
undhuh : menuai, memetik
1 55
undhung : tumpuk
undur : mundur, ke belakang;
undur-undur :
binatang sejenis rayab
tanah yang jalannya
mundur
unem : nama rempah-rempah
ungal : bunyi; mungal :
berbunyi
ungap : bimbang, tertimbang-
timbang, agak takut
ungapan : kala
ungel : suara, bunyi
ungga : atau
unggah : naik, ke atas; unggah-
ungguh : tata krama,
sopan-santun; ungguh :
tempat, letak
unggul : unggul, utama
ungkal : asah, batu pengasah
ungkara : kalimat, pujian, doa
ungsi : ungsi, pindah
ungsum : musim
uni : bunyi, suara
uninga : tahu, mengerti
unjal : menarik; unjal
ambekan : menarik
nafas
unjuk : minum
unta : unta
untap : marah, murka
untar : nyala
untara : 1 utara; 2 kiri; 3
antara, sela
unting : ikatan
untu : gigi; untu gelap : gigi
roda; untu walang :
cara menyambung (seng,
dll)
untul : pengikut
untung : untung, laba; untung-
untungan :
berspekulasi, untung-
untungan
unu : (padi) yang berceceran
di tanah
unur : 1 rumah anai-anai; 2
bukit, tanah membukit
unus : hunus, keluar
unyar : ikatan padi; unyar-
unyur: mondar-mandir,
ke sana kemari
unyer : putar, keliling
unyur : datang begitu saja
upa : sebutir nasi; upaboga :
mencari makan, kelezatan,
kenikmatan; upadamel:
pekerjaan, kegiatan;
upadana: pemberian;
upadrawa: kesusahan
kesengsaraan; upagawé :
pekerjaan, kegiatan;
upajati : nama tembang
gedhe; upajiwa:
penghasilan,
penghidupan, nafkah,
rezeki; upajiwana :
nafkah, rezeki; upakara :
merawat, memelihara;
upakarti : 1 hasil kerja,
karya; 2 penghargaan;
upakarya : hasil
kerja, karya; upakawis
(dipun-) : (ing.)
dipelihara, dirawat;
upaksama: ampun,
maaf; upalabi: pendapat,
pengertian, pemilikan;
upalamba :
pendapat, pengertian,
pemilikan; uparengga:
perhiasan, hiasan;
uparukti: pasang rakit,
merakit; upasadana :
penghormatan,
penghargaan; upasaka:
calon pendita; upasama :
sabar, rendah hati;
upasanta: sabar, rendah
hati; upasantwa:
penghibur; upasraya:
minta pertolongan,
bantuan; upasuba:
hiasan untuk
penghormatan; upawada:
kemarahan, celaan
upacanten, upacara : upacara,
seremoni;
1 56
upadi : mencari, berusaha,
upaya; upados :
mencari, berusaha, upaya
upah : upah, ongkos, gaji
upaka : sungai
upakyana : cerita, dongeng
upala : batu
upama : umpama, tamsil, ibarat
upaos : sumpah, janji
upas : 1 bisa, racun; 2
pesuruh, kurir
upati : upeti, persembahan
upat-upat : 1 talu cemeti/cambuk;
2 bersumpah tak akan
melakukan lagi
upaya : upaya, usaha;
upayasandi: perkakas,
piranti
upekti : upeti, persembahan
upeti : upeti, persembahan
upetya : upeti, persembahan
upih : upih, kelopak, pangkal
daun
upiksa : teliti, periksa, lihat
ura-ura : lagu, dendang, nyanyian
uragapati : raja ular
urang : udang; urang ayu :
nama bentuk subang
urik : licin, akal bulus
uring : marah, kecewa
urip : hidup
urmat : hormat
urna : mahkota
uruk : 1 rendam, uruk; 2 ajar;
diwulang uruk : diberi
pelajaran
urun : urun, iuran
urung : gagal, belum; urungan:
perhitungan hari yang
ke-3
urup : nyala
usada, usadi : obat
usah : usah
usaha : usaha, upaya
usana : jaman dahulu kala
usap : usap; usap tangan :
sapu tangan
usar : tentara berkuda
usara : embun
usar-asir : polisi rahasia
usim : musim, masanya
usir : usir, suruh pergi
usna : baik, bagus
usnisa : surban, sanggul ikat
kepala
usreg : 1 bertengkar; 2 banyak
gerak
ustra : unta
usuk : penyangga atap
usul : usul, saran, pendapat
usum : musim
usung : usung, gotong
usus : usus
utah : muntah
utak : otak, benak
utama : utama, baik
