.jpg)
: halangan, bahaya,
rintangan
pratiwi : tanah, bumi, pertiwi
pratuwin : lagi, dan, serta
pratyaksa : jelas, tampak, terang
pratyangga : badan, tubuh, senjata
pratyéka : perincian, bagian
prau : perahu, kapal
praupan : wajah, muka
prawan : perawan, gadis; prawan
sunthi : gadis kecil yang
belum haids
prawantu : oleh karena
prawara : berita, warta, kabar
prawasa : siksa, bunuh
prawata : gunung
prawatan : perawatan
prawéda : arah, maksud;
prawédyarini : bidan,
dukun beranak
prawira : berani; prawiratama :
perwira yang utama
prawita : permulaan, sebab,
berguru
praya : tujuan, maksud;
prayagung : pembesar
prayangan : makhluk halus, lelembut
prayatna : hati-hati, waspada
prayayi : priyayi, bangsawan
prayitna : hati-hati, waspada
prayoga : baik, mulia, utama
prayojana : niat, maksud, kehendak
precil : anak katak
prégolan : regol, pintu gerbang
prekara : perkara, masalah, soal
prekis : kecil, mungil
prekul : beliung kecil, kapak
prekutut : perkutut, jenis burung
prelu : perlu
premana : premana, jelas, awas
premati : teliti, awas
prenah : tempat, letak
prenjak : burung prenjak
pretana : barisan, prajurit
préwangan : makhluk halus yang
diharap bisa membantu
mencari kekayaan
préwé : bagaimana
priangga : pribadi
pribumi : pribumi, warga asli
prigel : cekatan, ahli
1 17
prigi : mata air, kolam, tambak
prih : perih; prihatin :
prihatin, susah
prika : sana; priki : sini
prikanca : kawan sekerja
priksa : priksa, lihat, tahu
primbon : kitab primbon;
primbetan : primbon
primpen : tersimpan baik-baik
princi : perinci, jelas
pring : bambu
pringga : pribadi
pringgitan : bagian dalam rumah
pripih : antar saudara ipar
pripitan : pelipit, serip, kelim
pripun : bagaimana
priti : senang, suka
priya : pria, lelaki; priyambada
: rayuan, cinta;
priyamitra : saudara
laki-laki; priyangga :
pribadi, sendiri;
priyarana: prajurit
priyayi, priyagung, priyantun :
priyayi, bangsawan
priyoga : nasihat, utama, baik
prunan : kemenakan
prungu : pendengar, telinga
pruwita : berguru, mengabdi
pucuk : puncak
pucung : jenis tembang macapat
pudhak : bunga pandan; pudhak
wangi : bunga pudak
wangi
pudyastuti : puji-pujian, doa, harapan
puger : peraturan, hukum;
pugeran : peraturan,
hukum
puhara : akhirnya, sebab-
sebabnya
puja : puja, doa, harap;
pujabrata: semedi,
berdoa; pujakrama :
penghormatan;
pujamantra: membaca
mantra; pujastawa,
pujastuti : doa, puji;
pujawan : orang yang
suka memuja
pujangga : pujangga
puji : doa, puja, harap
pukul : 1 pukul; 2 jam, waktu;
pukul rata : menganggap
sama, disamakan
pukulun : paduka, engkau
pul : jadi satu
pulang : pulang, kembali
pulas : 1 pulas, nyenyak; 2 pensil
warna
pulasara : aniaya, sengsara
pulasari : tanaman obat
pulastha : selesai, habis
pulawaras : pulasari, tanaman obat
pulen : pulan
puli : puli, jenis bumbu
pulih : pulih, kembali normal
pulo : pulau
puluh (sa-) : sepuluh, 10
pulukan : genggaman
pulung : wahyu, anugerah
pulut : getah yang liat
pumpung : senyampang
pun : sudah, selesai, jangan
punakawan : pengiring
punapa : apakah
punapi : apakah
punas : lunas
puncak : puncak; puncit :
puncak; puncon :
puncak (gunung)
pundhak : pundak, bahu
pundhi : pundi-pundi
pundhong : nama rumput
pundhung : buah pundung
pundhut : ambil, beli
pundi : mana, di mana
pundirangan : bergerak-gerak tak
sopan
punggawa : punggawa, aparat
punggel : potong, putus, patah
punggung : tulang punggung
pungka : lekuk bertekuk
pungkas : akhir, penghabisan
pungkir : mungkir, ingkar
pungkur : belakang, lalu
punglu : pelor, peluru
pungser : pusat, pusar
pungut : pungut, ambil
punika : itu; puniki : ini; puniku:
itu
punjer : pusat, akar pusat, akar
tunjang
1 18
punjul : lebih, lebihan
punjung : beri, persembahan
punten : maaf, ampun
punthuk : tanah tinggi
puntir : puntir, pelintir
punuk : benjolan pada punggung
sapi/kerbau/unta
pupak : berganti gigi; pupak
puser : pemotongan tali
pusat
pupu : paha; (di-) : diambil
anak, dipungut; pupon
: anak pungut
pupuh : 1 pukul; 2 kumpulan
bait
pupuk : pupuk; dipupuki :
ditaburi; pupuk
bawang : anak kecil,
anak ingusan
pupur : bedak
pupus : pucuk daun
puput : tamat, putus
pura : pura, kraton, istana;
purantara : istana, pura
purak : biar saja, tak peduli
purana : buku cerita
purba : kekuasaan, wewenang;
purbangkara :
matahari; purba wasésa
: kekuasaan; purba
wisésa : kekuasaan
purbaya : menepati janji
purih : mencari, mengharap
purisa : cirit, kotoran
purna : selesai, sempurna;
purna bakti : purna
bakti, pensiun; purna
candra : bulan
purnama; purnama,
purnami : bulat penuh;
purna tugas: pensiun
purug : arah dalam perjalanan,
mencari
puruhita : berguru, mengabdi
purun : mau, kehendak, niat
purus : umbi, bagian tiang yang
menancanp di umpak
purusa : lelaki; purusa lingga :
zakar; purusotama :
prajurit pemberani,
prajurit utama
purut : purut, jenis jeruk
purwa : awal; purwaduksina :
asal muasal; purwaganda
: propaganda; purwaka
: pengantar, awal kata;
purwakanthi :
persajakan
pusa : gagal panen
pusak : 1 hapus; 2 pusat yang
ada di ubun-ubun
pusaka : pusaka, warisan, senjata
pusang, puseng : bingung,
kebingungan
pusara : pusara, makam
pusek : bingung, kusut, masai
puseng : bingung, kusut, masai
puser : pusat, pusar
pusing : pusing, mumet
puspa : bunga, kembang;
puspaka : kendaraan;
puspa kajang : nama
ular; puspanjali : nama
tembang gedhe;
puspanyidra : nama
bunga; puspawarsa :
taburan bunga; puspita :
kembang, bunga
pustaka : buku
pusthika : mestika, batu permata
sakti
pusuh : gulungan kapas yang siap
dipintal
pusus : membersihkan beras
putat : nama pohon
putèh : putih
putek : putus asa, hilang akal
puter : putar; puter giling :
putar giling
puthuk : bukit, tanah tinggi
puthul : patah
puthut : anak
putih : putih
putra : putra, anak; putraka :
cucu; putri : perempuan
putu : cucu
putung : patah
putus : putus; putusan :
keputusan
puwan : puan, air susu
puwasa : puasa
1 19
R
rabasa : merebut, menyerbu
racak : sama, sejajar
racana : bencana, gangguan
racik : racik, ramu
racun : racun
rada : agak; radan : sedikit
agak; rada-rudu :
bertengkar, berkelahi
radèn : raden, gelar bangsawan;
radyan : gelar
bangsawan
radi : agak
radin : rata
raditya : matahari
radon : membiak, meluas
radosan : jalan
raga : badan, tubuh; raga
sukma : badan jiwa;
raga wanda :
melepaskan nyawa dari
badan
ragab : serang
ragad : biaya, ongkos
ragah : lahab, rakus
ragaini : bunga ragaini
ragana : kasmaran, jatuh cinta
ragang : kerangka
ragasan : kerangka, tulang
belulang
ragil : bungsu
ragu : ragu, bimbang; ragu-
ragu : ragu-ragu,
bimbang
ragum : tali, sesuai
rah : darah
rahab : rahap, doyan
rahadèn, rahadyan : gelar
bangsawan
raharja : selamat, sejahtera;
rahayu : selamat,
sejahtera; rahajeng :
selamat, sehat
rahuru : huru-hara, kekacauan
rai : muka, wajah; raina
: siang hari
raja : raja; raja amal : harta,
kekayaan; raja brana :
harta, kekayaan; raja
darbé : harta, kekayaan;
raja duwé : harta,
kekayaan; raja kaputran :
pakaian pengantin putra;
raja kaputrèn : pakaian
pengantin putri; raja kaya
: simpanan kekayaan;
raja panganggo : suka
berdandan; raja pati :
pembunuhan massal; raja
patni : permaisuri; raja
pèni : emas, logam
mulia; raja singa :
penyakit kelamin, syphilis;
raja tatu : luka parah
rajag : bocor banyak sekali
rajah : rajah, tulisan bermantra;
rajah tamah :
keserakahan, keinginan
rajang : mis, potong
rajata : rusak, hancur
rajeg : pagar; rajeg wesi : pagar
besi
rajin : rajin, tekun
rajun : nama tumbuhan
rajungan : sebangsa kepiting
rajut : rajut, anyam
rak : rak
raka : kakak
rakatha : ketam
raké, raki : pembesar, penguasa
daerah
raket : dekat, akrab; raketan :
dekat sekali, akrab
rakit : rakit; rakitan : rakitan,
karangan
rakmi : batin, tabiat, perangai
rakryan : rakai, penguasa suatu
wilayah
raksa : juga, rawat
raksaka : penjaga, cara menjaga.
