H
hala : bajak, mata bajak
halang : nama senjata
halep : indah, cantik
haliman : gajah
haliwawar : taufan, angin ribut
hana : ada
hanacaraka : baris awal susunan
huruf Jawa
hara : bening, kehendak
hara-huru : huru-hara, keributan,
geger
haraka : 1 kalung; 2 buah pinang
harana : mengambil, membawa
harda : nafsu, keinginan;
hardana: harta kekayaan
hari : 1 hari; 2 matahari; 3
Kresna/Dewa Wisnu;
harimurti : terangnya
matahari, Dewa Wisnu
harimau : harimau
harina : kijang
harini : syair, puisi
harja : makmur, subur;
harjana: bidadara,
dewa; harjanti:
bidadari; harjasa : asri,
bagus, indah; harjaya:
selamat, sejahtera
harjuna : 1 putih, cemerlang; 2
Arjuna, anak ketiga
keluarga Pandawa
harsa : hendak, ingin; harsana:
hendak, ingin, mau,
senang, bahagia;
harsaya : senang,
gembira; harsuka :
senang, suka cita
harta : harta-benda, kekayaan;
hartaka : harta
kekayaan; hartakara
: harta kekayaan;
hartana : harta
kekayaan; hartanta :
harta kekayaan; hartara :
air; hartati: indah,
cantik, lebih; hartawan :
berharta, kaya-raya;
hartika : grahita,
pikiran
haru-hara : geger, kekacauan
hasil : hasil
hasta : tangan; hastapada
: tangan dan kaki
hasti : gajah
hawa : hawa, udara; hawa
nepsu : hawa nafsu
héma : emas
hening : hening, sepi, sunyi
hèr : air; herdaya : hati,
perasaan; hèrtambang :
sungai; hèrtati : air
hujan
herti : tegas, jelas
hèru : mustika
hima : salju, awan, mendung;
himawan : gagah
seperti gunung
hina : hina, rendah; hinabudi :
hina, rendah budi
hira : intan
hirsa : susah, sedih
hirya : intan
hita : guna, faedah, kebajikan
hulun : saya
huraga : raga, badan, tubuh
hya : air, banyak
hyang : hyang, dewa, batara,
junjungan; hyang anala :
sang api; hyang arka :
sang surya, matahari;
hyang aruna : sang
surya, matahari; hyang
brahma : Brahma;
hyang hari : batara
Guru, dewa Wisnu;
hyang indra : sang
Indra; hyang iswara :
sang Guru; hyang
kelepasan : muksa,
menuju kesempurnaan
hidup; hyang raditya :
sang surya, matahari;
hyang rawi : sang surya,
matahari; hyang sri :
dewi sri, dewi padi, dewi
kesuburan; hyang wulan
: sang rembulan
I
iba : iba, alangkah, betapa
ibakara : belalai
ibat : sangat mengherankan
iben : air liur, ludah
iber : terbang
ibu : ibu, mama
ibut : hiruk pikuk
ica : senang, enak, tenang,
pengharapan
ical : hilang
icana : putih mata
icip : incip, coba
icir : belat bambu
icul : lepas, terlepas
idah : masa idah, masa
menunggu
idak : injak; ngidak :
menginjak
idep : bulu mata
idhum : rindang, sejuk
idu : ludah, liur
iguh : pendapat, saran
iji : satu
ijo : hijau; ijoan : hijauan,
pakan ternak, sayur
hijau; ijon-ijon :
kehijau-hijauan; ijo
royo-royo : hijau sekali
ijol : tukar, ganti; ijol anggon
: tukar tempat
ika : 1 itu; 2 eka, tunggal,
satu
ikan : ikan air
ikana : entahlah
ikang : yang
iket : iket, tutup kepala
iki : ini; iking : ini; iku : itu
ikut : ikut, menurut
ila-ila : sumpah, serapah,
nasehat yang harus
dituruti
ilab : penggal
ila-ilu : ikut-ikutan
ilam : tulang leher, terusan
tulang punggung
ilang : hilang
ilat : lidah; ilat baya : bunga
lidah buaya
ilé : panjang lanjut
iler : liur
ili : aliran; ilèn : aliran
ilir : kipas
ilo : lihat, tatap, pandang
ilok : baik, bagus
ilu : ikut; ilon : mudah ikut,
ikut-ikutan
ilung : hilang
ilur : liur, lendir
ima : awan, mendung
imah-imah : berumah tangga
imantaka : awan, mendung, mega;
imantara : mega
tipis
imar : 1 himar, keledai; 2
sayang, kasihan
imat : sakit gigi
imba : alis, kening, nama
tumbuhan obat
imbal : bergantian, giliran;
imbalan: imbalan, upah,
harga keringat
imbang : imbang, sebanding
imbet : 1 tambahan; 2 peram
imboh : imbuh, tambah
imbon : 1 tambahan; 2 peram
imbuh : imbuh, tambah
iming : iming, rangsang
impang : menang
impeng : pipa besar untuk air
imper : mirip, sesuai, cocok
impi : mimpi
impun : himpun, kumpul
impur : pengkar
imuk : amuk
imul : tak tahu malu, suka
meminta
imur : dihibur
ina : hina; ina budi : hina
budi, rendah akhlak
inak : enak, nikmat
incat : berlepas diri, cuci tangan
inceng : incar, intip
incer : incar, lihat
incih : diintai diam-diam
incup : pegang, tangkap
indel : menjerang, menaruh
panci di perapian untuk
memasak
indeng : seluruh, semua
indha : menghindar; indhaindha : mengelak,
mengindar
indhak : menuduh
indhang : menengok, menjenguk,
membesuk
indhen : poros, gandar, as
indhung : induk semang
inding : pembalut wanita
indra : dewa indra; indracapa:
mendung; indrajala:
pencuri, panah;
indralaya, indraloka:
kahyangan Indralaya,
istana dewa Indra;
indrapada: kahyangan
Indrapada
indriya : indera (alat penciuman,
perasaan, pendengaran,
perabaan, penglihatan)
indung : induk semang
inep : nginep : menginap,
bermalam; minep :
menutup (pintu, dll.)