utamangga : kepala
utami : utama, baik
utang : hutang; utang budi :
hutang budi; utang pati :
hutang pati, membunuh;
utang urip: hutang
nyawa
utara : 1 utara; 2 kiri
utawa : atau; utawi : atau
utawaha : api
utawis : kira-kira, kurang lebih
utek : otak, benak
uter : putar, keliling
util : colong, curi, copet
utpala : teratai biru, tunjung biru
utri : utri, jenis makanan dari
pati ketela
utsaha : usaha, upaya
utu : gigi
utuh, utoh : utuh, lengkap, sempurna
utus : utus, suruh, duta
uwa : pakde, budhe
uwal : lepas, bebas
uwar : lepas, bebas, copot
uwas : khawatir, wasangka
uwi : ubi jalar
uwong : orang, manusia
uwuh : 1 tambah; 2 sampah
uwung-uwung : awang-awang
uwur : 1 tombok, iuran; 2 tabar,
sebar
1 57
W
waca : baca; maca : membaca;
wacan : bacaan
wacucal : kulit, belulang; ringgit
wacucal : pentas
wayang kulit
wada : cacat, cela
wadaka : halangan, gangguan
wadana : pemuka, pembesar
wadari : taman bunga
wadat : selibat, tak menikah
wadata : molek, kegemaran
wader : ikan sungai
wadhag : tubuh
wadhah : wadah, tempat
wadi : rahasia; wewadi : 1
rahasia; 2 kemaluan
waditra : gamelan, bunyi-bunyian
wadwa : prajurit, tentara;
wadwan, wadon :
perempuan
wadya : bala, anggota;
wadyabala: bala tentara
waé : saja, cuma
wagal : nama ikan
wagata : sungguh, nyata
wagadi, wagati : perbuatan baik
wagé : Wage, hari pasaran
waged : 1 bisa, mampu; 2 batas
wagiswara : tempat semedi raja
wagita : 1 sungguh, nyata; 2
syair, puisi
wagra : harimau
wagu : tak pantas
wagugen : sedih, susah
wagus : bagus, baik
wahana : kendaraan, sarana
wahiri : cemburu, iri hati
wahita : tipuan, muslihat
wahya : wahyu, bintang
kebahagiaan; wahyu :
ilham, anugerah
wahyaka : lahiriyah, badan
waita : 1 tipuan, muslihat; 2
perahu
waja : gigi
wajah : muka
wajar : lumrah
waji : kuda
wajir : menteri
wajra : petir
wak : badan, tubuh
waka : panas, api
waksa : dada, susu
waksudha : bumi
waktan : bercerita, berbicara
wakul : wakul, wadah nasi
wakya : badan
wala : gagang gugus kelapa
walak : larangan, balak
walaka : berterus terang
walang : belalang; walangati :
khawatir
walanjar : janda muda
walat : kualat, terkutuk
walaya : berkelana, mengembara
waled : 1 endapan; 2 gaji rapel
walèh : bosan, jemu
walek : melulu, semata-mata
walépa : kurang ajar, congkak,
pongah; ardha walépa :
membantah, ditanya balas
bertanya
waler : atur; wewaler :
peraturan, aturan
wales : balas; walesan : balasan
walgita : buku, surat, tulisan
walih : lagi
walik : balik
walika : ular
waling : sangkaan, pikiran
walira : belera
walirang : belirang
waliwis : belibis
walkali : pendita, pertapa
waluh : jenis buah
waluka : pasir
waluku : nama rasi bintang
walulang : kulit, belulang
walur : walur
waluya : sembuh, sehat, selamat
walya : sehat, selamat, aman
wama : kiri
wamana : murka, marah
wamsa : wangsa, keluarga; wamsa
Syailendra : dinasti
Syailendra
1 58
wana : hutan, alas; wanadèsa:
daerah hutan dan desa;
wanadri : hutan
belantara; wanantara :
hutan lebat, pusat hutan;
wanawasa: hutan lebat
wanah, waneh : lagi
wanara : kera jantan; wanari :
kera betina
wancahan : singkatan
wancak : belalang; wancak suji:
pagar besi
wancana : wacana, bacaan, tema
wanci : waktu, saat
wanda : 1 suku kata; 2 badan
wandawa : sanak saudara
wandé : warung, toko
wandira : pohon beringin
wandu : banci, waria
wang : uang
wangan : selokan di sawah
wangbang : kesatria muda
wangen : dicampuri bau yang
harum
wangga : berani
wangi : wangi, harum