penjagaan
raksasa : raksasa; raksasi : raksasa
perempuan
rakta, rekta : merah
rakyan, rakyana : penguasa suatu
wilayah
1 20
ram : ranting-ranting kayu
untuk membendung
empang
rama : bapak, ayah
ramak : bapak, ayah
ramal : ramal, duga, tebak
ramat : 1 rahmat, anugrah; 2
sarang labah-labah
rambah : rambah, jamah
rambak : rambak, kulit kering
ramban : memetik sayuran
rambana : dengan giat, sekuat
tenaga
rambang : pangkat, perkalian yang
faktornya sama
rambas : rembas
rambat : rambat, menjulur
rambeh : mengalir
rambon : bau-bauan
rambu : rambu, tanda
rambut : rambut; rambutan
: buah rambutan
ramé : ramai
rames : rames, aduk, campur
rami : rami, jenis tali platuk
ramon : ramuan
rampak : sama tinggi, rampak
rampaka : karangan, susunan
rampal : rompong, tanggal
rampang : kayu melintang pada
pedati
rampas : rampas
rampet : rapat, tutup, buntu
ramping : ramping, langsing
rampung : rampung, selesai
ramu : ramu, racik
ramya : ramai, meriah
rana : kesana
ranangga, rananggana :
peperangan,
pertempuran
rancag : goncang, lekas, praktis
rancakan : ranting-ranting
pepohonan
rancana : rencana
rancang : rancang, rencana
rancari : sedih, haru
randha : janda; randha drengis :
nama padi; randha kèli:
nama corak batikan;
randha kisi : janda
yang punya anak laki-laki;
randha kuning : tanah
keramat; randha maya:
nama corak tenunan;
randha menggala :
nama gendhing; randha
nunut : nama gendhing;
randha royal: jenis
makanan; randha
semaya : nama corak
tenunan; randhat : pelan,
tersendat, tak lancar
randhu : randu, jenis tanaman
ranéh : tiada lagi, sudah habis
rang : 1 tingkatan, pangkat; 2
gatal-gatal dikaki karena
telur cacing
rangah : gigi yang kuat
rangas : rayap, anai-anai
rangdha : janda, baku
rangen : gatal-gatal pada kaki
karena cacing
rangga : nama pangkat pamong
praja
ranggah : beranggah, bercabang-
cabang
ranggèh : kayuh, rangkul, jangkau
ranggèn : rumah panggung yang
tinggi
ranggi : nama pangkat dalam
pamong praja; ranggitan
: nama tumbuhan
ranggon : tempat kera
rangka : rangka, tiang, pengokoh
rangkab : tutup pelana, tenda
rangkad : kawin lari
rangkah : wilayah
rangkang : melata
rangkèn : sajian, hidangan, jamuan
rangkep : rangkap, dobel
rangkèt : rangket
rangkul : peluk
ranjang : ranjang, tempat tidur
ranju : ranjau
ranta : ronta, meronta, sakit hati
rantab : rapi, berjajar
rantan : terurai, terlepas
rantang : rantang
rantas : selesai, rampung
ranté : rantai, terali
ranten : menunggu, menanti
1 21
ranti : tunggu, nanti
ranu : air, kolam
rapah : ranting yang berkaparan
di tanah
rapak : daun tebu kering
rapaya : ketinggalan
rapet : rapat, sempit
rapi : rapi
rapu : rayu, bujuk
rapuh : rapuh
rara : rara, gelar perempuan,
gadis
rarahan : sampah
raras : indah, nyaman, enak;
raras kawibawan :
menikmati kewibawaan
raré : anak
rarem : istirahat, damai, tenang
rari : adik
raryan, rarywan : berhenti
rasa : rasa; rasamala: nama
pohon; rasamulya :
rasa mulia; rasana :
indah; rasa pangrasa :
tentang perasaan; rasa-
risi: tidak senang
hatinya; rasa rumangsa
: perasaan tahu diri;
rasatala : dasar bumi
rasé : jenis musang, serigala
raseksa, raseksi : raksasa
rasika : penuh rasa puas,
orgasme
rasmi : keindahan, cahaya,
menyedapkan mata
rasuk : masuk, memakai;
rasukan : busana,
pakaian
raswa : rasa, rahasia, air mani
rat : dunia, jagat
rata : 1 rata; 2 kereta
ratan : jalan
ratangga : roda, kereta
ratap : 1 meratap, berkeluh-
kesah; 2 berjajar,
berderet
rati : bulan; ratih : bulan
ratna : emas, intan
ratri : malam
ratu : raja, ratu
ratum : taruk tebu
ratus : bumbu merokok, dupa
raup : raup, ambil
raut : raut, wajah, muka
rawa : rawa
rawaja : naga, ular
rawan : rawan, berpotensi untuk
perusahaan
rawasa : rusak
rawat : rawat, pelihara, asuh
rawé : rawe, jenis tumbuhan
rawi : rawa rawang, paya;
rawikara: sinar matahari
rawik : compang-camping
rawing : luka-luka, rompei-rompei
rawis : kumis, di-; diiris-iris,
dirajang-rajang
rawit : cabai rawit
rawon : rawon, jenis bumbu
rawuh : datang, hadir
rawun : sawah dedaunan
raya : raya, besar; rayagung :
besar sekali
rayah : rayah, keroyok, rebut
rayap : rayap, jenis hewan
pemakan kayu
rayat : rakyat
rayi : adik
rayung : daerah sekeliling benteng
istana; rayungan :
potongan tebu yang akan
ditanam
rebab : rebab, bagian alat
gamelan
rebah : roboh, jatuh
rebat : rebut, keroyok
rebut : rebut, keroyok; rebut
bener : berebut
kebenaran; rebut cukup :
asal cukup, seperlunya;
rebut dhisik : saling
mendahului; rebut
ducung : berebut
mendahului; rebut
seneng : bersenang-
senang; rebut unggul :
bersaing mutu; rebut
urip: bersaing hidup
reca : arca, patung
reda : gemar beranak
redana : uang, harta
redhem : redam, dingin, reda, sejuk
1 22
redi : gunung, bukit
rega : harta
reged : kotor
regeng : meriah, wibawa
regi : harga
régol : gapura, pintu gerbang
regu : regu, kelompok
rèh : memerintah
reja : ramai, meriah
rèjèng : batu barang
diperbukitan
réjog : timpang, pincang
réka : usaha, upaya; rékadaya
: daya upaya, usaha
rekasa : sengsara, sulit; rekaos :
sengsara, sulit
reksa : jaga rawat; reksabumi :
menjaga bumi
reksasa : raksasa; reksasi :
raksasa
reksi : jaga, rawat
rekta : putih
rekyana : gelar pejabat kraton
réma : rambut
rémah : tempat, rumah
remak : remuk, hancur; remak
rempu : hancur lebur
rembag : rembug, pembicaraan
rembaka : berkembang
rembaya : perahu kecil, sampan
remben : lambat, pelan
rembeng : genang, rendam
rembug : rembuk, pembicaraan,
musyawarah
rembulan : bulan
rembus : 1 rembes, tembus; 2
kiriman barang beserta
surat tagihan
remen : senang, gembira
rempah : rempah, lauk pauk
rempak : remuk, rusak
rempaka : mengarang, menyusun,
merangkai
rempela : ampela
rempu : remuk, hancur-luluh
remu-remu : menguning, mulai
masak (buah)
remuk : remuk
remus : marah, gigit
rena : senang, gembira
réna : ibu
rencah : bencah, belah
rencakan : kayu bakar
rencaka : susah, sedih
rencang : sembuh setelah melahiran
réncang : kawan, teman; réncang
laré : kawan anak
rèncèk : kayu bakar, ranting-
ranting
rencem : rendam, benam
réncog : pincang, timpang
rénda : renda-renda
rendheng : musim penghujan
rendhah : rendah
rengat : rayap, anai-anai; renget :
kutu pemakan kertas
rengga : hiasan
renggang : renggang, senggang
renggut : renggut, ambil
rengkah : bengkah
rengkuh : rengkuh, rangkul
rengu : marah, sakit hati
rèni : perempuan
rènten : 1 siang; 2 bunga (uang)
rèntèng : renteng, jejer
rep : diam, tenang
repa : rayu, bujuk
répo : jompo, keriput
répoh : jompo, keriput
répot : repot, sibuk
rereb : diam, sunyi
rèrèh : reda, berhenti jabatan
rerem : diam, berhenti
rèrèn : istirahat
reres : benar,betul
resah : resak, gelisah
resak : rusak, hancur
reseh : kotor
resek : kotor karena benda-
benda tak terpakai
resep : senang
resi : pendita, brahmana
resik : bersih
respati : hari Kamis
reta : putih
rété : anak buaya
retna : emas, logam mulia
réwanda : kera
réwang : teman, pembantu
réyog : kesenian reog
réyon : rayon, daerah
1 23
ri : 1 adik; 2 hari; 3 di-;
rikala : ketika, pada
saat; ri saksana : lantai,
pada ketika itu
riba : riba
ribed : repot
ribut : ribut, gaduh
ricik : ricik, berguyuran
ridhu : geger, huru-hara
rigen : cekatan, trampil
rigma : rambut
rigol : pintu gerbang
riguh : enggan, segan
rikat : cepat
rikma : rambut
rikuh : segan, sulit
rimang : 1 banjir; 2 melimpah
rimba : rimba, hutan
rimbag : 1 cetakan; 2 bentuk
kata
rimpang : akar yang mengembang
rimuk : rayu, bujuk
rina : siang hari
rina-rina : siang, simpan
rinci : rinci detail
rindhik : pelan, lambat
rinèh : sabar, reda
ringa : kira
ringan : ringan, mudah
ringas : ganas, beringas
ringga : ragu-ragu karena takut
ringgit : 1 mata uang; 2 wayang
ringi : dengar
ringin : pohon beringin
ringkel : hari yang tidak baik
menurut perhitungan
ringkes : ringkas, singkat
ringkih : lemah, tak kuat
ringkuk : ringkuk, badan
melingkar
ringkus : ringkus, tangkap
rini : perempuan, putri
rinjing : wadah dari bambu
rintang : rintang, halangan
rinten : siang hari
rintih : merintih
rintip : berderet-deret
rinto : tidak berdaya karena
sakit
ripta : cipta, buat