ing : di
ingan : batas
ingas : nama pohon
inger : menggeser, merubah
arah, membelokkan
inget : ingat, pikr
ingga : hingga, sampai
inggah : nak
inggal : baru, segera
inggat : minggat, pergi tanpa
pamit
inggih : iya, setuju
inggil : tinggi, luhur; krama
inggil : jenis bahasa
sangat halus; siti hinggil
: tanah yang ditinggikan
untuk pagelaran kraton
inggita : perangai, tingkah laku
ingiring : diiringi
ingkang : yang
Ingkang Sinuhun : yang dimintai,
yang diharapkan, gelar
raja
ingkar : ingkar, menolak
ingked : bergesak, ingkar,
berubah, mencabut kata
ingkel : injak
ingkem : tutup
ingkeng : yang
ingkud : dipersempit, diperkecil
ingkul : berjalan cepat dengan
menunduk
ingkung : ayam yang dimasak
secara utuh
ingon : yang diberi makan,
binatang piaraan
ingong : saya, aku
ingsed : bergeser
ingsep : hisap
ingser : dipindah ke empat lain
ingslep : ditarik ke dalam
ingsun : saya, aku
ingu : pelihara, piara
inguk : jenguk, tengok, lihat
ingwang : saya, aku
injek : injak
injen : intip, melihat secara
sembunyi-sembunyi
injet : gamping yang diairi
intar : pintar, tinggi ilmu
pengetahuannya
inten : intan, permata
inter : inter, pintar
inting : diancam, ditantang
intip : 1 intip, mengintip; 2
nasi yang ditanak dan
melekat di panci
intir : diatur nyalanya
inum : minum
inyak : 1 injak-injak; 2 hina,
rendah, remeh
ipah : upah, gaji, ongkos
ipat-ipat : disumpahi, dicacimaki,
dikata-katai
ipé : ipar, saudaranya
istri/suami
ira : kira-kira, duga, ramal
irah-irahan : perkiraan, perhitungan,
ramalan
irama : irama, nada
irang : wirang, mendapat malu
irawan : mendung, mega
ireng : hitam
iri : iri
irib : mirip, serupa
irid : 1 irit, hemat; 2
mengajak, membawa
rombongan
irih : pelan
irik : lirik, melihat dengan ekor
maa
irim-irim : 1 tumbuh-tumbuhan; 2
gending
iring : bagian sebelah; iringan :
1 iringan, pengikut; 2 dari
samping; miring :
miring; ngiring :
mengiring
iris : iris
irit : hemat; irit-iritan :
rombongan; ngirit :
hemat
irsaya : iri dengki
irung : hidung
irup : hirup
irus : ciduk sayur
isa : bisa
isah : cuci, membersihkan
isan : 1 sekalian, sekaligus; 2
wis isan : sudah selesai
memasak
isel : banyak dagingnya
iseng-iseng : iseng, hal yang anehaneh, hal yang tidak
penting
isep : hisap
isi : isi, muatan
isih : masih
isin : malu
isis : semilir, sejuk, segar
isor : di bawah
isti : cipta
istilah : istilah
istri : istri
istu : jadi, sungguh
isu : panah
isuh : membasuh, mencuci
iswara : 1 ratu; 2 suara
item : hitam sekali
itung : hitung
iwa : ketika
iwak : ikan; iwak bandeng :
ikan bandeng; iwak
empal: daging binatang
ternak; iwak loh : ikan
laut; iwak pitik : daging
ayam; iwak sapi :
daging sapi
iwèn : binatang piaraan
sebangsa sapi, kerbau,
kambing
iwi : cibir
iwir : barang kecil dan tipis
yang bergerak-gerak
iya : iya, setuju
iyan : tambir persegi
J
jabang : anak, bayi; jabang bayi :
bayi yang baru lahir
jabat : menjabat; jabatan :
jabatan, kedudukan; jabat
asta : jabat tangan
jabel : 1 cabut, tarik; 2
membatalkan
jadah : juadah, jenis makanan
dari beras ketan
jadhel : diminta kembali
jadhem : jadam
jadhi : kuali besar
jaé : jahe
jaga : berjaga; jagabaya :
pamong desa urusan
keamanan; jagabengi :
jaga malam; jagakarya :
prajurit, tentara;
jagakersa : pegawai;
jagamalem : jaga
malam; jagapraja :
menjaga istana;
jagapura :
menjaga pura, tempat
suci; jagaripu : nama
ikan; jagaruna :
cadangan; jagasatru
: menjaga musuh;
jagasura : nama
kesatuan prajurit kraton;
jagawèsthi : polisi
jagal : jagal, tukang potong
hewan
jagana : buritan
jagang : jagang, pengokoh
jagat : dunia, alam semesta;
jagat cilik : jagat kecil,
tubuh manusia; jagat
gedhe : jagat besar,
alam semesta; jagat
karana : asal muasal
dunia; jagatnata :
penata dunia; jagat
pramudita :
kebahagiaan; jagat
pratingkah : pengatur
dunia; jagat raya : jagat
raya; jagat saksana :
penjaga, pemimpin
dunia
jagi : menjaga
jagir : anak kerbau jantan
jago : 1 ayam jantan; 2 calon
jagra : bangun
jagrag : kuda-kuda
jagul : tongkat penyangga
jagung : jagung
jagur : demuk
jahat : jahat
jaja : dada
jajag : menjajagi, mencoba,
menduga
jajah : menjajah
jajal : mencoba
jajan : jajan, kue
jajang : bambu
jajap : dapat
jajar : jajar, sejajar
jaka : jejaka, bujang; jaka
kumala kala : bujang
kecil; jaka bèlèk : nama
rasi bintang; jaka bléro :
nama burung; jaka bolot
: nama padi; jaka jebug :
bujang tua; jaka lara :
istri/suami pertama; jaka
sawur : nama rumput;
jaka tuwa : nama rasi
bintang; jaka wuru :
nama burung
jaksa : jaksa, penuntut hukum
jala : 1 jala; 2 air; jalada : air,
mendung; jaladara :
mendung, awan; jaladhi :
laut; jaladri : laut;
jalanidhi : laut, samudra;
jalantara : talang air;
jalatarangga :
gelombang
jalaga : jelaga, tempat
jalak : jenis burung; jalak ngoré
: bentuk dapur keris
jalan : jalan
jalang : 1 untaian padi; 2 pelacur
jalar : rambat; jalaran : sebab,
karena
jalasa : duduk
jaler : pria, laki-laki
jali : nama tumbuh-tumbuhan
sebangsa jagung
jalidra : orang hina
jaling : tulang di belakang pelipis
jalirih : tumbuhan poyang
jalma : manusia, orang; jalma
manungsa : manusia,
orang; jalmi : manusia
jalu : 1 laki-laki; 2 susuh
jaludha : gading
jaluk : minta
jam : jam
jamah : jamah, sentuh, senggol
jamajuja : jaman dahulu
jamak : lumrah
jamala : pukul, memukul
jaman : zaman; jaman akir
: zaman akhir; jaman
langgeng : zaman
keabadian; jaman pati :
zaman kematian; jaman
ramé : zaman
keramaian
jamang : jamang, perhiasan
kepala
jamas : keramas; jamasan
tosan aji : memandikan
pusaka
jamba : melempar, membuang
jambak : menjambak, menarik
(rambut)
jambal (di-) : dipanggil langsung
namanya
jamban : jamban, tempat
pembuangan
jambang : jambang; jambangan :
jambangan, wadah air
jambé : pohon pinang
jam : jam
jamblang : nama buah, nama
batikan
jambon : warna merah jambu
jambor : 1 campur; 2 (an) :
kata majemuk
jambu : jambu; jambet : jambu;
jambon : warna merah
jambu; jambunada :
emas
jambuka : anjing hutan, serigala
jambul : jambul, rambut di depan
jambunada : emas
jampeng : tuli, pekak
jampi : jamu, obat
jamprong : kelihatan gagah
jamu : jamu, obat
jamuga : akhirnya, kejadiannya
jamur : jamur, cendawan
jamus : aji, jimat
jan : memang, nyata
jana : manusia; janaloka
: tempat manusia,
dunia; janapada : 1
alam dunia; 2 budak,
abdi; janapriya :
dicintai oleh manusia
jandhu : sebangsa capung
jangan : sayur; jangan bening :
sayur bening