wangkang : perahu jangkang
wangkawa : pelangi, bianglala
wangkingan : 1 keris; 2 pinggang
wanglu : mata hati
wangon, kauban : dilindungi rumah,
atap
wangsa : keluarga
wangsalan : syair sandi
wangsi : seruling
wangsit : isyarat gaib, wahyu
wangsul : kembali, pulang
wangun : pantas, bagus;
wewangunan : 1
bangunan; 2 sosok
wanguntur : tempat duduk raja,
dampar
wangur : dengu, kancing
wangwa : dipandang, diawasi
wani : berani; wani angas :
berani lalat, berani tai
wanita : perempuan
wantah : apa adanya
wantawis : antara, kira-kira
wantèg : kukuh, kokoh
wanter : wanter, cat
wantèr : panas terik
wantu : 1 nanti; 2 air panas
untuk mengukus nasi
wantun : berani
wantya : pesan, amanat
wanu, wano : perempuan
wanua : desa, penduduk desa
wanudya : wanita
waos : (ing.) baca; maos : 1
membaca; 2 buah maja;
maospait : Majapahit
wara : anggun, lembut, cantik;
warabrata: latihan keras;
waracethi : pembantu
putri; waradwija :
pendita, brahmana;
waraduhita: permaisuri;
waramerta:
pengampunan, ampunan;
warapsara : bidadara,
bidadari; warasana :
dampar, kursi, tahta;
warasayaka : panah;
wara wirasmi : bulan;
warataruna : jejaka,
pemuda, remaja;
warataruni : gadis,
perawan; waratomara:
panah; wara-wara:
pengumuman;
warawidya: pendita,
brahmana; wara-wiri :
mondar-mandir
warada : kasih, cinta, sayang
waradin : 1 merata; 2 biaya
waragad : biaya, ongkos
warah : ajar, babi tahu
waraha : babi hutan
warak : badak
warana : tirai, sekat
warandha : janda
warang : cuci, mandi (keris)
waranggana : sinden, penyanyi
warangka : 1 sarung; 2 kerangka
waras : sehat; waras-wiris :
sembuh, sehat, tak
kurang satu apa; ora
waras : 1 sakit; 2 gila
warastra : senjata, panah
warata : rata
warayang : angin, udara
1 59
warda : belas kasih, cinta
wardah : tua
wardaya : hati
wardi : arti, makna, keterangan
wardu : lintah; wardugangga:
lintah
wareg : kenyang; maregi :
mengenyangkan
warèh : air
warga : anggota; kulawarga :
keluarga
wari : air; warigagung : nama
wuku yang ke-8;
warigalit: nama wuku
yang ke7; warigaluh
: nelayan
wariga : kejang
waring : jaring halus, kain kasa
waringin : beringin
waris : keluarga, saudara;
warisan : harta
peninggalan orang
meninggal dunia
warna : warna, rupa, macam;
warni: warna, rupa
warok : 1 berhati suci, hidup
secara spiritual; 2 sakti,
tangguh; 3 pemimpin,
pelindung
warsa : tahun; warsaka : tahun;
warsaya: tahun; warsi:
tahun
warsiki : bunga gambir
warsita : ajaran, nasihat
warta, warti : warta, berita; wartos :
(ing.) warta, berita
waru : waru, jenis pohon
waruju : bungsu
warung : warung, kedai
was : awas; was-was :
khawatir
wasa : wewenang, kuasa;
wasantatilaka : nama
tembang gedhe; wasata
: kekuasaan
wasana : akhir, penutup,
penghabisan
wasésa : kekuasaan, wewenang
wasi : pendita, pertapa, biksu
wasis : pintar, ahli
wasistha : bijaksana, pintar
wasita : ajaran, nasihat
waskitha : pintar, bijaksana
waspa : air mata
waspada : waspada, hati-hati
wasta : nama
wastra : kain
wastu : sungguh-sungguh nyata
wastuti : pujian, doa
wasuh : basuh, cuci
wasundari : 1 bumi; 2 air bening
waswa : pasti, tentu
waswita : cemas, kuatir
wata : angin
watak : watak, sifat, tabiat
watang : batang, galah, tombak
watara : kira-kira; watawis : kira-
kira
watek : watak, sifat, tabiat
wates : 1 batas; 2 semangka
watgata : luka, terluka
wati : 1 dunia, jagat; 2 putri
watir : kuatir, sumelang; watos :
kuatir, sumelang
waton : 1 asal; 2 pedoman
watsa, watsya : ikan
watu : batu; watu beras : batu