ripu : musuh, lawan
ririh : pelan, lamban
riris : gerimis, rintik-rintik
ris : perlahan-lahan, halus
risak : rusak
risang : sang, si
risi : geli, kikuk
risig : bersih, cemerlang
risih : risih, tak enak
ritang : yang
riwa-riwa : malu-malu, pura-pura
riwana wulung : nama pohon
riwayat : riwayat, kisah
riweng : putus asa, hilang akal
riwil : rewel
riwit : cabe rawit
riya : riya, pamer
riyak : dahak
riyaya : hari raya, lebaran
riyin : dulu, dahulu
riyom : rindang, teduh, sejuk
riyuh : riuh, membahana
rob : pasang, banjir,
menggenang
rodha : roda, lingkaran
rodra : buas, marah sekali,
menakutan
roga : badan, tubuh
rogadi : penyakit
rogi : rugi, sakit
rogoh : rogoh, ambil
roh : ruh, arwah; rohani :
ruhani
rohara : prahara, geger
rohot : buruk, rusak
rombak : rombak, ubah, berubah
rombong : rombong; rombongan :
kelompok, grup
ron : daun
roncé : ronce, untaian, rangkaian
rondha : ronda, jaga
rong : rongga, bolongan ditanah
rongèh : lincah
ronggèng : penari kesenian ronggeng
rongkob : lebat daunnya
rongkong : kerangka
rono : ke situ
roro : dua
ros : ruas
rosa : kuat, kokoh
rosan : kekuatan
rota : kuda, andong
1 24
rotan : rotan
rowa : tidak rapi
rowang : pembantu, kawan
royo : hijau
ru : 1 panah; 2 sakit
rubaya : saya, aku, -ku
rubed : ribet, rumit, sulit
rubéda : halangan, rintangan
rudah : susah, sedih
ruda peksa, ruda pari peksa :
memaksa
rudira : darah
rudita, ruditya : susah, sedih
rugi : rugi
rugol : jatuh, luruh
ruhara : geger, huru-hara
ruhun : dulu, dahulu
ruhur : luhur, tinggi, agung
ruji : jari
rujit : koyak-moyak, sedih,
haru
ruju : bungsu
rujuk : bersatu lagi
rukem : buah-buahan
ruket : roket
rukma, rukmi : emas
rukon : rukun, sehati
ruksa : rusak, buruk, hancur
rukti : rawat, pelihara
rukun : bersatu; rukun gawé :
kerja bakti
rum : harum, wangi
rumab : sakit demam, kambu
rumah : rumah
rumaos : ( ing.) merasa
rumat : merawat, memelihara
rumeksa : menjaga
rumiyin : dulu, dahulu
rumpak : sumpek, sempit
rumpaka : menyarang
rumpuk : rumpuk, membakar
rumpung : campung, rampung
rumput : rumput
rumuhun : dulu, dahulu
runa : rusak, rintangan
rundha : meronda, berjaga
rundhuk : merunduk
runggéan : bulir
runggut : rimbun, rindang
rungrum : mabuk cinta
rungseb : sulit dilalui, medannya
sulit
rungseg : ringsek
rungsit : berbahaya, sulit dilalui,
gaib
rungu : dengar
runtik : kecewa, sakit hati; runtik
atiné : sakit hati
runtuh : runtuh, gugur
runtung : runtung, pergi bersama
runtut : runtut, urut
runtyaka : sakit hati, marah
rupa : rupa, bentuk, wujud;
rupa candra : beranjak
bulan; rupa-rupa :
bermacam-macam
rupaka : mengarang
rupi : wajah, rupa; rupini :
cantik, molek, rupawan
ruruh : pelan, kalem
rusak : rusak
rusiya : rahasia
rusuh : rusuh
ruwat : ruwat, membebaskan,
menyucikan
1 25
S
saba : berkunjung
sabab : sebab, karena
saben : tiap-tiap
sabet : sabet, sebat; sabetan :
1 penghasilan
sampingan; 2 cara
memainkan wayang
sabin : sawah
sabit : pisau, sabit
sabrang : seberang, menyeberang
sabuk : sabuk; sabuk cotha :
ikat pinggang; sabuk
wala : ikat pinggang;
sabuk èpèk : ikat
pinggang
sad : enam, keenam
sada : lidi
sadak : perlengkapan makan
sirih
sadali : bintang
sadana : dana, harta
sadara : hormat, rendah hati
sadarga : dugaan, kiraan
sadarpa : berani, gagah
sadaya : semua, segala; sadarum:
(ing.) semua, segala
sadé : jual
sadha : musim yang ke-12
sadhana : dana, harta, uang
sadhang : pohon sebangsa palma
sadhegan : 1 campuran tembakau
rokok; 2 dagu
sadhel : tempat duduk di sepeda
sadhéla : sebentar, sekejab
sadhèng : pohon sebangsa palma
sadhéngah : sembarang
sadhépah : sedepa
sadhèrèk : saudara
sadhiya : sedia, siap
sadho : sebangsa dokar
sadi : dari, agak sedikit
sadpada : capung, kumbang
sadran : upacara adat sadran
sadu : sabar
sadulur : saudara
sadur : sadur, kutip
sadya : niat, kehendak
saé : baik, bagus
saékakapti : seia sekata
saékapraya : seia sekata
saéngga : sehingga, maka
saèstu : sebenarnya,
sesungguhnya
saga : saga
sagah : sanggup
sagala : segala, semua
sagara : samudra, laut; saganten :
(ing.) samudra, laut
saged : bisa, dapat
sagelar sapapan : sebarisan
sagnyan : tanda baca dalam huruf
Jawa
sago : sagu
sagotra, sagotrah : sekeluarga
sagu : sagu
saguh : sanggup
saguna : terutama, kemuliaan
sagung : semua
sah : sah, resmi, beres
saha : serta, dan
sahakarya : pertolongan
sahal : seketika itu juga, pada
waktu itu juga
saharsa : suka cita, senang
sahasa : paksaan, dengan pekerja,
dengan berani
sahasika : paksaan, dengan pekerja,
dengan berani
sahasra : seribu (1000)
sahita : hati, perasaan
sahitya : bersama-sama, beserta
sahya : sahaya, saya, hamba
saiki : sekarang, kini
saingga : sehingga, maka
sairib : seperti, kaya
sais : kusir
saiyeg saekapraya : satu tekad, seia
sekata
sajak : sepertinya
sajeg jumbleg : selamanya
sajeng : nira yang direbus
saji, sesaji : sesaji; tudung saji :
penutup makanan; sajèn :
sesajian
sajiwa : sejiwa
sajuga : satu
1 26
sak : 1 saku; 2 satu;
saklangkung : lebih-
lebih; sakésuk :
sepagi; sakloron :
berdua; sakwèhning :
oleh karena, oleh sebab;
sakwingi : kemarin
saka : 1 dari; 2 tiang; 3 tahun
Saka; sakakala : tahun
saka; sakatambé :
dinihari, pagi-pagi sekali
sakabda : tahun Saka
sakadi : sekerja
sakal, sakala : seketika itu
sakala : seketika; sakalaguna :
semua kebajikan
sakalir : semua, segala
sakanti : bersinar, bercahaya
sakareng : sebentar, sekarang
sakat : mulai dari
sakatha : kereta
sakéca : enak, nikmat
saketi : sejuta
sakelar : saklar
saking : dari
sakit : sakit
sakra : terang
saksana : lekas, segera
saksi : saksi
sakta : gemar, senang akan
sakti : sakti, keramat
saku : saku, kantung
sal : bangsal
sala : sendirian, tunggal
salab : letak, tempat
salaba : belalang
salaga : gaya, tingkah laku
salah : salah; salah cipta :
salah cipta; salah
deleng : salah lihat;
salah éndah : salah
tingkah, berbuat yang
tidak perlu; salah gawé :
salah kerja; salah
gemèn : suka
mencampuri urusan
orang lain; salah graita :
salah rasa; salah ilik:
salah lihat; salah kapti :
salah niat, salah tujuan;
salah kardi : salah
kerja; salah karya : salah
kerja; salah kedadèn :
salah kejadian, keliru;
salah mangsa : salah
iklim, salah musim; salah
pandeleng : salah lihat;
salah siji : salah satu;
salah surup : salah tahu;
salah tampa : salah
terima, salah paham;
salah ton(en) : salah
lihat; salah urat : salah
urat, kesleo; salah
wèwèng : menyeleweng
salak : buah salak
salaka : perak
salaki rabi : suami istri
salaluné : selanjutnya, berikutnya
salang : tali lekar; salang gumun
: terheran-heran; salang
pikulan : pikulan dan tali
lekarnya; salang sebat :
salah sebut, hampir sama;
salang sengguh : salah
tanya; salang siji : salah
satu; salang suduk :
bertikam-tikaman; salang
surup : salah lihat;
salang tunjang :
bertingkah tak sopan
salap : letak, tempat
salapan : tiga puluh enam hari
salawana : berselisih, bertengkar
salé : jenis sayuran
salécun : banyak sekali
salep : salep, obat gosok
saliku : air
salikur : dua puluh satu
salin : salin, ubah; salin
gagasan : ganti gagasan;
salin swara: berubah
bunyi
salingkuh : selingkuh, serong
salinting : segelinting
salintir : segelintir
salira : 1 badan, fisik, jasmani; 2
biawak
saliré : semua, segala
salisih : selisih
salit : dahaga, haus sekali
1 27
saloka : seloka; saloka wedhar :
undian, lotre
salong : sebagian
salu : rumah muka, balai-balai
saluku : duduk belunjur
sama : sama; samahita :
kecerdasan, bijaksana;
samakita :
bersamadi,
bersembahyang
samad : berkat, sawab
samadi : semedi
samadya : seukuran,
sekemampuan
samaja : gajah
samak : sampul, kulit
samakta : siap sedia
samana : ketika itu, waktu itu
samang : engkau, kamu
samangké : sekarang, kini;
samangkéyan :
sembarangan
samanta : semua, semuanya
samantara : sementara
samanya : biasa
samapta : siap sedia, sanggup
samar : samar-samar
samas : empat ratus
samasta : semua, semuanya
samata : nyata, benar, sama
samatra : sedikit
samaya : menunda janji
sambada : mampu
sambah : sembah, menyembah
sambang : jenguk, kunjung;
sambang suwel :
penjahat
sambarana : ceroboh