janges : hitam mengkilat
janget : tali dari kulit
jangga : leher
janggan : murid, siswa
janggar : terlalu tua
janggel : tulang jagung; janggélan
: nama rumput
jangget : lekat, melekat
janggir : anak kerbau jantan
janggitan : nama hantu
janggleng : biji jati atau tanaman jati
yang masih kecil
janggut : dagu
jangji : janji
jangka : 1 jangka, ramal; 2 alat
untuk membuat lingkaran
jangkah : jangkah, langkah
jangkang : nama buah
jangkar : jangkar, sauh
jangkep : lengkap, sempurna
jangkrik : jangkrik
jangkung : badan kurus dan tinggi
janglar : retak, lekah; janglaran :
sebab, karena
jangleng : biji atau bibit pohon jati
janglot : nama tumbuh-tumbuhan
janguk : duduk menganggur
jangur : mengatur rangka rumah
janji : janji
janma : manusia, orang
jantaka : celaka, sengsara
jantar : retak, merekah
janten : jagung muda
jantèn : atap perahu
janti : nama pohon
janton : ramuan, rempah-rempah
jantra : tujuan, kemauan,
kehendak
jantrung : termenung-menung
jantu : obat, ramuan
jantung : jantung
jantur : menceritakan, melukiskan
janu : tuba
janur : janur, daun kelapa yang
masih kuning; janur
gunung : aren, pohon
aren
japa : mantra magis; japa
mantra : mantra
magis; japa yoga : puja
samadi
japana : nama daun
japi : mantera
japit : jepit, apit
jara : tua
jarah : jarah, direbut dengan
paksa
jarak : nama tumbuhan
jaran : kuda; jaran dawuk
: nama rasi bintang;
jaran goyang : mantra
pengasihan; jaran
képang : kuda-kudaan
dari kepang untuk
pertunjukan/
permainan; jaran
panolèh : mantra untuk
mendapat kekayaan
jarang : air yang sudah dimasak
jarapah : jerapah, nama binatang
jaratan : kuburan, makam
jar : kata; jaréné : katanya
jarem : bengkak
jari : 1 jari-jari; 2 jaring kecil
jariji : jari-jari
jarik : kain sarung untuk
wanita
jaring : jaring
jarit : kain sarung untuk
wanita; jarit amba :
kain jarik yang lebar;
jarit ciyut : kain jarik
yang sempit; jarit kadèn
: kain yang sempit
panjang, selendang
jaroh : sudah akrab
jarong : nama pohon
jarot : kuat, kekar, kokoh
jaruh : sudah akrab, diketahui
orang
jarum : jarum
jarupih : tangkai daun pisang
jarwa : terjemah; jarwa dosok :
terjemahan dengan
model akronim; jarwa
suta : terjemahan
dengan model akronim;
jarwi : terjemahan,
mengerti
jasa : jasa
jasem : nama pohon
jata : api menyala; jatarupa :
emas
jatah : jatah
jateng : singkatan Jawa Tengah
jatha : 1 rambut, 2 (parijatha) :
jenis tembang sinom;
jathadhara : rambut
gimbal
jathara : perut
jathil : kuda lumping, seni
jathilan
jati : 1 pohon jati; 2 sejati,
nyata, sungguh; jati
ngarang : pohon jati
yang tumbuh padat; jatos
: 1 pohon jati; 2 sejati;
jatosipun :
sesungguhnya, senyatanya
jatmika : jatmika, penuh sopan
santun
jatoh : jatuh
jatu : ramuan, rempah-rempah;
jatukrama, jatukrami :
jodoh
jatuh : jatuh
jauh : jauh
jauk (n-) : meminta
jaul : menagih hutang
Jawa : pulau Jawa, budaya Jawa,
orang Jawa; ora Jawa :
tidak tahu sopan santun;
ilang jawané : tidak
punya sopan santun;
durung jawa : belum
tahu adat sopan santun
dan jiwa kejawaan;
kejawèn : aliran
kepercayaan kejawaan;
jawadwipa : pulau Jawa;
Jawa Kulon : Jawa Barat;
Jawa Tengah : Jawa
Tengah; Jawa Wetan :
Jawa Timur; Jawi : Jawa
jawab : jawab
jawah : hujan
jawan : nama rumput
jawar : nama pohon
jawara : juara
jawat : jabat; jawat asta :
berjabat tangan
jawata : dewa
jaweh : hujan
jawès : rambut di bawah bibir
jawil : sentuh, senggol
jaya : menang; jaya
kawijayan :
kemenangan; jaya
merta : bisa, mampu;
jaya mrata : 1 wudhu;
2 tanpa tanding;
jayandaru : 1 wahyu
kemenangan; 2 nama
pohon beringin di alunalun keraton; jayantaka
: nama dewa; jayantara
: nama dewa; jayanti :
nama pohon; jaya
wijayanti : kemenangan
jayèng (jaya + ing) : menang di
dalam ...; jayèngan: 1
tempat jamuan, tempat
mengobrol bagi tamu; 2
abdi pengantar
minuman; jayèng astra :
nama kesatuan prajurit
kraton; jayèng katong :
minyak yang
menyebabkan dapat
melihat makhluk halus
yang biasa dipakai rajaraja; jayèng sekar :
nama kesatuan prajurit
kraton
jé : ungkapan penekan,
demikian, begitu,
katanya
jebad : jenis minyak
jebag : jebak, jebakan untuk
burung, tikus dll
jèbèh : ujung ikat kepala
jebèng : buyung, angger,
panggilan untuk anak
jebod : rusak
jebol : jebol, rusak
jebug : biji buah pinang
jebul : 1 muncul; 2 ternyata,
tak tahunya
jedeng : mati, mampus
jedhog : mekar, mengembang
jedhol : cabut, tarik
jédhor : bedug
jedhot : meletus
jedhur : suara kendang besar
jèdi : kawah
jeg (ajeg) : biasa; sajege : selamanya
jegal : menjegal, mengganjal
jégang : duduk dengan satu kaki
tidak menumpu
jejer : tampil
jèjèr : jajar, duduk/berdiri
berdampingan; jèjèr
wayang : berjajar-jajar
seperti wayang
jeksa : jaksa, penuntut hukum
jekut (anyep -) : dingin sekali
jelag : makan, menipu
jelak : segera, dengan cepat
jelma : menjelma, reinkarnasi,
menitis
jélung : bermain petak umpet;
jélung èdèr : bermain
petak umpet; jélung
umpet : petak umpet
jembak : sayur yang tumbuh di
tempat becek
jembangan : jambangan, tempayan
jembar : luas; jembaran : belanga
ceper; jembar dhadhané
: sangat sabar; jembar
kawruhé : banyak ilmu;
jembar kuburé :
diampuni dosa-dosanya;
jembar polatané :
pintar; jembar segarané :
mdah memberi maaf
jembatan : jembatan
jempana : tandu, kereta
jemparing : panah
jempina : 1 bayi prematur; 2 nama
tumbuhan
jempiring : cangkul tanpa tangkai
jenak : betah, tahan, tenang,
jinak
jenang : jenang, bubur
jenar : kuning; mahesa jenar:
lembu kuning; siti jenar :
1 tanah kuning; 2 nama
seorang wali di Jawa
jengkar : berdiri dan segera
berjalan
jengku : dengkul
jené : kuning
jeneng : nama, identitas; jeneng
cilik : nama kecil;
jeneng tuwa : nama
tua; panjenengan :
anda, tuan
jeng (ajeng) : sebutan untuk putri,
ayu; diajeng : adik
jengandika : paduka, anda, kamu
jenggama : hidup, kehidupan
jenggan : murid, abdi, siswa
jénggot : jenggot, rambut di dagu;
jénggot wesi : nama
tumbuhan
jengku : lutut
jentrung : menyesal
jentung : merenung, diam sambil
berpikir
jenu : tuba
jepat : mencungkit
jepit : jepit, apit
jernih : jernih, bening, jelas
jero : dalam, mendalam;
jeroan : bagian dalam;
jeron beteng : bagian
dalam beteng
jeruk : jeruk
jerum : menderum (sapi, kerbau,
dll)
jetmika : jatmika, penuh sopan
santun
jewawut : jewawut, sekoi
ji : 1 satu; 2 raja; jitus
: singkatan dari siji
satus, satu banding
seratus; jiwang :
singkatan dari siji sewang,
masing-masing orang
mendapat satu