pasir, pasir; watu brani:
besi berani, batu
magnetik; watu geni :
batu api; watu item: batu
hitam; watu kambang :
batu apung; watu
karang: batu karang;
watu kumalasa : batu
besar dan rata; watu
lintang : batu bintang;
watu sumbul: batu yang
runcing-runcing; watu
gunung : nama wuku
watuk : batuk
watun : cabut rumput
watyagya : perselisihan, pertengkaran
wau : tadi
waudadi : samudra, lautan
wawa : 1 api; 2 bawa
wawah : rubah, ubar, geser
wawal : sakti
wawan : saling; wawan catur,
wawan rembag : saling
bermusyawarah,
berunding
1 60
wawang : lihat, pandang, tonton
wawar : belah, pecah
wawi : bawa, dengan
wawoh : berbuah
wawrat : beban, berat
wawu : wawu, nama tahun yang
ke-7
wawuh : berdamai, tegur sapa
way : air
wayah : 1 waktu; 2 cucu
wayang : pertunjukan wayang
wayoh : wayuh, madu, rangkap
wayu : angin, udara
wayuh : madu, rangkap
wé : 1 saja, cuma, hanya; 2
air
wecana : wacana, bacaan, tema
wecucal : kulit, belulang
wéda : weda, aturan, pedoman
wédaka : tahu, mengetahui
wedaka : kalangan, gangguan,
kerugian
wedal : 1 keluar; 2 waktu
wedana : 1 wedana, pangkat
kraton; 2 mulut, muka
wédana : sakit
wédang : air putih
wedani : nama tetumbuhan
wedari : taman bunga
wedèn : penakut
wédha : ajaran, pedoman
wedhak : bedak
wedhar : jelas, terang, saran,
nasihat
wedhi : pasir; wedhi krosok :
pasir krosok, pasir kasar;
wedhi maléla : pasir
hitam berkilau; wedhi
kèngser : menari
melompat-lompat
wedhung : pisau besar bersarung
(pakaian kebesaran
istana)
wedhus : kambing, domba;
wedhus prucul :
kambing yang tak
bertanduk
wedi : takut; wèdi : nyata,
benar, sungguh; wedi-
asih: berbakti, sayang
wedidang : antara lutut dan tapak
kaki, betis
wedya : pengetahuan, ilmu
wédya : pengetahuan, ilmu;
wédyarini : ajaran
kewanitaan; wédyata:
sinar, cahaya;
wédyatama:
pengetahuan yang baik
wegah : malas, enggan, tidak mau
wegang : enggan, tak mau
wegig : cerdik, lincah, trampil
wèh : beri
wejag : licin sebab sering dilalui
wejah : obat nebus bagi orang
yang habis bersalin
wejang : ajaran, nasihat
wejani : upah kepada dukun
weka : anak
wekan : tahu, mengerti
wekas : 1 akhir; 2 pesan
wekdal : waktu
wektu : waktu, saat
wela : 1 sela, selang, luang,
lowong; 2 jelas
welad : sembilu
welagar : terbakar, menjalar
welah : kayuh, pengayuh
welahan : bilahan
welak : kutukan
welan : uang denda karena
terlambat membayar
wélan : nampak nyata
welang : 1 jenis ular; 2 belang
welar : lebar, bidang (dada)
welas : belas; welas arep :
kasih sayang; welas asih :
belas kasih
weling : amanat, pesan, saran
welit : 1 belut; 2 belit
wéloh : waluh
welon : tegar hati, kuat pendirian
welug : jagoan, kepala rampok,
penjahat besar
welut : belut
wenang : kuasa, berhak
wendéra, wendira : pohon beringin
wéndra : nama ikan laut
wenèh : lagi
wènèh : beri
wenes : bersih mukanya, centil
1 61
wenga : terbuka, menganga
wengi : malam
wengis : bengis, kejam
wengkelan : betis
wengku : pangku
wengur : dengu, kancing
wèni : rambut, sanggul
wening : bening; weninga :
mengetahui, mengerti
wentala : tega, sampai hati
wentar : kondang, terkenal
wentara : antara; sawentara :
sementara
wèntèh : jelas, terang
wènten : ada
wènter : wenter, cat
wentis : betis
wéra : lapang, lega
werat : berat
wercita : cacing
werda, werdha : tua
werdaya : hati, perasaan
werdi : makna, arti, maksud
werdu angga : lintas
wereh : buih, busa, mabuk
wereng : wereng, hama padi
werga : warga, anggota
wergul : anjing liar