sambartaka : rusak, kiamat
sambat : mengeluh, berkesah
sambatara : tahun
sambawa : tidak mustahil
sambéga : keinginan, dambaan
sambegana : tajam ingatan
sambékala : halangan
samben : setiap, tiap-tiap
samber : 1 sambar; 2 sebangsa
jala; samber nyawa :
sabung nyawa, pandai
berperang; samberan:
ayam; samber lilèn :
kumbang padang;
samber mata : sambar
mata, hewan kecil yang
terbang dan mudah
masuk mata
sambet : sambung, sambut; pinjam
sambi : sambil
sambilan : sambilan
sambit (di-) : dilempar, disebat
sambiwara : sayembara
sambodana : ujar, bicara, perkataan
sambong : sambung
sambrama : penghormatan, sambutan
sambuk : cambuk, cemeti
sambung : sambung
samburat : semburat
sambut : sambut; sambut damel :
bekerja
samèk : alas perut, makan pagi
samekta : siap sedia, sanggup
samené : demikian, sekarang
samengko : nanti
samépa : sekat, bersanding
sami : sama
samida : kayu bakar
samin : minyak samin
samir : daun pisang penutup
makanan
samirana : angin
samita : sasmita, tanda-tanda
samoda : senang, suka hati
samodana : kata-kata semu
samodra : samudra, laut; samodra
rob: samudra surut
samoha : semua
sampad : tali sandal, selempang
terompak
sampah : sampah
sampak : cepat, rikat
sampaka : lengkap, penuh
sampali : nista, jelek
sampan : sampan, prahu kecil
sampang : pohon sampang
sampar : sampar, tendang
samparan : kaki
sampéka : tipu daya, muslihat,
cerdik
samper : sampir, sambar
sampet : sudah teratur, cukup
sampéyan : kamu, anda; sampéyan
dalem : paduka
1 28
sampil : paha lembu yang
disembelih
sampir : sampir
sampun : sudah
sampur : sampur, selendang tari
sampurna : sempurna, paripurna
sampyan : engkau, tuan, sampean
sampyoh : mati bersama; sampyuh
: mati bersama
samubarang : segala hal,
sembarang; samudaya
: segala, semua
samukawis : segala hal,
semua perkara
samudana : kata-kata semu
samuhita : semedi
samudra : samudra, laut
samuha : perkumpulan,
persidangan
samun : samar, rahasia
samur : samar
samuwa : dengan upacara resmi
samya : sama, sedang
sana : pohon sana
sanadyan : meskipun, walupun
sanajan : meskipun, walaupun
sanak : saudara, sanak famili
sanalika : seketika
sananta : nama bentuk kata
sancaya : nama windu
sandé : urung, batal, sarung,
sandéha, sandéya : ragu-ragu,
khawatir
sandékala : gurat merah di langit
senja
sandhang : sandang, pakaian;
sandhangan : 1
pakaian; 2 tanda baca,
harokat; sandhang lawé
: sejenis bangau;
sandhang wlikat :
diselipkan dibawah
ketiak
sandhat : tali pengantar, dekat,
berdamping
sandhéné : seandainya, seumpama
sandhi : sandi, rahasia
sandhing : dekat, bersanding
sandhung : sandung, terantuk;
sandhung lamur :
daging kerbau di dada;
sandhung watang :
perkara penting yang tak
boleh dilanggar
sandhur : sandur, sejenis seni
sandi : sandi, rahasia; sandi
asma : nama rahasia,
nama yang dirahasiakan;
sandilata : nama
tumbuhan obat;
sandisastra : sastra
sandi; sandiupaya :
sandi rahasia; sandiwara:
sandiwara, drama, teater;
telik sandi : mata-mata,
inteligen
sandika : siap, sedia
sandyakala : gurat merah di langit
senja
sanéga : bersiap, bersedia
sanèngga : sehingga
sanépa : ibarat, peribahasa
sanès : lain
sang : sang, si
sanga : sembilan
sangadi : 1 baginda; 2 sengaja
sangaji : baginda raja
sangan : bilangan sembilan
sangapa : siapa
sangar : hebat, dahsyat,
menakutkan
sangara : mustahil
sangat : sangat, amat
sanget : sangat, amat
sangga : sangga, jinjing; sangga
krama : menjawab
dengan sesuka hati;
sangga langit :
tumbuhan sulur-suluran;
sangga runggi :
halangan, rintangan;
sangga uwang :
bertopang dagu
sanggah : sanggah, sangkal
sanggama : hubungan intim
sanggap : sanggup
sanggar : gingsul
sanggem : janji, kewajiban
sanggi : sangga
sanggit : dramatika, penjiwaan
sanggraha : persediaan, jamuan,
hidangan
1 29
sanggrama : perang, berperang
sanggrekan : halangan, rintangan,
aral
sanggul : sanggul, kundai
sanggup : sanggup, bersedia
sanggya : segala, semua
sanghara : rusak, hancur;
sangharakalpa : hari
kehancuran, hari kiamat
sangi : janji, berjanji, nazar
sangit : bau hangit
sangiwèn : dahulu, zaman dahulu
sangka : dari; sangka déné :
makanya, oleh karena itu
sangkal : tangkai kapak; sangkal
putung : pijat urat bagi
orang yang patah tulang
sangkala : angka tahun yang
disusun dalam kata-kata
bernilai angka;
candrasangkala:
sangkala yang
berdasarkan pada
perhitungan tahun
bulan; suryasangkala :
angka tahun yang
didasarkan pada
perhitungan tahun
matahari
sangkan : asal, dari; sangkan
paran : asal dan tujuan
sangkar : sangkar, kurungan
sangké : asal, dari
sangkèng : asal, dari
sangkep : lengkap
sangkèt : nama tetumbuhan obat
sangkéta : sengketa, berselisih,
bertengkar
sangkin : makin
sangking : dari
sangkrah : ranting bambu
sangku : panah, bokar, mudam
sangkuh : sangkur, mata sangkur
sangkut : sangkut, libat
sangkya : asal, dari
sangsang : sangga
sangsara : sengsara, kesulitan;
sangsara désa : uang
kas desa
sangsaya : semakin
sangu : saku, bekal
sangut : beliung, kampak
saniki : sekarang
saningga : sehingga
saniskara : segala hal, sembarang
sanityasa : senantiasa, selalu
sanja : menengok, menjenguk
sanjang : berkata
sanmata : baik, bening
santa : baik, bening
santak : benda, harta
santan : santan
santana : saudara
santen : santan
santer : keras, cepat
santi : semboyan, motto;
santiaji : petunjuk
pelaksanaan; santika :
mutiara; sesanti :
semboyan, kata mutiara
santosa : sentosa, kuat
santun : sopan
santya : 1 larangan; 2 pujian,
terpuji
sanubari : sanubari, hati
sapa : siapa
sapah : ubi kayu
sapala : sedikit, sepatah kata
sapandurat : sekejap mata, sebentar
sapata : berjanji, bersumpah
sapeket : karib
sapélé : sepele
sapet : sampai pada
sapi : sapi
sapih : pisah, cerai
sapir : shafir, batu intan
sapit : sepit, penjepit; sapit
urang: taktik dan
strategi perang dengan
membuat susunan barisan
seperti sapit urang
saplak : serupa botol, hampir
sama
saprantu : nama tanaman obat
sapta : tujuh; saptadarma :
tujuh darma, tujuh
pengabdian; saptamarga
: tujuh doktrin
sapu : sapu; sapu udhar :
terurai, terlepas; sapu
dhendha : hukuman;
sapu jagat : merata
1 30
ke seluruh jagat; sapu
lebu: pembersihan
total, sweeping; sapu
tangan : sapu tangan
sapucapan : satu cerita, satu
perkataan
sapuluh : sepuluh
sapunika : sekarang, kini
saput : dilimputi, ditutupi;
saput dhengkul :
sampai ke lutut; saput
pranti : selengkapnya
dengan alat-alat; saput
lemah : terang tanah,
mulai remang-remang di
pagi hari
sara : 1 berkaitan dengan; 2
sengsara; sarabasa :
rusak; sarabuta : kusir,
sais; saradula :
harimau; saranangga :
tikus; sarasidya : bunga
tunjung; saraswati :
bidadari Dewi Rarasati;
sarawèdi : rahasia;
sarayuda : pesuruh
sarab : nama penyakit anak,
sawan
saraba : sebangsa kijang
saraga : asyik, gemar
sarah : sampah
sarampangan : serampangan
sarana : sarana
sarandu : sekujur, seluruh
sarang : sarang
sarangan : sarangan
saranta : sabar
sarap : sarap, makan pagi
saras : sembuh, waras
sarasa : makna, arti
sarasati : cipta
sarati : pawang gajah
sarawungan : sahabat, kenalan
saraya : bantuan, pertolongan
sardana : kaya
sardula : harimau
saré : tidur, istirahat
sarèh : sabar, tenang, pelan
sarem : garam
sarèn : darah yang dimasak
sareng : bersama
sarenti : tidak bersama-sama
saresmi : bersenggama
saréyan : berbaring
sarga : bab, pasal
sari : inti; sari kuning : zat
pewarna kuning dalam
membuat kain batik; sari
kurung : bunga nagasari;
saripati : inti, pati,
saripati; sari wosé :
bunga, nagasari
sarika : ia, orang kepercayaan
sariki : ini, sekarang
sarimbit : sekalian, bersama-sama
sarimpi : serimpi, jenis tali
saring : saring
sarira : badan
saritim : bunga rejasa
sarjana : sarjana, ahli
sarju : setuju, cocok
sarkara : manis, dandanggula
saroja : bunga tunjung
saron : saron, bagian dari
gamelan
sarong : sarung
sarpa : ular
sarta : serta
saru : saru, jorok; saru siku :
tata sila, tata krama
sarujuk : sepakat, setuju
sarung : sarung; sarung kaki :
sarung kaki; sarung
tangan : sarung tangan
saruni : serunai
saruwé : menyapa, menangani
sarwa : serba, semua; sarwa-
sarwi : serba-serbi; sarwi