jidhor : beduk, kendang besar
jiha : jiwa, nyawa
jilat : menjilat
jilma : jelma
jimbun : tua renta
jinantra : jentera, kincir air
jinem : tidur; jinem amrik,
jinem patani, jinem
rum, jinem sekar,
jinem wangi : tempat
tidur
jinis : jenis
jinten : jintan, daun bumbu
jiwa : jiwa, nyawa; jiwagra :
jiwa raga, jasmani ruhani;
jiwana : hidup,
kehidupan; jiwandana :
jenis tembang gedhe;
jiwangga : jiwa raga,
jasmani ruhani; jiwaretna
: jenis tembang gedhe;
jiwatma : jiwa, atma, ruh
hidup
jlamprong : anak istimewa, hebat
jlanthir : bagus, pemuda
jodhang : judang, kotak wadah
makanan yang dipikul
jodho : jodoh
jodhog : burung pemikat
jodhong : bakul besar, lodong
joglo : jenis rumah tradisional
jomplang : berat sebelah, tidak
imbang
jompo : tua renta, jompo
jompong : daun jati
jondhang : judang, wadah makanan
yang dipikul
jonggol : tanggungan
jonggrang : besar tinggi
jongos : jongos, tukang masak
jra : tersiar di mana-mana
jrabang : merah, warna jangkrik
jragan : juragan
jragem : merah kehitaman
jrih : takut, kuatir
jriji : jari-jari
jrum : fitnah; jruman :
memfitnah
jrumat : jerumat, dijahit
jubag : jompo, tua renta
jubar : gagal, urung, tidak jadi
jubrisa : abdi perempuan
jubriya : congkak, angkuh
jugag : besar, agung
jujul : kembalian, kelebihan
jujur : jujur, transparan, terus
terang
jukung : perahu kecil, sampan
juluk : sebutan, nama
julung : buntu, serba terancam;
julung caplok : anak
yang lahir di waktu
matahari terbenam;
julung kembang : anak
yang lahir di waktu
matahari terbit; julung
pujut : nama wuku ke –
15; julung sarap : anak
yang lahir waktu
matahari akan
tenggelam; julung
sungsang : anak yang
lahir waktu matahari
tegak (jam 12 siang);
julung wangi : nama
wuku yang ke - 9
jum : pilihan, istimewa;
jumanten :
zamrut; jumara :
zamrut
jumantara : langit, dirgantara
jumbuh : cocok, sesuai
jumbul : melompat karena kaget
jumed : menjalankan
jumeneng : berdiri, naik tahta
jumlah : jumlah
jumpalik : berbalikan, jatuh
tersungkur
jumput : ambil
jumrah : biasa, lumrah
jumuk : ambil
jun : jun, jembangan, wadah
air
jung : ukuran luas sawah (4
bau)
junggel : terbalik
junggla : terlompat karena
terkejut
jungjung : junjung
junjang : berat sebelah
junjunan : nama ikan
junjung : junjung, angkat
juntrung : arah, tujuan
jupuk : ambil
juragan : juragan, bos
jurit : jurit, prajurit, bala
tentara
juru : juru, tukang; juru basa :
juru bahasa, penerjemah;
juru demung : jenis
tembang macapat; juru
kebun : pekebun; juru
kunci : juru kunci,
penjaga kuburan; juru
sungging : tukang lukis;
juru tulis : juru tulis
jurug : ditimbun
juruh : cuka gula Jawa
jurung : dukung
jurus : jurus, kiat, taktik; jurusan
: 1 arah; 2 bidang
keilmuan
juwadah : juadah, jenis panganan
juwal : jual
juwara : juara, pemenang
juwarèh : bosan, jemu
juwata : dewa
juwawah : lebar mulutnya dan tebal
bibirnya
juwawut : sekoi, jenis tanaman
pangan
juwèh : suka membenci, gampang
mencela
juwita : 1 cantik, anggun; 2
kehidupan
K
kabar : berita, warta; kabar angin
: kabar bohong; kabar
kabur: kabar bohong;
kabar sriwing : kabar
bohong
kabur : 1 melarikan diri; 2 tidak
jelas
kabèh : semua
kabur : kabur
kaca : kaca; kaca benggala :
tauladan; kaca paesan :
kaca berhias
kacang : kacang; kacang brol
: kacang tanah;
kacang srenthul :
kacang tanah; kacang
tholo : kacang tanah;
kacang dawa : kacang
panjang; kacang ijo :
kacang hijau
kacapi : kecapi
kacapuri : pagar tembok
kaceb : lekat, rekat
kacèk : selisih
kacélung : bunga dadap
kacer : jenis burung
kacir-kacir : berceceran; ngacir : 1
pergi begitu saja; 2
membuat sarang (burung)
kacu : sapu tangan
kacubung : kecubung
kacung : anak buah
kadaluwarsa : terlambat, kelamaan
kadang : saudara; kadang sentana
: sanak saudara; kadang
wandawa : sanak saudara
kadasa : kesepuluh
kadga : keris
kadgada : cekatan
kadhal : kadal; kadhal mènèk :
sanggul bagi laki-laki
kadhang : kadang, suatu saat;
kadang kala : kadangkadang; kadhingkala:
kadang kala
kadhaton : istana
kadhawa : nama burung
kadhemen : terlanjur senang;
kadhemenan :
kesenangan, kesukaan
kadheng pareng : barangkali
kadhengé : kadang-kadang
kadhèt : pelajar, tentara
kadhil : taring babi hutan
kadhini : istri, perempuan
kadho : pemberian
kadhokan : di tempat
kadhung : terlanjur
kadi : seperti
kadipundi : seperti apa, bagaimana
kados : seperti; kadospundi :
seperti apa, bagaimana
kadreda : kasihan; kadredyan :
cinta, kasih
kadreng : sangat berkeinginan
kadug : sampai, dapat mencapai
kaduhung, kaduwung : menyesal
kaduk : terlalu, terlampau; kaduk
wani kurang duga : asal
berani kurang
pertimbangan
kadung : jenis belalang
kadut : kabut, karung goni
kadya, kadyangga : seperti
kaé : itu
kaèt : rapat sekali, mesra
kaga : burung
kagadhah : dimiliki
kagak, ora : tidak
kagem : untuk, buat
kagèt : kaget, terkejut
kagok : kagok, canggung
kagol : kecewa, sakit hati
kagum : kagum, heran
kagyat : kaget, terkejut
kah : itu
kahanan : keadaan
kahar : dokar
kaharep : kehendak, kemauan;
kaharepan, kakarepan :
kehendak
kaharsa, kaharsayan : kebahagiaan,
kesenangan
kahwa : air kopi
kahyangan : kahyangan, tempat dewa
kahyun : kehendak, cita-cita
kahyuna : kehendak, kemauan
kailangan : kehilangan
kaiswaran : istana, kraton
kajanapriya : kepribadian
kajang : kajang; kajangsirah :
bantal
kajantaka : miskin
kajar : mendapat ajaran
kajaroan : rumah kepala desa
kajawan : kejawen
kajayan : kemenangan
kajegé : sepanjang ingatan saya
kajèn : terhormat; kajèn
kèringan : sangat
terhormat
kajeng : kehendak
kajineman : penjaga, polisi
kaju, kajo : heran, tercengang
kaka : kakak, kakang
kakak : kakak; kakak tuwa :
burung kakak tua
kakang : kakak, saudara tua
kakap : ikan kakap
kakawin : karya sastra Jawa Kuno
berupa tembang-tambang
berbahasa Kawi
kakèhan : terlalu banyak
kakèk : kakek; kakèk moyang :
kakek moyang
kaki : kakek
kaktus : bunga kaktus
kaku : kaku
kakung : pria
kakus : kakus, WC
kala : 1 waktu, zaman; 2 kala
(binatang); 3 nama dewa
(Batara Kala); kala
bénjing : besuk pagi;
kala jengking :
kalajengking; kalabendu
: jaman yang buruk;
kalabusana :
seperangkat pakaian
kebesaran; kalacakra :
jenis jimat; kaladésa :
perangkat desa; kaladuta
: alamat buruk;
kalakatha : ketam,
kepiting; kalamangga :
laba-laba; kala mangsa :
kadang-kadang;
kalamenjé :
sejenis kala; kalamenjing
: jakun; kalamenta :
nama rumput;
kalamudheng : nama
perhitungan pencuri;
kalanjana : nama