werhaspati : kamis
weri : pencuri, penjahat
wèri : musuh
werit : buas, susah diatur, susah
ditangkap
werjit : cacing
werna : warna, rupa, bentuk
wersa : 1 hujan; 2 tahun
werta : warta, berita; werti
: warta, berita; wertos
: warta, berita
weru : nama pohon
weruh : tahu, mengerti, melihat
werut : mengerut, mengedut
wésa : waisya, golongan
pedagang, bercocok
tanam
wesana : akhirnya, sehingga,
maka
wesi : besi; wesi aji : senjata
(keris, tombak, dll); wesi
bang: besi yang dibakar
manyala; wesi brani
: besi berani, besi
magnetik
wespada : waspada, hati-hati
westa : nama
wèstu : lestari, sungguh
wèsthi : bahaya, larangan
wéswa : susah, sedih
wésya : waisya, golongan
pedagang, petani
wetah : utuh, lengkap, sempurna
wétan : timur
wetara : sementara
weteh : terang, jelas
weteng : perut
wetu : keluar, lahir
wewah : 1 berubah; 2 tambah
wèwèh : memberi,
mempersembahkan
wéwéka : hati-hati, waspada
wewer : gulung, gulungan, rol
weweg : tambun, gemuk
wi : 1 ubi, umbi; 2 lebih
wiba : sentausa, kuat
wibawa : wibawa, pengaruh
wibi : bibi
wibisana : bijaksana, sentausa
wibrama : kalut, kacau, bingung,
marah
wibuh : kuat, sentausa
wibuti : kemuliaan, kekuasaan
wicaksana : bijaksana; wicaksuh:
bijak, bijaksana;
wicaktala: dasar bumi
wicara : bicara; wicanten : (ng.)
bicara; wicarita : cerita,
lomba bercerita
wicitra : citra, rupa
wida : siksa; gandawida :
wewangian; widadara:
bidadara, dewa; widadari:
bidadari, dewi; widasari:
nama tumbuhan;
widayaka: bidadara,
dewa
widada : selamat, sejahtera;
widagda : pintar, mahir
widara : pohon bidara; widara
gepak: nama bentuk
rumah; widaran : nama
makanan dan tepung ubi
kayu
1 62
widhala : kucing
widheng : ketam ranjung
widhungan : anak binatang yang
masih dalam kandungan
widi : 1 izin, restu; 2 aturan,
takdir; 3 tahu; hyang
widi : Tuhan;
widigraha :
tempat semedi,
pemujaan
widigda : pintar, ahli
widita : termashur, terkenal
widu : biduan, penyanyi
widura : pandai, bijaksana;
widuri : 1 baiduri, batu
permata; 2 nama
tumbuhan sejenis kapas
widya : pengetahuan, ilmu;
widyadara : dewa;
widyadari : bidadari,
dewi; widyastuti :
pengetahuan tentang
doa, berbakti, pujian;
widyatmaka : kilat,
cahaya; widyawati :
banyak ilmu dan cantik;
widyuta : petir, kilat,
halilintar; widyutmala:
mata petir, kilat
wigar : gagal, kandas
wigati : sungguh, nyata, penting
wigena, wigna : tahu, mengerti,
bijaksana
wigih : enggan, malas
wignya : tahu, mengerti,
bijaksana; wignyan : 1
pengetahuan, ilmu; 2
tanda baca dalam huruf
Jawa; wignyana:
pengetahuan, ilmu
wigraha : rumah, wisma
wiguh : segan, enggan
wiguna : berguna, bermanfaat
wigung : berguna, cakap
wihaga : burung
wihang : enggan, segan, tak sudi
wihanggama : burung
wihara : wihasa, tempat semedi;
wihanten : biara,
tempat beribadah
wihaya : udara, langit
wihikan : tahu, mengerti
wija : buah
wijah : biasa, umum
wijana : 1 berdasar bangsawan; 2
tempat beribadah
wijang : jelas, terang, paham
wijaya : unggul, menang;
wijayanti : kemenangan,
unggul
wiji : biji, bibit
wijil : keluar, lahir; mijil : 1
lahir; 2 tembang mijil
wijuk : membasuh tangan, kaki
wijung : babi hutan besar
wika : tahu
wikalpa : percakapan, perbincangan
wikan : tahu, mengerti
wikana : entah, tidak tahu
wikara : berubah keadaan
wiki : kuti-kuti
wikrama : menikah, kawin
wiku : pendita, resi, brahmana
wil : raksasa
wilmuka : pimpinan pra raksasa
wilaba : wahyu
wilada : nama tumbuhan
wilah : bagian, belahan
wilaja : hamba sahaya