: serba; sarwya : serba
sarya : bantuan, pertolongan
sasa : kelinci
sasab : tutup, selimut
sasadara : rembulan; sasadhara :
rembulan; sasalancana :
rembulan
sasag : sasak, telusur
sasak : sasak, telusur
sasama, sasami : sesama
sasana : sasana, tempat
sasangka : bulan
sasangkan : bulab-bulanan
sasanti : puji-pujian
1 31
sasar-susur : sangat keliru
sasat : seperti
sasati : tunggal kehendak
sasawa : bangkai
sasi : bulan
sasikantha : suryakantha, kaca
pembesar
sasmaka : sinar, cahaya
sasmaya : baik, indah
sasmita : lambang, tanda
sasra : seribu; sasrabahu,
bahusasra: seribu
tangan; sasrawarsa:
milenium, seribu tahun
sasrahan : pemberian,
persembahan
sasrangan : menyerbu dengan cepat
sasrawungan : kenalan, sahabat,
handai taulan
sasti : enam puluh (60)
sastra : sastra, tulisan; sastra
banyu : nama bentuk
keris; sastra cetha :
ajaran luhur; sastra
daksa : ahli ilmu, mahir;
sastra harjéndra, sastra
jéndra : ajaran luhur
sastrika : senjata, pedang
sata : tembakau
satak : benda, harta
satata : sesuai dengan aturan,
tertata
satéja : cahaya, sinar, pelangi
satemah : akhirnya, akibatnya
sathithik : sedikit
satiti : teliti
satmaka : senyawa, sejiwa
satmata : kasat mata, dapat dilihat
sato : satwa, hewan, binatang
satorasih : terkenal, termasyhur
satriya : satria
satru : musuh; satru
bebuyutan : musuh
turun-temurun; satru
ati: musuh hati; satru
batin : musuh batin
satu : 1 satu; 2 acuan,
cetakan; satu budi :
kebulatan tekad
satuhu : sebenarnya
satus : seratus
satwa : binatang, hewan
satwika : utama, terutama
satya : setia; satyalencana :
lencana/penghargaan
untuk tanda kesetiaan,
pengabdian; satyawada :
memegang teguh kata-
katanya
saudara : saudara
sauga : asal, asalkan
saulon : satu telan
saur : saur, makan akhir; saur
manuk : cerewet, ribut,
banyak suara
sausap : sedikit
saut : disambar, disebut
sawa : ular sawah
sawab : wibawa, pengaruh gaib
sawah : sawah
sawala : menolak, menyanggah
sawan : 1 ketakutan, cemas; 2
jenis penyakit
sawana : menyucikan diri, mandi
sawanan : ketakutan, cemas
sawang : rumah laba-laba
sawangan : pandangan
sawarga : surga
sawarna : 1 satu warna; 2 emas
sawastu : sesungguhnya,
sebenarnya, sebetulnya
sawat : lempar; sawatgata :
hidangan, jaminan
sawé : 25 rupiah
sawed : selempang
saweg : baru, lagi, sedang
sawéga : siap, sedia
sawegung : semua, segala
sawenang-wenang : sewenang-
wenang
sawer : ular
sawi : tanaman sawi
sawidak : enam puluh (60)
sawiji : satu, bersatu
sawismaya : keran
sawita : mengabdi
sawiyah : 1 sewenang-wenang; 2
anak cicak
sawo : buah sawo; sawo
matang: warna kulit
orang Jawa, coklat muda
seperti buah sawo matang
1 32
sawung : jago, ayam jantan;
sawunggaling : ayam
jantan aduan
sawur : sebar, tabur
saya : semakin
sayab : sayap
sayabara : sayembara
sayaga : sudah siap
sayah : payah, letih, capai
sayaka : panah
sayakti : sesungguhnya,
sebetulnya
sayana : tempat istirahat, tempat
tinggal
sayang : 1 sayang; 2 tukang
tembaga
sayarda : bertambah sangat
sayekti : sungguh, benar;
sayektos : sungguh,
benar
sayem : ayem, senang, bahagia
sayembara : sayembara
sayogya : sebaiknya
sayub : basi
sayuk : rukun, bersatu
sayur : sayuran
séba : menghadap, hadir
sébak : sibak, belah, pecah
sebandar : syahbandar
sebar : sebar, tebar, tabur
sebawa : wibawa, pengaruh
sebda : sabda, kata
sebel : sebal, kecewa, tak rela
sebit : sabit, lempar; sebit
runting: rusak
secang : pohon secang (bahan
cat warna merah)
seda : cipta, sabda, firman
séda : mati, meninggal
sedaya : semua, segala;
sedanten, sedarum :
(ing.) semua, segala
sedhah : sirih, kinang; sedhahan
: 1 suruhan; 2 utusan
sedhakep : sedekap
sedheku : duduk bersila
sedhéla : sebentar
sedheng : muat; sedhengan :
cukupan, sedang-sedang
sedhèngah : semua, segala,
sembarang
sedhep : sedhap; sedhep malem :
bunga sedap malam
sedhèrèk : saudara
sedhih : sedih, susah
sedhiya : sedia, siap
sedhuh : aduk
sedulur : saudara
sedya : niat, kehendak, keinginan
sega : nasi; sega kebuli : nasi
bercampur daging; sega
golong : nasi dibulat-
bulat; sega lutut : nasi
dicampur ketan; sega
mas : nasi kuning; sega
penak : nasi pulan; sega
pondhoh : bubur jagung;
sega thiwul : nasi thiwul,
nasi dari ketela
seganu : kemarin dulu
segara : samudra, laut; seganten:
(ing.) samudra, laut
segawon : anjing, serigala
segung : semua, segala
séhat : sehat
seja, sedya : sengaja, tuju, yang dituju
sejati : sejati
sekar : kembang, tembang; sekar
kedhaton : bunga istana,
putri raja; sekar mayang
: bunga mayang
sekati : sekali
sekawan : empat (4)
sekeb : sekap
sekéca : enak, nikmat
sekèci : sekoci, perahu kecil
sekedhap : sebentar
sekedhik : sedikit
sekoci : perahu kecil
sekong : serabut akar
seksi : seksi, bagian
sekti : sakti
sekul : nasi
sekung : selabut, akar enau
sela : waktu luang, tempat
luang
selak : lekas, cepat-cepat
selan : sisipan, tempat yang
luang
selang : pipa plastik; selang sebat
: pinjam nama; selang
gumun : mudah kagum;
1 33
selang seling: selang-
seling, warna-warni;
selang silih :
meminjam apa-apa;
selang surup : keliru,
salah
selangkung : dua puluh lima, 25;
selapan : tiga puluh lima hari
selarik : selarik, sebaris
selasih : bunga selasih
seling : seling; seling surup :
keliru, salah
selip : mogok, terselip
selir : selir
sélog : sebangsa ubi hutan
selok : pisau raut
selon : tabung tempat menaruh
rempah-rempah
selop : selop
selot : semakin
selup : selop
selur : berduyun-duyun
selut : pembungkus rangka
sema : kuburan, perkuburan
semada : sedikit, agak
semadi : semedi, bertapa
sémah : istri
semana : segitu
semandan : sedikit, agak
semandi : dibanding dengan
semangat : semangat, motivasi
semanger : baik, indah, bagus
semanggi : semanggi, jenis
tumbuhan
semanten : demikian, begitu, segitu
semaput : pingsan
semat : derajat, pangkat
sembada : mampu
sembaga : mashur, mujur benar
sembagi : kain cita, cita
sembah : sembah; sembah bekti
: sembah bekti; sembah
sungkem : sembah
sungkem; sembahyang
: sembahyang, sholat
sembarangan : sembarangan,
semaunya
sembari : sembari, sambil
sembawa : harimau
sembèr lèwèr : mudah bosan
sembet : sambung
sembir : rabit, koyak
semboja : samboja, jenis bunga
sembok : ibu, simbole
sèmbong : kain seperti dodot bagi
wanita istana
sembrama : penghormatan, sambutan
sembrana : sembrono, ceroboh
sembrani : berani; kuda sembrani :
kuda tunggangan dewa
sembuh : sembuh, waras
sembung : kayu sambung
sembur : sembur
semburat : menciprat, bersirat
semèdi : semedi, tapa
semekta : siap, sedia
semendhi : semedi, bertapa
semené : istirahat
semengko : sekarang, kini
semerep : melihat, mengetahui
semi : bersemi, tumbuh
semil : sedikit sekali
semilih : banyak pilihan
semingi : berbaring dengan badan
dan kepala lebih tinggi
semir : semir
semita : sasmita, lambang, tanda
semono : segitu, itu
sempal : sempal, lepas
sempana : sempana, macam bentuk
keris
semprul : tembakau kasar
semu : 1 semu; 2 agak
semur : semur, jenis masakan
semut : semut; semut gatel :
semut gatal
séna : kuat, gagah; sénapati :
pemimpin perang, jendral
senajan : meskipun, walaupun
sendari : gadis cantik
sendawa : sejenis burung layang-
layang
sendhal : tarik; sendhal mayang :
pencabut nyawa
sendhang : sendang, kolam, mata air
sendheng : tali busur
sendhul : tatap, sendal
sendika : setuju, cocok
seneng : senang
senéngga : jikalau, seumpama
senénjong, seninjong : campur-aduk
sengadi : dalih, berdalih
1 34
sengados : dalih, berdalih
sengaja : sengaja
sengak : bau menusuk hidung
sengap : bentak
sengara : mustahil, tak mungkin
sengéngé : matahari
séngga : sehingga, sampai, seperti
sengganèn : nama gamelan
senggang : senggang, renggang
senggata : hidangan, suguhan
sengguh : angkuh, tinggi hati
senggung : sebangsa musang yang
punya senjata kentut
yang baunya luar biasa
senggutru : bakal capung (masih
dalam air)
sengir : bau anyir
sengit : sengit, benci
sengka : asal, dari
sengkala : bilangan tahun berupa
sandi
sengkalang : lingkar roda
sengkan : asal, dari
sengkang : kosong
sengkel : sedih, susah
sengkelat : memasang,
mengenakan; sengkelit :
membawa keris dengan