rumput; kalan-kalan :
kadang-kadang;
kalandara : matahari;
kalantara : sejenis buah
petai; kalasangka :
terompet sangkakala;
kalawasana: akhir zaman;
kalawija : abdi di istana;
kalayuga, kaliyuga :
zaman kaliyuga, zaman
kesengsaraan
kalaban : tenggelam, tergenangi
kalagyan : baru saja, sedang asyik
kalah : kalah
kalaha : perang, pertengkaran
kalai : gangguan
kalaipan : belenggu, miskin
kalairan : kelahiran
kalak : nama bunga
kalaka : air
kalakon : terlaksana, tercapai
kalakuan : kelakuan
kalambi : baju, pakaian
kalamun : kalau, jika, bila
kalana : raksasa, kelana
kalang : dikepung, dikelilingi;
kalang-kabut : kalangkabut
kalangwan : klangenan, kegemaran
kalap : dapat diambil manfaatnya
kalapi : merak
kalas : tumbuhan yang getahnya
menghasilkan warna merah
untuk bahan cat
kalasa : tikar
kalengka : 1 cacat, noda; 2 ciri
kali : 1 kali, sungai; 2 perkalian;
3 zaman; kaliander,
kaliandra : pohon
kaliandra; Kali Opak :
Sungai Opak; kaliyuga:
zaman kesengsaraan
kalih : 1 dua; 2 dengan; kalihan
: bersama dengan, dan
kalika : 1 ketika; 2 kulit kayu
kalilan : diperkenankan
kalimah : kalimat, perkataan
kalindhih : tergeser, kalah
kaling : terhalang, tertutup
kalingan : tertutupi, terhalangi
kalingga murda : dijunjung tinggi;
kalingga warsa : sudah
lama sekali
kalir : segala, barang apa saja
kalis : terhindar
kaliyan : dengan, dan
kalo : niru, sejenis tampah
kaloka : termasyur, terkenal
kalong : 1 susut, berkurang; 2
binatang pemangsa buahbuahan
kalpa : 1 cincin; 2 cita-cita;
kalpasastra : tuntunan
cita-cita; kalpataru :
pohon kalpataru
kalpika : cincin
kalung : kalung; kalung usus :
bayi yang waktu lahir
berkalung usus serta
pantas berpenampilan apa
saja
kama : sperma, cinta; kamajaya :
dewa ketampanan;
kamalagi : asam, buah
asam; kamandhalu :
tempat air; kamarasa:
kenikmatan cinta;
kamaratih : dewa
ketampanan dan dewi
kecantikan; kamawedha;
ajaran tentang percintaan
kamalan : mendapat hadiah
kebajikan
kamangkara : mustahil
kamar : kamar
kamas : kakak
kamayan : kelebihan, kesaktian
kamayangan (begja -) : untung
besar, mendapat
kebahagiaan besar
kambah : terjamah, tersentuh
kambala : kain dari bulu domba
kambang : terapung; kambangan :
jambangan
kambeng : nama tarian
kambengan : ilalang, lalang
kambi : dengan
kambil : kelapa
kami : kami; kamibocahen :
kekanak-kanakan;
kamigilan : sangat jijik;
kamijara : serai;
kamijijèn : jijik sekali;
kamikakon :
kejang, kaku;
kamikekelen : tertawa
terpingkal-pingkal;
kamilurusen : bertambah
sedih lalu mati; kamipurun
: sangat mau; kamirahan :
kemurahan; kamirurusen :
bertambah sedih lalu mati;
kamisandhanen : sakit
pada payudara;
kamisasaten : terbeliak
matanya; kamisepuh :
kepala desa; kamisesegan :
tersedan-sedan (menangis);
kamitégan : tega,
sampai hati;
kamitenggengen :
melihat tertegun;
kamitigan : masak belum
waktunya; kamitontonen :
tertegun, heran melihat;
kamituwa : kepala dusun;
kamiwelasen : kasih
sayang, perhatian
kamini : istri, perempuan
kampi : juara, yang terbaik,
kampiun
kampita : guncang, gempa bumi
kampung : 1 desa; 2 bentuk rumah
adat Jawa
kanaka : emas, kuku
kanal : terusan
kanan : kanan; kanan kéring :
kanan kiri
kanana : hutan
kanang : yang
kanas : nenas
kanca : teman, kawan; kanca
wingking : teman
belakang
kancana : emas, kencana
kancil : kancil, pelanduk
kandarpa : kasih sayang, cinta
kandel : tebal; kandelan : alat
penangkal, penguat
kandhang : kandang; kandhangan :
persediaan, cadangan
kandhara : leher
kandhas : gagal, kandas
kandhat : terhenti, istirahat
kandheh : cerita, bagian
kandhi : kantung dari kain
kandhih : tergeser, tergusur
kandhil : pelita, lampu
kandhut : dikandung, dimuat
kanem : keenam
kang : kakak, saudara tua
kangen : kangen, rindu
kangga : badan, tubuh
kanggé : untuk, buat
kanggeg : tertahan, terhalang
kanggep : dianggap, dihormati
kanggo : untuk, buat
kangjeng : paduka, tuan
kangkam : pedang
kangsèn : berjanji, bersepakat
kangsi : 1 rumah lebah, 2 hingga,
sampai
kangsrah : berjejak di tanah
kaniaya : teraniaya
kanigara : mahkota; kuluk
kanigara, kaniganten :
mahkota kanigara, pakaian
untuk raja, pengantin
kanin : luka
kaninditan : kelebihan
kaning, kani : ada di, terkena
kaningaya : disia-siakan, dinistakan
kanistha : dinistakan
kanjar : sejenis senjata tajam
kanjat : lumayan
kanjeng : paduka, tuan
kanji : 1 takut, kuatir, 2 tepung
kanji
kantaka : sedih, susah
kanteb : jatuh kesakitan
kantèk : sabar menunggu, sampai
kanten : tunggu, nanti
kantha : leher; surya kantha :
kaca pembesar, lup
kanthi : dengan
kanthil : 1 jenis bunga; 2 terikut
kanthing : nama perahu kecil
kanthong : kantong
kanti : dengan
kantu : terlambat
kantuk : mengantuk
kantun : ketinggalan
kanya : gadis, perawan; kanyaka :
istri, emas
kaot : melebihi yang lain
kapa : pelana, dikapani, diberi
pelana
kapah : mengupas kopi
kapak : kapak, kampak, beliung
kapal : 1 kapal, 2 kuda
kapala : kepala, pemimpin
kapang : kangen, rindu
kapara : memang
kapas : kapas
kapat : keempat
kapénak : sudah enak
kapep : lembab
kaper : kupu-kupu kecil
kapi : kera; kapiadreng : sangat
ingin; kapiandel : pusaka;
kapiandhem : melarikan
diri; kapiasem : tertawa
sendirian; kapidereng :
1 rusa; 2 ingin sekali;
kapidhara : jatuh,
pingsan; kapidulur :
berkumpul dengan;
kapieneng : diam
saja; kapilaré : seperti
kanak-kanak; kapilayu,
kapiluyu : sangat ingin
ikut; kapiluyu : sangat
ingin ikut
kapila : merah muda
kapindra : raja kera
kaping : ke-, yang kekapiswara : raja kera
kapit : terapit, terjepit
kapodhang : kepodang, jenis
burung
kapok : jera; kapok kawus : sudah
jera sekali; kapok lombok :
jera sesaat
kaprabon : jabatan kepresidenan
kaprah : lazim; salah kaprah :
salah tapi lazim
kaprasida : kelestarian
kapri : sejenis kacang
kapti : cita-cita, gagasan
kaptin : kapten
kapujanggan : kepujanggaan
kapuk : kapuk
kapul : tali dari kulit pohon
kapulaga : nama buah untuk obat,
buah kapulaga
kapur : kapur; kapur barus :
kapur wangi
kapuranta : merah muda
kapurih : disuruh, dihimbau
kapurit : nama ikan
kaput : kotor
kaputran : keputran, istana buat
anak laki-laki raja;
kaputrèn : keputrian,
istana buat anak-anak
perempuan dan
permaisuri raja
kara : kara, jenis tanaman
sayuran; kara welang :
jenis tombak; karawistha
: hiasan, perhiasan
karaba : anak gajah
karaca : nisan
karad : diambil oleh
karag : sisa nasi kering
karah : lingkar besi untuk
pegangan pedang, parang,
dll.