wilang : hitung; wilangan :
hitungan, bilangan
wilangun : gemar, suka
wilapa : syair sedih, syair keluhan
wilasa : bersenang-senang,
menghibur hati, bermain-
main
wilasita : bersenang-senang,
menghibur hati, bermain-
main
wilatikta : Majapahit
wilet : licin, licik, akal bulus
wilis : hijau
wilisan : bilangan, hitungan
wilujeng : selamat, sejahtera
wiluma, wiloma : keliru, gagal
wilwa : buah maja; wilwatikta:
Majapahit
wima : mirip, seperti, menyerupai
wimala : bersih, suci
wimana : kereta, kendaraan;
wimanasara : panah
sakti
1 63
wimardana : perang, berperang
wimba : 1 keluar, terbit; 2
tiruan, seperti, serupa
wimbasara : pesuruh, polisi
wimbuh : 1 menambah; 2 gelap
pikiran, bingung
wimoha : gelap pikiran, bingung
wimohita : gelap pikiran, bingung
wimurcita : pingsan
winadi : dirahasiakan; winardi :
diberi makna; winarna
: diceritakan
winata : 1 utama; 2 bunga
tunjung, teratai
winda : harum, wangi, semerbak
windasa : rusak, musnah
windraya : mulia, bagus
windu : windu, delapan tahun;
windutirta : air
endapan
windura : mustika, perhiasan
windya : kenyang, puas
winèh : diberi
wingi : dulu, kemarin
wingit : angker, keramat
wingka : wingko, jenis kue
wingking : belakang
wingkisan : bingkisan
wingsati : 20, dua puluh
wingsilan : buah pelir
wingwang : berbeda, lain
wingwing : kecil, langsing
perawakannya
wingwrin : takut, ketakutan
winong : diorangkan, dianggap
orang
winor : dicampur, diaduk
winot : dibuat jembatan
wintang : bintang
winter : winter, cat kain
winursita : diajari, dinasihati,
diceritakan
wipala : banyak sekali, lebar, luas
wiparita : susah, sedih
wipata : salah, keliru, buruk,
jatuh
wipati : celaka
wipra : pendita, pertapa
wipula : banyak sekali, luas, lebar
wira : perwira, pahlawan;
wiraboga: makanan;
wiralalita: nama
tembang besar; wiratara :
berani, pemberani; wira-
wiri: mondar-mandir;
wirotama: wira utama,
pemberani
wiraga : gerak tubuh
wiraha : pisah, berpisah, bercerai
wirahsa : olah rasa
wirama : berirama
wirandhungan : perlahan-lahan,
bimbang, ragu
wirang : malu, mendapat aib
wirangrong : tembang wirangrong
wirasa : dirasakan, isi; wiraos :
dirasakan, isi
wiring : biring; wiring kuning :
biring kuning, ayam
jantan yang kakinya
kuning
wiroda, wirodra : sangat marah,
berselisih
wiron : kain lipatan, diwiru
wirong : sedih, susah; mirong
kampuh jingga:
memberontak
wirta : marah sekali, bengis,
kejam
wiru : 1 wiru, lipatan kain; 2
biru; 3 sarung jagung
wiruda : bertengkar, berkelahi
wiruh : tahu, mengerti
wirun : penengah
wirya : wirya, kedudukan;
wiryawan: kedudukan,
pejabat
wis : sudah
wisa : bisa, racun
wisada : obat
wisala : luas, lebar
wisama : kendala, rintangan
wisana : 1 akhir, penghabisan,
penutup; 2 cula, tanduk
wisangsaya : tidak dengan hati-hati,
tidak khawatir
wisapaha : penawar bisa
wisarga : berhenti, istirahat,
penghabisan
wisarja : mengusir, menghalau
wisata : wisata, piknik, rekreasi
wisaya : alat panca indra, maksud
wiséka : nama, gelar
wisésa : kekuasaan, wewenang
wisik : bisik, isyarat gaib
wiskira : itik
wisma : wisma, rumah, tempat
peristirahatan; wismaka:
mahkota, topi, tutup
kepala; wismaya :
menakjubkan; tuna
wisma : tidak punya
rumah
wismreti : sungai
wistara : uraian, cerita
wisthi : 1 halangan, rintangan; 2
pekerjaan
wisudha : wisuda, penobatan
wisuna : suka mengadu, panjang
lidah
wisya, wiswa : bisa, racun
wit : pohon
wita : pengetahuan; witadésa:
pindah tempat tinggal,
urbanisasi; witaradya:
pengetahuan tentang
birokrasi, ilmu
pemerintahan; witaraga
: terlepas dari
kesenangan duniawi,
suci; witareja :
pengetahuan tentang
birokrasi, ilmu
pemerintahan
witaka : air
witana : bangsal, tempat
penghadapan
witing : keturunan darah biru
withangka : kandang merpati
wiwaha : pesta
wiwaksa : berbicara, bertutur;
wiwaksita : berbicara,
bertutur
wiwal : lepas, terurai, bercerai
wiwandha : halangan, rintangan,
kendala, masalah
wiwang : berbeda, lain
wiwara : pintu, gapura
wiwarjita : hilang musnah, tak
ditemukan mayatnya
wiwarna : berwarna
wiwaswan : matahari
wiwéka : hati-hati, waspada,
berakal
wiwi : sayap, kepak
wiwing : lemah, lembek
wiwit : mulai, mula-mula
wiwrin : takut, ketakutan
wiwuda : dewa
wiya : alpa, lalai, lengah
wiyadi : sedih, susah
wiyaèr : bertingkah, bercanda, tak
mau menurut
wiyaga : pemain, pemukul
gamelan
wiyagon : baru, masih baru
wiyagra : harimau
wiyah : biasa, sebarang; sewiyah-
wiyah : sia-sia, sewenang-
wenang
wiyak : belah, buka
wiyana : tetap
wiyang : pergi
wiyangga : katak; wiyanggi :
bumbu
wiyar : luas, lebar
wiyara : biara, tempat bertapa
wiyarta : kaya; wiyarti : pintar
wiyasa : membuat, membangun
wiyat : udara, langit, angkasa
wiyata : pendidikan, pengetahuan,
pengajaran
wiyati : udara, langit, angkasa
wiyoga : susah, sedih, pemisahan
wiyos, miyos : keluar, lahir
wlagang : cepat besar, gembur,
subur
wlagar : terbakar, kobar
wlaha : telanjang, tidak memakai
apa-apa
wlahar : 1 lahan; 2 tanah pecah
wlaka : terbuka, jujur, terus-
terang
wlakang : selangkangan, lipat paha
wlangat : liang kubur
wlanjar : janda muda belum
beranak
wlija : pedagang
wlikat : tulang berikat
wlingi : sejenis rumput
wlingsang : anjing liar
wlira : belera, alat tenun
wlirang : belirang
wluku : bajak
wungkal : asah
wo : kata seru menyatakan
heran, takjub
wod : 1 satu suku kata; 2
jembatan
wodha : menasehati
wodhana : menjagakan
wogan : sangkut, kait
woh : buah
wolu : delapan, 8
wong : orang, manusia
wongwa : bara api menyala
wonten : ada
wor : campur
wora-wari : bunga sepatu
wos : beras
wot : jembatan
wowog : berambut tebal
wowohan : buah-buahan
wowor : bercampur
wowotan : jalan di jembatan
wradin : merata, tersiar
wragad : ongkos, biaya
wragang : 1 lekas besar; 2 tuak
wragil : bungsu
wrah : ajaran, nasihat
wraha : celeng, babi hutan
wrahas : 1 rejeki; 2 binatang
buas sejenis babi hutan
wrahaspati : hari Kamis
wraksa : pohon
wran : orang
wrandha : janda
wrangas : anai-anai berwarna
merah
wranggana : pesinden
wrangka : warangka, sarung keris
wrasan-wrasan: membicarakan
orang lain
wrat : berat, beban
wrata : rata
wratsangka, wratsari : bunga
cempaka
wrayang : angin, udara
wré : kera
wrecita : cacing
wreda, wredha : tua
wredaya : hati
wredi : makna, arti
wredu : halus, sabar, rendah hati
wregu : sejenis rotan
wregul : anjing liar
wrehaspati : hari Kamis
wrejit : cacing
wreka : ulat
wreksa : pohon, kayu
wrena : warna
wrenda : janda
wrenget : renget, hama kertas, kutu
kayu
wrengkang : tegar hati, keras kepala,
sulit diatur
wresaba : sapi, lembu, banteng
wresah : nama tumbuhan
wresni : ipar, biras
wresthi : hujan; wresthipatha:
hujan lebat
wreta : warta, berita
wrin : takut, ketakutan,
mengetahui, mengerti
wringin : beringin
wruh : tahu, mengerti
wruju : bungsu
wruyung : asmara, cinta
wuda : telanjang
wudel : pusat
wudhar : lepas, bebas
wugu : nama wuku yang ke-26
wuh : 1 segan, serba sulit; 2
tambah
wuhaya : buaya
wujang : bujang, jejaka, belum