diselipkan di pinggang
sengker : pingit, simpan
sengsem : terpikat, tertarik
seni : kesenian, keindahan
senik : bakul
seninjong : campur aduk, gado-gado
senjata : senjata; senjata
pitulung : senjata
penolong
sentak : bentak
sentani : saudara, famili
sentheng : tali yang direntang
senthir : lampu
senthot : berotot, kuat
sentika : pandai olah senjata
dalam perang
sentolo : tonggak, galangan
perahu
sentosa : sentosa, kuat, kokoh
sentul : nama pohon buah
senuk : senuk, tapir
sepa : tawar, tak berasa
sepada : 1 sepeda; 2 awas, luas
pada
sepah : sepah, ampas
sepala : sedikit
sepana : nama bentuk keris
sepang : sepang, nama pohon
(bahan cat merah)
sepat : sepat, jenis ikan
sepata : berjanji, berujar
sepen : sepi
seper : singgah istirahat
sepet : 1 sepit, pahit; 2 sabut
kelapa; sepet madu :
manis sekali
sepi : sepi, sunyi
septa : tujuh
sepura : maaf, ampun
serat : tulis, surat
serwa : serba, semua
séta : putih
setal : kandang kuda
setengah : ½, separo; setengah
tuwuh : setengah matang
sétra : padang, lapangan
setrèn : sawah, ladang yang diairi
setri : istri, perempuan
setu : sabtu
setuju : setuju, sepakat
setunggal, setunggil : satu, tunggal
setya : setia
séwaka : menghadap
sèwu : seribu
sida : jadi, berhasil; sida
wurung : batal, gagal;
sidaguri : seleguri;
sidarsi : pendita yang
mulia; sidawayah : nama
pohon
sidheku : duduk tegap tangan
bersedekap di meja
sidhem : sunyi, senyap; sidhem
premanem : sunyi,
hening
sidi : sempurna, bulat
sidik : benar
sidikara : dipupu, dikenakan
mantra
sigar : pecah, belah; sigar
semangka : belah dua
sama persis
1 35
sigeg : berhenti; sigeg wacana
: berhenti bercerita
sigi : ujung tenunan
sigit : cakap, tampan
sigra : segera
sigrak : semangat
sih : sih; asih : kasih, cinta
siji : satu
sika : ujung, cula, gombak
sikara : menganiaya, menyiksa;
gendhak sikara : aniaya
sikarini : nama tembang gedhe
sikep : siap, sedia, sikap
siki : satu, merak,burung
merak
siksa : siksa
sila : 1 dasar; 2 duduk
bersila; silakrama:
menikah, kawin;
silaning akrama :
menikah, kawin; siladri :
gunung batu
silah : pecah, kelompok
silang : silang
silat : silat
silih : saling; silih asih :
berkasih-kasihan
siling : dituang
siluman : siluman
sima : macam, harimau
simah : istri
simbah : kakek, nenek
simbar : rambut di dada
simbok : ibu
simpen : simpan
simping : jajar, sunting
simpir : simpir
sinar : sinar, cahaya
sinarawèdi (sedulur -) : sahabat
karib
sinartan : disertai
sinatriya : dianggap sebagai ksatria
sinau : belajar
sindap : ketombe
sindhèn : sinden, penyanyi
tembang
sindhung riwut : angin besar
sindhutan : petani
sindikara : dipuja, puji
sindir : sindir
sindu upaka : air, sungai
sindur : 1 merah muda; 2 tandak
sindura : merah muda
singa : singa; singabarong :
pertunjukan tari
tradisional cina;
singanegara : algojo
kerajaan, pemenggal
kepala
singat : tanduk
singha : singa; singhasana :
singgasana; narasingha :
singgasana raja
singid : rahasia, sembunyi,
misterius
singkrih : disingkiri
singkur : belakang, dibelakang
singlar : belah, pecah
singset : erat, kuat
singub : sempit, pengap
singunen : cemas, kuatir
sinidikara : dicipta, dipuja
sinjang : pakaian, jarik
sinom : 1 daun asam muda; 2
tembang sinom; sinoman :
pelayan pemuda
sinta : 1 terpuji; 2 nama wuku
yang pertama
sinten : siapa
sintru : sunyi
sinuba-suba : dihormati
sinudarsana : diteladani, dicontoh
sinuhun : yang dijunjung, yang
dimuliakan
sinukarta : dimuliakan, dihormati
sinungan : kedapatan
sinungga-sungga : dijunjung-junjung
sinuwun : yang dijunjung, yang
dimuliakan
sipat : 1 sifat; 2 benang yang
dicelup warna untuk
menggaris kayu; sipat
kandel : pusaka,
kesaktian; sipat kuping :
cepat sekali; sipat wong :
sifat manusia
sira : kamu, engkau
sirah : kepala
siram : 1 sinar; 2 mandi
sirap : sirap, genting papan
sirep : tidur, diam; sirep
bocah; : jam tidur anak
1 36
(± jam 20.00); sirep
jalma : jam 0) tidur manusia (± jam 22.0slira : badan, anda; slira-sliri :
mondar-mandir sirih : suruh, sirih
sirna : sirna, hilang
siru : suatu
sisih : sebelah, sis, bagian
sisik : sisik; sisik melik :
tanda-tanda untuk
membantu pelacakan
suatu kasus
sisil : dikupas dengan mulut;
sisilan : kupasan
siswa : siswa, murid
sisya : siswa, murid
sita : 1 sita, ambil; 2 baik,
bagus; sitakara : dipuja,
dicipta; sitangsu :
bulan; sitaresmi : bulan
siti : tanah, bumi; siti
hinggil, sitinggil
: tanah/tempat yang
ditinggikan untuk balai
penghadapan; siti payah
: rezeki, penghidupan;
tedhak siti: upacara
turun tanah untuk bayi
siwa : uwa, kakaknya ayah/ibu
siwakan : kolam ikan
siwalan : pohon rontal, lontar
siwamba : air penghidupan
siwi : anak
siya : menyengsarakan,
menganiaya, sia-sia
siyaga : siaga, siap
siyos : menjadi, jadi
siyub : rindang, sejuk
slaka : 1 perak; 2 seloka, syair;
slaka wedhar : syair
bebas
slambu : kelambu, tirai, sekat kain
slamet : selamat, aman
slangsang : tempat bunga (sirih,
dsb.)
slasih : bunga selasih
sléndhang : selendang
sléndro : slendro, laras musik
gamelan
slenthem : slentem, jenis alat musik
slepa : tempat sirih
slepèn : tempat tembakau
slepi : wadah tembakau
slintru : sunyi, tampak puaka
sloka : seloka
slomprèt : selompret
slop : slop, sandal
slumpring : kulit bambu
smara : asmara, cinta;
smaradana : tembang
asmarandana
smita : tanda, lambang, sasmita
sobita : indah sekali
sodhok : tekan, desak
soga : warna merah untuk batik
sogat : jamuan, hidangan
sogata : jamuan, hidangan
sogèl : padi yang lekas berbuah
sogok : sogok, suap
sogolan : taruk, tunas
sojah : pembicaraan
sojar : kata-kata
sok : 1 tumpah; 2 kadang-
kadang
soka : suka, gembira
soklat : coklat
sokong : sokong, dukung
sol : sol
solah : tingkah laku; solah bawa
: tingkah laku, tabiat;
solah tenaga :
mengeluarkan tenaga;
solah tingkah : tingkah
laku
solèd : oles, sudip
solo : solo, enggan, segan
solor : 1 sukur; 2 akar tunjang
solot : sulut, nyala
solung : sulung
som : berjalan dengan langkah-
langkah panjang
soma : 1 bulan; 2 hari senin
somah : keluarga, istri
sombèng : rabit, robek, sobek
sombong : sombong, congkak
sompèl : rompes, gompel
sompèt : sumpet, tertutup
sompit : siput, kecil kece
sompok : lemas, habis tenaga
sona : anjing
sondher : tanpa
1 37
sondhèr : sebai untuk menari
sondhol : sundul, tatap
sondhong : galah yang ujungnya
diberi bakul untuk
menjolak buah
song : geronggang, tua, relung
songa : sembilan
songar : sombong, congkak
songkok : peci, mahkota
songkop : galak yang ujungnya
diberi bakul untuk
penjolok bambu
songkro : 1 gerobak dorong; 2
sudah renta, rusak
songol : songol, pemarah
songot : tegap, cegak
songsong : songsong, payung
sontak : hancur, remuk
sonten : sore, petang
sontong : serotong
sonya : sepi, sunyi
sonyaruri : senyap, sunyi, sepi
sopal : cincin hiasan tombak
sopan : sopan
sopana : tangga, tumpuan,
lantaran
sor : bawah, rendah
sora : keras
sorah : amanat, ajaran
soré : sore, petang
sorèng : kuat; sorèngpati :
prajurit yang gagah
berani, panglima perang
sori : maaf, ampun
sorog : anak kunci
soroh : serah, pasrah, beri
sorok : dorong, dukung
sorot : cahaya, sinar
soso : kasar, gagap
sosog : anyaman bambu diujung
galak untuk menjalak
buah
sosoh : lembut
sosol : gagap, menganggap,
kasar
sosor : makan langsung dengan
mulut
sosoran : tempat untuk menyosor
sosot : bentukan, makian
sot : kutuk, maki
sotya : hiasan, emas
sowak : rusak, robek
sowan : menghadap
sowang : sendiri; sowangan :
sendirian; sowang-
sowang : sendiri-sendiri
srabat : dua penangkal
srabédan : keinginan, kegemaran
yang buruk
srah : serah, pasrah; srah-
srahan : pemberian,
persembahan,
menyerahkan
srakah : 1 serakah, loba, tamak; 2
uang ongkos pernikahan
dari pihak laki-laki yang
diserahkan kepada pihak
perempuan
srama : asrama
srambi : serambi
srambu : kelambu
srampad : sengkelit
srana : sarana, usaha, usada
srandhal : sandal
srandhul : jenis pertunjukan rakyat
sranta : sabar
sranthal : jalan cepat
sranthil : bergantungan, tak teratur
sranti, srantèn : sabar
srapat : sekejab
srasah : lapisan, saluran, dasar,
lantai
srat : serat, tulis
srati : 1 pawang gajah; 2 (di-ni)