karam : 1 haram, tidak halal; 2
tenggelam; karam jadah :
haram sama sekali
karan : disebut, dinamakan
karana : sebab, karena
karandhan : rumah atau tempat
janda
karandhang : sejenis bengkoang
karang : 1 tempat; 2 batu karang;
3 karya, karangan;
karangan: hasil karya;
karang abang : tempat
yang terbakar; karangen :
terlalu jarang; karang
kitri (-kirna) : tanaman
buah-buahan; karang
kopèk : desa yang tak
punya sawah; karang
kopèn : desa yang tak
punya sawah; karang
melok : macam untaian
bunga; karang ulu:
bantal
karas : dicium
karat : 1 karat (emas); 2 tahi
besi
karatala : tapak tangan
karaton : istana, kraton
karawitan : bersenandung, bermain
gamelan
karcis : karcis, tiket
kardi : kerja, karya
kardin : bumbu, korden
karé : karai, nama masakan
karebèn : supaya, biar, agar
karejekèn : mendapat rejeki
karèk : ketinggalan, sisa
karem : suka, hobi
karep : kemauan, kehendak
karéta : kereta
karga : karung dari kulit
kari : tertinggal, ketinggalan
karipan : kurang tidur
karir : karir, dunia kerja
karkat : harkat, martabat
karma : perbuatan, kerja yang
dilakukan; hukum karma
: hukum balasan timbal
balik atas perbuatan
seseorang di dunia
karna : 1 telinga, 2 nama wayang,
adipati Awangga; 3
karena; karni : telinga
karo : 1 dengan, bersama; 2
kedua; karo tengah : satu
setengah
karoban : kebanjiran, tergenangi,
tenggelam
karoh : kenalan, sahabat, karib
karsa : karsa, kehendak; karsana:
bahagia
karta, karti : selamat, aman; karti
praja : pekerjaan negara;
kartiyasa : termashur
kartaga : teguh
kartala : timbul
kartika : bintang
kartu : kartu
karu : diarun, dikaran
karug : digemburkan
karuhun : dahulu
karuksan : kerusakan
karun : harta, harta temuan
karuna : menangis, sedih
karung : karang, kantong
karunya : iba, belas kasihan
karus : celaka
karut : hanyut
karya : karya, hasil; karya désa :
peraturan desa; karya
negara : peraturan negara
kas : kas, simpanan
kasa : musim yang pertama
kasar : kasar
kasat : terlihat; kasat mata:
terlihat langsung oleh
mata
kaseja : disengaja, dituju
kasèp : terlambat
kasèr : kasip, terlambat
kasi : hamba
kasih : 1 kasih sayang; 2 kliwon
kasok : dituangkan
kasol : tumbang
kaspa : ubi kayu
kasrah : diserahkan, berjejak dikastawa : sembah puji, hormat puji
kastéla : ketela, ubi kayu
kastubamani : permata
kastura : belas kasih; kasturi:
kasturi, minyak wangi
kasub : masyur, terkenal
kasur : kasur, alat tidur; kasur
babut : kasur empuk
kasusra : terkenal, kondang
kasut : 1 kaos kaki; 2 diacak
kaswari : burung kasuari
kaswasih : belas kasih, kasih sayang
kasyasih : belas kasih, kasih sayang
katak : jenis umbi bergantung
katalika : tiba-tiba, diuntai
katampi : diterima
katana : panah, anak panah
katbuta : marah sekali
katé : katai, cebol
katéla : 1 ketela, 2 ternyata
katelah : disebut, dinamakan
katenta : terdesak oleh
katépang : nama tumbuhan perdu;
katepang ngrangsang
gunung : si pungguk
merindukan bulan, terlalu
berpengharapan tanpa
melihat kenyataan
katès : pepaya
katga : keris
katgada : cekatan, dengan cepat
katgada : keris
kathah : banyak
kathak : lendir pada mulut ikan
kathok : celana; kathok cekak :
celana pendek; kathok
dawa : celana panjang
kathuka : asin
kathung : diangkat untuk diberikan
kati : kati, ukuran berat (1 kati :
0,617 kg)
katiba : 1 terjatuh; 2 nama pohon
katiban : kejatuhan
katiga : 1 ketiga; 2 kemarau
katimbang : daripada
katimumul : nama penyakit kuku
katimun : mentimun
katir : kayu ringan yang dipasang
di kanan kiri perahu agar
tidak oleng
katirah : nama pohon yang daunnya
merah
katisan, katisen : kedinginan
katon : kelihatan
katong : raja
katos : terlalu keras
katrap : diterapkan, frambusia
katrem : tinggal, betah
katresnan: kesayangan, cinta
katri : ketiga, yang ketiga
katu : nama sayuran
katub : katup
katuhon : dipercaya
katuju : tertuju
katumangga : kepala
katur : diberikan, untuk, kepada
katuranggan : tanda-tanda, ciri-ciri
katuridan : jatuh cinta, asmara
katut : terikut, terambil
katya : kati, berat, obot
kau : kaku, janggal, canggung
kauban : sejuk karena terlindungi
kaula : kawula, aku, -ku
kaurmatan : kehormatan
kautaman : keutamaan
kawaca : terbaca
kawadaka : diketahui rahasianya
kawagang : kuat, mampu
kawah : kawah, danau di puncak
gunung
kawahya : dilahirkan, diucapkan
kawak : lama, kuno
kawalat : kualat, dosa
kawan : kawan, teman
kawanda : batang tubuh, fisik, jasmani
(tanpa tangan dan kaki)
kawarna : tersebut, diceritakan
kawasa : kuasa, kuat, mampu
kawasan : kawasan, daerah
kawasita : terajarkan, diajari
kawastara : kentara, kelihatan
kawatgata : kecelakaan
kawawa : terbawa, kuat, kuasa
kawedaka : ketahuan rahasianya
kawong : dikenal
kawot : dimuat
kawrat : terbebani
kawruh : pengetahuan
kawul : rambut jagung
kawula : hamba, saya;
kawulawarga : keluarga;
kawula wisudha :
diwisuda
kawung : kawung, jenis kain jarik
kawur : bubar, cerai berai
kawuri : lampu, silau
kawus : jera
kawya : penyair, pijangga, ahli
sastra
kaya : 1 seperti, 2 penghasilan
kayang : berdiri dengan kaki di atas
kayangan : tempat para dewa
kayoman : diayomi, dilindungi
kayon : 1 gunungan, 2 kekayuan
kayong : kaya
kayu : kayu
kayuh : kayuh
kayul : sejenis cangkul
kayun : kehendak, keinginan
kayungyun : kasmaran, jatuh cinta
kayut : dirajut, diikat
keba : 1 tutup; 2 selamatan
tujuh bulanan (orang
hamil)
kebak : penuh
kebek : penuh sekali
kebelet : kebelet, ingin cepat keluar
keben : nama buah dan batang
kebo : kerbau; (kumpul -):
hidup bersama lakiperempuan tapi tidak
nikah, samen leven; kebo