kawin
wujil : kerdil
wukir : gunung, bukit
wuku : 1 wuku; 2 buku
wulakan : jeram, air terjun
wulan : bulan; nawang wulan :
melihat rembulan;
wulandari : rembulan
terbit; wulanjari: bulan
terbit; wulan purnama :
bulan purnama;
wulansari: rembulan
wulang : ajaran, saran, nasihat;
wulang wuruk : ajaran,
petuah
wulangun : asmara, cinta
wulanjar : janda muda yang belum
beranak
wulat : muka, wajah
wuled : liat, alot, kuat
wuli : bulir-bulir padi
wulinga : birahi, suka-ria, asyik
wulu : bulu; wulu kalong :
bulu kalong; wulu wetu
: penghasilan; wulu
sétan: bulu yang
tumbuh menyendiri
wuluh : wuluh, jenis blimbing;
wuluh gading : bambu
gading
wungkal : asah, batu pengasah
wungkuk : bungkuk
wungsu : bungsu
wungu : 1 bangun tidur; 2 ungu
wungwang : sepi, kosong
wungwung : atap puncak bubungan
rumah
wuni : 1 bunyi; 2 dulu;
wuninga : mengetahui,
mengerti
wuntat : bontot, pantat, belakang
wuntel : bungkus
wuntit : bontot, paling belakang
wuntu : buntu, tak berlanjut
wunuh : bunuh, menewaskan
wunut : nama pohon
wunwunan : ubun-ubun
wur : campuran rokok
wuragil : bungsu
wurandhungan : 1 perlahan-lahan; 2
bimbang, ragu
wuri : belakang
wurik : hitam berselang-seling
putih
wursita, wurcita : ajaran, nasihat
wuru : mabuk; wuru getih :
mabuk darah
wuruh : buih, busa
wuruk : ajaran, nasihat
wurukung : nama hari naas yang ke-7
wurus : teratur dengan baik,
tahu adat
wurwur : nama binatang laut
wuryan (ka-) : tampak, kelihatan
wus : sudah; wusana :
akhirnya, sehingga,
maka; wusanten:
(ing.)akhir, penghabisan,
penutupan; wusdéné:
sedang, padahal
wusu : busar, pemusar, bungkuk
(punggung)
wuta : buta
wutah : tumpah; wutah ati :
suka berderma, suka
memberi; wutah getih :
tanah kelahiran; wutah
rah : tanah tumpah darah
wutuh : utuh, lengkap, sempurna;
wutuh ayam : sangat
utuh, tak ada luka
wutun : tekun, asli
wuwu : penangkap ikan
wuwuh : tambah
Y
yadu : keluarga
yaga : penabuh gamelan
yaiku : yaitu
yaksa : raksasa; yaksi : raksasa
perempuan
yakti : sungguh, benar
yakut : mutiara, intan
yama : Batara Yama, sang
pencabut nyawa dalam
pewayangan
yamani : neraka; yamaniloka :
tempat neraka
yan : kalau, jika
yana : kereta, kendaraan
yanak : anak
yani : sungai
yantra : kendaraan dewa
yapa : puja, puji
yasa : membuat; yasan :
buatan, hasil karya;
yasadarma : ayah
yasih : kasih, asih
yata : yaitulah; yatanyan
: supaya
yati : pendita, biksu; yatindra
: pendita yang
termasyur; yatiwara :
pendita yang termasyur
yatma, yatmaka : nyawa, ruh
yatna : hati-hati, waspada
yatra : arta, uang
yawa : luar, di luar
yawat : meskipun begitu
yayah : seperti, ibarat; yayah
réna : bapak ibu; yayah
wibi: bapak ibu
yayan : umpama, seperti
yayi : adik
yeksa, yeksi : raksasa
yekti : sungguh; yektos: (ing.)
sungguh benar
yitma : nyawa
yitna : hati-hati, waspada; yitna
yuwana : yang berhati-
hati akan selamat
yoda, yodha : perang, prajurit
yoga : 1 jaman; 2 anak; 3
meditasi
yogi : pendita; yogiswara:
pendita termasyhur
yogya : baik, pantas
yojana : 1 penglihatan; 2 ukuran,
panjang jalan
yoni : kekuatan gaib, sakti
yuda : perang
yudhaka : tentara, prajurit
yuga : 1 jaman; 2 anak; 3
meditasi
yugala : istri, suami
yugya : baik, indah
yujana : ukuran panjang jalan
yukti : sesungguhnya, nyata
yumana : selamat sejahtera
yungyun : asmara, cinta
yuswa : umur
yuta : juta
yutun : asli, sederhana
yuti : baik, selamat
yuwana : selamat , muda
yuwaraja : putra mahkota
yuwati : gadis, perawan
.jpg)
.jpg)