: dilayani dengan baik
sraton : buas, pemarah
srawa : suara
srawana : musim yang pertama
srawung : pergaulan, hubungan
sosial
sraya : bantuan, pertolongan
sreba : serba, semua
sreban : serban, surban
srebat : serbat
srebèt : lap, kain pembersih
sreda : percaya, sudi
sredu : setuju
sreg : pas, cocok
sregep : rajin, tekun
srèi : iri, dengki
srékal : menjegal
srempal : sempal, patah, putus
1 38
srémpang : selempang, serampang
srèmpèd : serempet, menyenggol
srempeng : kerja keras cepat
sremplah : bergantungan hampir
patah
sreng : keras, tegang
srengen : marah, murka
srengéngé : matahari
srenggala : ujung, pucak, tanduk
srenggi : gunung, lembu
srengkara : kerusakan, kerusuhan
srenteg : keinginan kuat, maksud
srenti : tidak serempah
srep : sejuk
srepan : 1 pendinginan; 2
pengetahuan
srepegan : cepat, lekas
srèpèt : serempet, senggolan
srèsèh : manis tutur katanya
sresep : meresap, masuk
srèwèh : tampak mengalir di
sana-sini
sri : cemerlang; sribombok :
sribombok, jenis burung;
sridanta, srigadhing :
bunga srigading;
srigunggu : nama
tanaman; srigunting
: srigunting, jenis
burung; srikata : bunga
srikaya; srikawin : mas
kawin, mahar; srigak
: tangkas; srilara :
bangkai mayat yang
tergeletak di seberang
tempat; srimala : sangat
indah; srimanganti :
jenis gedung dikraton;
srinata : tembang sinom;
srisakit : bangkai mayat
yang tergeletak di
sembarang tempat
sriging : tangkas
srimbit : serimbit, berduaan
srimpak : ambang pintu
srimpi : srimpi, jenis tarian
srindhitan : burung serindit
sring : sering, kerap
sringah : terang, cerah, senang
srinthil : tahi kambing/
kelinci/domba
sripah : bela sungkawa, berduka
sriping : criping, keripik
srisig : pagar dinding
sriti : sriti, jenis burung
sriya : makmur, sejahtera
sru : seru, sengit
srumbung : agar tanaman
srundhèng : serundeng, jenis lauk
srunggan : sistem tumpang sari
sruni : 1 seruni, melati; 2
seruling
sruti : hemat
srutu : cerutu
sruwa : dengki, iri hati
sruwag : bolong, lubang
sruwal : bertumpukan tak teratur
sruwé : lama
sruwèk : lubang
sruweng : bolongan bundar
suba : sopan, santun
subada : kukuh, kokoh, kuat
subaga : masker, untung, bagus
subagya : bahagia, untung sekali
subakti, subaktya : berbakti
subal : jejal, campuran
subasita : sopan santun, tatakrama
subuh : subuh
subur : subu, makmur
suci : suci, bersih
suda : berkurang, susut
sudagar : saudagar, pedagang
sudama : dermawan, murah hati
sudana : dermawan
sudara : saudara; sudarawèdi :
sahabat karib
sudarma : bapak
sudarsana : contoh, teladan
sudha : susut, berkurang
sudhah : bedah, pecah
sudhang : tabung/perian, bambu
sudhèt : bedah, pecah, coblos
sudhi : sejenis basung
sudhing : tidak sudi, enggan
sudhiya : bersedia, siap
sudhung : kandang rumah
sudi : sudi, mau
sudibya : mulia, terhormat, sakti
suding : tunjuk, penunjuk
sudira : berani, gagah;
sudiradraka : nama
tembang gedhe
1 39
sudra : bawah, rendah, hina
suduk : coblos, tusuk; suduk
jiwa : bunuh diri;
suduk maru : pisau
bermata dua; suduk
slira : bunuh diri
sugal : ugal-ugalan, kasar
sugata : jamuan, hidangan
sugèh : kaya
sugeng : selamat
sugih : kaya; sugih bala :
banyak kawan
sugoh : suguh, hidangan
sugreng : puaka, mukertasyam
sugri : semua, seluruh
sugu : alat pertukangan untuk
menghaluskan kayu
suguh : suguh, hidangan
suh : simpati
suhun : minta, mohon
sujalma, sujanma : manusia, orang
sujana : orang pintar, ahli
sujèn : tusukan
suji : tikam, tusuk saji
suka : suka, gembira, senang;
suka lila : sukarela
sukan : permainan
sukara : babi hutan
sukarsa : niat yang baik, keinginan
mulia
sukarta : pekerjaan yang baik
sukci : suci, bersih
suker : kotor
sukerta : bermasalah
suket : rumput
sukla : putih, bersih
sukma : sukma, roh
sukmana : ruh, nyawa
sukra : hari jum’at
sukreta : bermasalah
suksma : suksma, roh
suku : kaki
sukun : sukun, jenis buah
suk un : sebangsa timun
sukup : penuh sesak
sula : tombak, senjata tajam
sulah : tingkah laku
sulak : sulak, pembersih
sulaksana : pilihan, lebih, cemerlang
sulam : sulam, tambal
sulang : tunas tebu yang kedua
sulap : sulap
sulaya : bertengkar
sulek : sesak, sempit
suligi : seligi
sulih : wakil, ganti
suling : suling
sulistya : indah, antik
sulit : sulit
suluh : suluh, terang
suluk : suluk, suara indah
sulung : sulung
sulur : sulur, mengulur,
merambat
suma : bunga
sumadhiya : sedia, siap
sumadi : semedi, bertapa
sumaguh : sanggup, siap
sumahab : tampak menggerombol
banyak
sumaji : sudah disediakan, tersedia
sumakawis : segala hal, semua
persoalan
sumakéyan : angkuh, sangar, payah
sumanak : ramah, akrab
sumanasa : nama bunga
sumandhing : bersanding,
berdekatan
sumangga : mempersilahkan, silakan
sumanta : bicara, pertimbangan
sumantali : pawang gajah
sumapala : rendah hati
sumaput : pingsan
sumar : semerbah, merata
sumarah : pasrahm menyerah
sumaré : 1 tidur; 2 meninggal
sumarsana : bunga cempaka
sumawah : bersawah, bercocok
tatam
sumawana : dan, serta
sumaya : berjanji, menyanggupi
sumba : kesumba
sumbaga : mashur, termashur
sumbalinga : terlaksana, dapat
dipegang kata-katanya
sumbang : sumbang; sumbang
surung : dorongan,
dukungan
sumbar : sumbar, bicara keras
sumbat : sumbat, tutup
sumber : sumber
1 40
sumbit : galah bercabang untuk
menjolok buah
sumbon : bahan untuk sumbu
sumbu : sumbu
sumbul : bakul tertutup, tempat
seperti bakul untuk
upacara
sumbung : sombong, congkak
sumbut : cocok, sesuai
sumèh : ramah, murah senyum
sumelang : was-was, kuatir
sumèlèh : pasrah, menyerah
sumeni : istirahat
sumerep : mengetahui, melihat
sumet : menyalakan, menyulut
sumpah : sumpah, janji
sumpek : sempit, berdesakan
sumpel : ganjal
sumpena : bermimpi
sumpet : sumpet, sumbat
sumpil : siput kecil
sumping : sumping
sumpit : kembal, tempat rokok
sumrah : segar, nyaman
sumringah : cerah
sumuk : panas, sumuk
sumung : demam, panas
sumunu : beranak, berkembang
sumur : sumur; sumur
gumuling : terusan air
dalam tanah
sumurup : mengetahui, melihat
sumyah : senang, kenyang, ceria
sun : 1 cium; 2 ingsun, saya
sunar : sinar, cahaya
sundari : perempuan yang cantik
sundawa : sundawa
sundek : sempit sesak
sundel : pelacur; sundel laut
: kuda laut; sundel
bolong : nama hantu
sundep : sundep, jenis hama
sundha : dua kali; sundha
mandha : permainan
anak
sundhang : tanduk, sronggot
sundhul : sundul, tatap; sundhul
langit : tinggi sekali
sundhung : pikulan rumput
sunduk : tusuk
sung : beri, persembahan
sunga : benang sutra
sungapan : kuala, muara
sungar : bermegah-megah
sungga : ranjau
sunggal : serakah
sunggan : ranjau
sunggar : sisir, gingsul
sunggata : jamuan, hidangan
sunggi : sunggi, junjung
sungging : sungging, tatah
sungkan : sungkan, segan
sungkawa : sedih, duka
sungkem : sungkem, berbakti
sunglon : teluk
sungsang : saling silang
sungsum : sumsum
sungsung : pemberian, persembahan
sungu : tanduk
sungut : sangat, rambut
suntak : tumpah, jatuh
sunthi : gadis kecil; prawan
sunthi : gadis remaja
yang belum haids
sunting : sunting, pilih
suntrut : sedih, muram
sunu : anak
sunya : sepi, sunyi; sunyaruri :
sunyi senyap, sepi
sunyata : benar, sungguh
supada : binatang buas
supadi : supaya, agar
supadya : supaya, agar
supak : sesak, sempit
supaos : supaya, agar
supata : berjanji, maki
supatni : indah, cantik
supaya : supaya, agar; supados:
supaya, agar
supé : lupa, alpa
supena : mimpi
supit : supit, jepit; supit urang :
strategi perang dengan
mengatur barisan
membentuk supit udang
supraba : cahaya indah
supranata : aturan yang baik
suprandéné : meskipun demikian
suprih : harapan
sura : berani; suraduhita :
bidadari; suragana : para
dewa; suralaya, suraloka
1 41
: tempat para dewa;
suranata : raja dewa;
suranggakara : berani
sekali, sangat berani;
suranggana : bidadari;
surapada : keinderaan,
kahyangan; surapana:
minuman keras;
surapati: raja dewa;
surapsara : raja
bidadara; surapsari :
ratu bidadari; suréndra :
raja dewa; surèngpati
: 1 raja dewa; 2 nama
keris; surèngrana :
berani, pemberani;
surawadu: bidadari
suraga : bantal
surak : sorak, ramai
surakah : serakah, tamak, loba
suraksa : menjaga, menguasai