bukur : hewan sejenis
penyu; kebo giro : jenis
gendhing; kebo jerum :
kerbau menderum; kebo
lawung : kerbau yang
tidak dipekerjakan; kebo
menggah : nama bentuk
kalung; kebo pelèn :
orang yang suka cekcok
kecut : kecut, asam
kedah : harus
kedal : tutur kata, ucapan kata
kedaluwarsa : terlambat, kelamaan
kedangsul : kedelai
kedaut : tertarik, tercabut
kedawan : terlalu panjang
kededer : menggigil
kedeh : harus
kèdek : terinjak, terpijak
keder : 1 bergetar, gemetar; 2
merasa takut
kèder : juling
kedhali : burung layang-layang
kedhana-kedhini : dua saudara priawanita
kedhasih : sebangsa orang pipit
kedhaton : kraton, istana
kédhé : kidal
kedheh : harus
kedhelé : kedelai
kedhèp : berkedip
kedher : bergemetar
kedhi : perempuan yang tak bisa
haids
kedhung : bagian sungai yang dalam
kedhut : tebal lagi kuat, kedap
kejaba : kecuali
kejani : kera, lutung
kejot : kaget, terkejut
keju : pegal-pegal, lelah
kèju : keju, mentega
kejut : terkejut, kaget
kelat : tali penarik; dikelati :
dikuliti; kelat bahu :
gelang bahu; kelatan :
berenggang; kelat bahu :
gelang tangan di bahu
kelir : 1 kelir, layar, tirai; 2 warna
keliru : keliru, salah
kemalo : laka
kemampo : hampir matang
kemangga : laba-laba
kemangi : kemangi, tanaman lalapan
kemanungsan : kemanusiaan
kemara : gema, intan
kemarang : raga, lebah
kemat : tenung, santhet
kemba : 1 tawar, hambar, malas; 2
kecewa
kembang : kembang, bunga;
kembang api : kembang
api; kembang borèh :
bunga untuk sajian;
kembang desa : gadis
tercantik di desa;
kembang durèn :
kuning; kembang gula :
permen; kembang lambé
: bahan pembicaraan;
kembang paès : bunga
yang pertama; kembang
setaman : bunga rampai;
kembang telon : bunga
tiga warna; kembang
waru : sumbu dian
kembar : kembar
kembel : terperosok
kemben : kemben, penutup dada
kembeng : kembang, tergenang air
kemilon : cermin, kaca hias
kemiri : kemiri
kemit : jaga malam, pengawal;
kemit bumi : abdi yang
tugasnya bersih-bersih;
kemitan : berjaga malam,
azimat
kémpol : betis
kempul : kempul, bagian dari gong
kemuda : jenis tembang, gending;
kemudhi : kemudi, setir
kemukus : berasap; lintang
kemukus : jenis rasi
bintang di langit
kena : kena, terkena
kenaka : kuku
kenari : buah kenari, burung
kenari
kencana : emas
kenclung : alat musik
kendhaga : peti panjang
kendhali : kendali, peluru, granat
kendhang : kendang, gamelan
kendharat : tali untuk
menambatkan lembu
kendhat : gantung diri
kendheng : tali busur; gunung
kendheng : bukit barisan
kendhi : kendil, wadah air minum
kendhil : kendil, tempayan kecil
kendhuri : kenduri
kéné : sini
kenikir : kenikir
keningar : kayu manis
kenini : pil kina
kenong : kenong, gamelan
kèntar : terpingin, hanyut
kentara : kentara, kelihatan
kenthang : kentang, jenis umbi
kenthel : kental
kenthing : tempayan kecil
kentrung : jenis kesenian rakyat Jawa
Timur
kenya : perawan, gadis
kepala : kepala
kepati : ada anggota yang
meninggal; kepatibrata :
bertapa, bersemedi; kepatipati: sungguh-sungguh
kèpèk : 1 nama pohon; 2 berbuah
tapi belum berisi (kedelai)
keponakan : keponakan
kepriyé : bagaimana
kepu : bentak, bakap
kepuh : 1 pohon kepuh, 2 lipatan
kain dodot di pinggang;
gantung kepuh: tidak
berganti pakaian
kepundhung : 1 hama buah, 2
gundukan panas karena
rengas
kepung : kepung, keroyok
kepungkur : silam, lampau
kepyak : 1 ramai, pesta 2 gladhi
resik
képyan : susah, bingung, putus asa
kepyar : tersebar, encer
kepyek : kepyak wayang
kera : kurus, kurang subur
kéra : mata yang agak cacat
kerab : 1 sering, 2 kitab
keraban : kiraqan
kérah : juling, tingkah laku
kerak : kerah, tua lagi kering
kerambil : kelapa
kéran : kran
kerana : karena
kerang : kerang
keras : keras
kéras : bakul tempat garam
kerasan : betah, jinak, tahan
kérata : 1 pemburu; 2 asal mula
arti kata; kératabasa:
jarwa dosok, akrarim
keraton : kraton, kerajaan, istana
kerig : digiring, dibawa
keris : pusaka, senjata
kerja : kerja, bekerja
kerpu : sebangsa permata
kersa : karsa, kehendak
kerta : hasil, kemakmuran; kerta
aji : dihargai; kertan : 1
kemakmuran, penghasilan,
2 tahu, mendapat kabar;
kertarta : mapan,
makmur; kerta wadana :
aman, sejahtera
kertiyasa : cerdik, cendekian, sangat
pandai
kesawa, kesawamurti : nama lain
Batara Wisnu
kestalan : kandang kuda
kethèk : kera
kethoprak : seni drama tradisional
ketiga : kemarau
ketimun : mentimun
ketipung : ketipung, kendang kecil
ketonggèng : sejenis kala yang
besar
kéwala : saja, cuma, hanya
kéwan : hewan, binatang; kéwan
raja kaya : hewan
piaraan; kéwani: hewani
kéwran : kesulitan, kesukaran
kidang : hidang, kijang,
menjangan
kidul : selatan
kidung : kidung, lagu
kijing : kijing/rumah dimakam,
nisan
kikik : 1 ketiak baju, 2 jenis
anjing
kikis : kikis, surut
kilat : kilat, api petir
kimpul : keladi
kimpurusa : raksasa,
gergaji
kina : kina, pohon kina
kinah : kina, nama pohon
kinang : campuran gambir sirih
kinanthi : disertai, diiringi
kinca : air gula
kingkin : 1 sedih, susah, gundah; 2
rindu sekali, jatuh hati
kinjeng : kinjeng
kintun : kirim
kinuswa : dicium
kipas : kipas, tepas, angin-angin
kipat : disingkirkan; kipat- kipit
: menggerak-gerakkan
ekor
kira : kira, duga
kirab : kirab, arak-arakan
kirana : cahaya, sinar
kirang : kurang; kirangan:
kurang tahu, entahlah
kirata : pemburu
kirda : bersenang-senang, serong
kiri : kiri
kirik : anak anjing
kirim : kirim
kiring : kiri
kirta, kirti : pekerjaan, perbuatan
kirtya : pekerjaan, perbuatan
kisa : 1 anyaman bambu untuk
membawa ayam; 2 kera
kisat : kering, kesat