surambi : serambi
surasa : makna, arti; suraos :
(ng.) makna, arti
surastri : bidadari
surat : surat
surata : keberanian
surem : suram, gelap
surèn : pohon durian
suretna : emas, logam mulia
surga : surga
suri : 1 sisir rapat; 2 teladan
surjan : jenis gaya baju
suroh : suruh, sirih
surtanah : doa selamatan pada
orang yang meninggal
dunia
surti : hemat-hemat, cermat
suru : suru, sendok daun
surud : surut
suruh : sirih
surung : dorong
surup : melihat, petang hari
surya : surya, matahari;
suryakantha : kaca
pembesar
susah : susah, sedih
susetya : kesetiaan
susila : kesopanan, tata krama
susra : terkenal, kondang
susrasa : patuh
susrawa : masyur, terkenal
susu : susu
susuh : sarang
susuhunan : junjungan
susuk : 1 susuk; 2 uang
kembalian; susuk
kondhé : tusuk sanggul
susun : susun
susung : songsong, menyongsong
susup : masuk, menyisip
susur : tembakau susur
susut : berkurang
suta : anak
sutapa : semedi, bertapa
sutéja : pelangi, cahaya, sinar
suthik : menolak, tak mau
suthing : enggan, segan
suthup : balut
sutikna : jeli, cermat; sutiksna :
jeli, cermat
sutra : sutera
sutrepta : senang, puas sekali
suwa : segar (untuk kalam)
suwadi : sesungguhnya, sewajarnya
suwak : robek, sobek
suwal : celana pendek
suwala : menolak, tak sanggup;
suwalapatra : surat
suwan : sowan, menghadap
suwanda : badan, tubuh;
suwandagni : matahari
suwangan : muara, kuala
suwap : suap, uang sogokan
suwara : suara, bunyi; suwanten :
suara, bunyi; suwaos :
suara, bunyi
suwarga : surga
suwari : kasuari (nama burung)
suwarna : emas; suwarna dwipa :
pulau Sumatra
suwasa : emas
suwau : tadi, dahulu
suwawa : ayo, mari
suwé : lama
suwéda : jari
suweg : nama tumbuhan
suweng : subang, kosong
suwidak : enam puluh
suwing : tergiang-ngiang di telinga
suwingya : cerdas, bijaksana
suwita : mengabdi, berguru
1 42
suwiwi : sayap
suwuk : berhenti
suwul : pasak besi pada beliung
suwun : 1 minta, mohon; 2
terima kasih
suwung : kosong, hampa
suwur : warta, kabar, berita
suwut : tempurung untuk
menghasilkan benang
yang ditenun
suyasa : rumah, gedung
suyud : suka memberi
swa : mandiri, kepala;
swabawa: tabiat,
perangai; swabretya:
prajurit; swadaya :
mandiri; swadésa : desa
yang mandiri; swagata :
hidangan, jaminan,
jamuan; swagotra :
turun, keturunan;
swagreha : rumah
pribadi; swasana :
suasana, keadaan;
swasembada :
mencukupi kebutuhan
diri; swasta : swasta,
mandiri; swayambara :
sayembara
swah : langit
swana : anjing
swandana : kereta
swanita : darah
swara : suara; swanten : suara
swarga : surga; swargaloka :
tempat surga; swargi:
almarhum
swasa : emas
T
taberi : rajin, hemat
tabon : rumah/kebun warisan
orang tua yang telah
meninggal
tabrak : tabrak
tabuh : 1 jam; 2 tabuh, pemukul;
ditabuh : dipukul
tabur : tabur, tebar
tadhah : makan; tadhah eluh :
tempat mengadu; tadhah
kringet : baju dalam,
tadah keringat; tadhah
sih: tempat kasih sayang;
tadhah udan : sawah
yang tergantung air hujan;
tadhah arsa : burung
kedasih
tagyana : tunangan, kekasih
taha : kira, sangka, barangkali
tahan : tahan
tahen : 1 batang, pohon; 2
derita
taju : mahkota
tajug : tajuk, bentuk rumah adat
taker : takar, ukur
takir, takir ponthang : limas dari
daun pisang
taksaka : ular
taksih : masih
takura : kiri
tal : pohon lontar, rontal
tala : rumah lebah
talad : tidak tergesa-gesa
talaga : telaga
talang : talang, jalan air
taleran : jalannya cerita, alur
tales : talas, umbi
tali : tali; tali goci : cara
mengikat layang-layang;
tali mati: simpul mati;
tali wangsul : tali yang
bisa dibuka dengan
mudah
talika : mata-mata, pengintai
1 43
talinga, talingan : telinga
talok : pohon talok
talu : tiga, jenis gending
talub : balut (mata)
taluh : sudah biasa, bosan, jemu
talun : ladang, huma
tama : utama, baik
tamah : keinginan rakus, tamak,
serakah
taman : taman, kebun; taman
keputrèn : taman
keputrian; taman sari:
taman sari
tamara : gamelan, bunyi-bunyian
tamat : tamat, selesai
tamba : obat, jamu; nambani:
mengobati
tambah : tambah
tambak : tambak; tambak baya :
pencegah bahaya
tambal : tambal; tambal sulam :
menambal di sana sini,
memperbaiki kesalahan-
kesalahan kecil
tambana : bendera, panah
tambang : 1 tambang; 2 tali
tambang; tambang
parantian: tempat
kediaman, asal
tambar : tawar, hilang kekuatan,
hilang kesaktian
tambara : bendera
tambas : jalir, tiris
tambat : tambat, ikat
també : sedang, jadi
tambeh : tambah, bertambah
tambel : tombok; tambel butuh,
tambel sepi :
mencukupi kebutuhan
tambeman : penyangga, penopang
tambeng : keras kepala, tak mau
dinasihati
tambet : tidak kenal, tidak peduli
tambi : akar yang tumbuh pada
batang sebagai
penyangga pohon
tambilutan : nama tumbuhan
tambing : sisih, tepi
tambir : 1 nama wuku yang ke-
19; 2 alat dapur
tambra : ikan tambra
tambuh : tidak kenal, tidak tahu
tambung : samar, kabur, tidak kenal
tambur : sejenis genderang
tamèng : tameng, pelindung
senjata; tamèng mata :
pelupuk (kelopak mata)
tami : utama, baik
tamih : dupa, perdupaan
tamina : melihat
tamisra : gelap
tamolah : tak bergerak
tampa : tanpa, tidak dengan
tampah : wadah dari bambu
tampak : kelihatan
tampan : bagus, ganteng
tampang : wajah, muka
tampar : tali, tampar
tamper : tampar
tamping : pinggir, tepi, batas daerah
tampir : niru
tampuh : menempuh; tampuh
awang : nahkoda
tamtama : tamtama, tentara
tamtu : tentu, pasti
tamu : tamu
tamyang : perisai
tan : tidak; tan antara : tidak
antara
tanah : tanah; tanah manca :
luar negeri; tanah
sabrang : luar negeri;
tanah wutah rah : tanah
tumpah darah
tanak : matang sekali
tanana : tak ada
tanaya : anak, putra
tanbara : duda
tanbuh : tidak tahu/mengerti
tanceb : tancep; tanceb kayon :
selesai pertunjukan
tandang : bergerak, bekerja;
tandang gawe : bekerja,
mengerjakan; tandang
tanduk : tingkah laku
tandha : tanda; tandha mata :
tanda mata, kenang-
kenangan; tandha
tangan : tanda tangan
tandhak : penari, waranggana tayub
tandhan : tandan, ukuran untuk
pisang
1 44
tandhana : bendera
tandhes : tandas
tandhing : 1 tanding, bertarung; 2
imbang
tandhu : tanda
tandra, tandya : lalu, segera
tanduk : 1 tambah lagi; 2 kalimat
aktif
tandur : tanam
tanek : utuh, sempurna
tanem : tanam; tanem tuwuh :
tanaman, tumbuhan
tang : tang, kunci
tangan : tangan
tangara : tanda, lambang
tangèh : mustahil, tak mungkin
tangga : tangga, tetangga; tangga
désa : tangga desa, desa
sebelah; tangga teparo :
tetangga kanan kiri
tanggah : palang, tahan, cegah
tanggal : tanggal; tanggalan :
tanggalan, kalender;
alisé nanggal sepisan:
alisnya seperti bulan
tanggal satu
tanggap : tanggap, pasif; tanggap
sabda : wawancara,
rembugan; tanggap
tanduk: pasif-aktif;
tanggap wacana :
pidato penyambutan;
tanggap wacucal:
pementasan wayang
kulit; tanggap warsa :
ulang tahun
tanggel : sedang, tanggung,
canggung; tanggel
jawab : tanggung jawab
tanggi : tetangga
tanggor : tetap, tabrak
tangguh : tangguh, hebat
tanggul : tanggul, bendung;
tanggul angin :
pelindung
tanggulang : kayu palang pada
bendungan, penopang,
penyangga
tanggulun : nama buah
tanggun : agak baik, cukupan,
sedang
tanggung : tanggung; tanggung
jawab : tanggung jawab
tanggwa : kukuh, kuat
tanghulun : hamba, sahaya
tangi : bangun, bangkit
tangkar : berkembang
tangké : tangkai, gagang
tangkèk : pembesar, kepala biara
tangkep : tangkap
tangkil : hadap
tangkuwèh : sejenis manisan
tangled : tanya
tangsel : sebangsa baji
tangsu : bulan; sitangsu : bulan
tangsul : tali
tangun : agak baik juga, cukupan
tani : tani
tanja : 1 mantap, puas; batang
kayu runcing untuk
menanam kedelai
tanjak : tanjak, naik
tanjidhur : tanjidor, bedug besar
tanpa : tanpa
tansah : selalu, senantiasa;
tansaya : semakin
tantang : tantang
tantara : tentara, prajurit
tantas : tuntas
tantra : ajaran tentang yoga dan
seks
tantya : amat, sangat, sekali
tanu : makhluk halus
tanya : tanya
tapa : bertapa, bersemedi
tapak : bekas, kesan, jejak; tapak
asta: tanda tangan; tapak
dara: bunga tapak dara;
tapak liman : tanaman
tapak kuda; tapak tangan
: tanda tangan
tapas : bengkong, kulit pembalut
pokok tangkai da
.jpg)
.jpg)