kisi : kisi, gulungan benang
kisik : tanah lumpur
kisma : tanah
kisruh : kisruh, kacau, berantakan
kitha : kota
kitri : 1 tanda pada tanah yang
telah ditebangi pohonnya;
2 pohon buah-buahan di
kebun
kiwa : kiri
klabang : kelabang; dikepang :
dikepang (rambut);
klabang ayam : dadu,
perjudian; klabang
nyander : bentuk rumah
tradisional
klapa : kelapa
klaras : daun pisang kuning
klasa : tikar, alas tidur
klenik : klenik, percaya pada
takhayul
klika : kulit kayu
kliwon : kliwon
kliyang : melayang, terbang
klobot : sarung jagung
kobar : bakar
kobong : terbakar
kobot : sarung jagung
kobra : 1 tersiar oleh umum; 2
gagal; 3 ular kobra
kocak : 1 kocak, lucu, jenaka; 2
tidak penuh; kocak-kacik
: bergoyang-goyang
kocap : diceritakan
kocar-kacir : kocar-kacir
kocèh : berkumur dengan
kociwa : kecewa, sakit hati
koclak : bergoyang, tidak penuh
kodhé, ngodhé : berburuh,
mengambil upah
kodhèn : hitungan dengan kodi
kodheng : hilang akal, juling (mata)
kodhi : hitungan kain (20
lembar)
kodhik : sempit
kodhok : katak, kodok; kodhok
ngorèk : 1 katak
bernyanyi; 2 jenis gending
upacara
kogel : tidak sampai hati,
sayang, berkasih-kasihan
kojor : 1 liat, kenyal (daging); 2
benteng keliling
kokap : mega, awan
kokila : burung
kokoh : kokoh, kuat
kokok : keras berurat (leher),
kepala pencuri; kokok
beluk : jenis burung
kokosan : 1 kukusan; 2 jenis buah
kokot : lekat sekali, peniti
kancing baju; kokot bisu :
sangat merah/diam sambil
menggigit bisu; kokot
bolot : daki, dekil
kolam : kolam
kolang-kaling : buah kolang-kaling
kolong : kolong
kolontara : lamtoro
komala : intan, halus, santun
komara : sajian kepada ruh halus
kombang : kumbang, lebah;
macan kombang :
harimau kumbang;
kombang anglèng :
kumbang
komini : perempuan, istri
kon : suruh
konang : kunang-kunang;
konangan :
diketahui, tertangkap basah
kondhang : kondang, terkenal,
termashur
konjuk : untuk, buat,
dipersembahkan
kono : situ
kontab : bangkit amarahnya,
tersulut
kontal : termakan, dinangsa
kontang-kanting: kesana kemari,
mondar- mandir
kontap : bangkit amarahnya,
tersulut
konten : pintu
kori : piatu
koripan : 1 kehadiran; 2 kerajaan
kahuripan
kosa : kuat, perkasa
kosala : baik, pandai
koswa (bala- ): bala tentara
kosya : dicium
kotaka : kotoran yang terburuk
kotbuta : sangat marah
kothak : kotak
kothèkan : tabuhan dengan
memukul kentongan
kayu/lesung
kothi : keti, 100.000
kothong : kosong
kowè : kamu, anda
krajan : kraton, istana, pena, puri
kraka : daun kering yang telah
luruh
krakab : tutup pelana
krakah : halaman rumah
krakal : bajak, alat pengjembur
tanah
kram : 1 kejang; 2 cahaya, sinar
krama : menikah; krama désa :
bahasa halus yang
digunakan orang desa;
krama inggil : bahasa
halus tinggi; kramakala :
petang, malam; kraman :
pemberontakan; kramaniti
: sopan santun; krami:
menikah
kramat : keramat, berpetuah
krambil : kelapa
krana : karena, sebab
kranjang : keranjang
kranji : nama buah, kandang
ayam; kranjingan:
ketagihan
krapak : daun tebu kering
krapyak : kandang kijang yang
berpagar
kraras : daun pisang kering
kras : keras
krasa : terasa, dapat diindra;
krasan : kerasan,
betah, senang
krastala : kuasa, sakti
kraton : kraton, istana, pura
krawitan : kerawitan
krendha : peti mati
kreneng : keranjang kecil tempat
buah-buahan
kréngga : dihiasi dipercantik
krenteg : kehendak yang kuat
krepana : sangat belas kasih
krepu : kristal, sebangsa,
permata
kresa : karsa, suka, kehendak
kresna : 1 hitam; 2 nama
wayang; kresnapaksa :
paruh bulan gelap,
sesudah purnama
kreta : aman damai, makmur
kréta : 1 kereta; 2 makmur;
kretagna : tak berterima
kasih; kretala : nama
senjata; kretanjali :
menyembah, bersujud;
kretapradana : terlebihlebih; kretapunya :
bahagia sekali; kretarta :
tercapai maksudnya,
bahagia; kretayasa :
termashur, kondang;
kretayuga :
jaman keemasan, saat
kejayaan
krété : anak buaya
kreteg : jembatan
kreti : perbuatan, tingkah laku
kretobaya : setuju, berdamai
kretya : makmur, sejahtera, aman
damai
kridha : gerak, kiprah;
kridasastra : kepandian
ulah sastra
krigaji : sejenis pajak kepada raja
krigan : pengerahan
krikil : kerikil, batu kecil
kringet : keringat; kringet buntet :
keringat yang tak bisa
keluar
kripik : keripik
kriting : kriting
kriya : kriya, karya, buah tangan,
kerajinan
ksama : ampun, maaf
ksana : seketika, sebentar
ksatriya : perilaku kesatria
ksaya : rusak, musnah,
kséma : selamat, sejahtera
ksira : puan, air susu
ksiti : tanah, bumi
ksodra : madu, air madu
kuat : kuat
kubalan : kena nyala api
kubandha : raksasa, gergaji
kubek : lingkaran, keliling
kubeng : lingkaran, keliling
kubleg : sekeliling
kubon : kebun, pekarangan
kubra : besar
kubu : blok, benteng pertahanan
kubuk : persegi
kuburan : kuburan, makan
kubus : bangun yang mempunyai
ukuran sisi-sisinya sama
kucem : rusak, lengset
kucing : kucing
kucir : kucir
kucira : cela, cacat
kuciwa : kecewa
kucumbi : istri, suami
kucur : kucur, jenis panganan
kuda : kuda, turangga
kudandapan : tertatap karena
kebiungan
kudang : diharap, dipuji-puji
kudhampel : berpaut dengan
tangan dan kaki
kudhar : terurai, terlepas
kudhi : kudis
kudhis : kudis, jenis penyakit
kulit
kudhu : mengkudu, nama pohon
obat
kudhung : tutup kepala
kudhup : kuncup
kudon : terkenai udu, iuran
kudrat : kudrat, kekuasaan
Tuhan
kudu : harus
kudung : penutup, kerudung
kudus : kudus, suci
kuhaka : penjahat, orang jahat
kuhana : tidak terus terang, tidak
setia
kujana : sangat marah, orang
jahat
kujang : senjata tradisional
Betawi
kujiwat (ng- ) : mengerling,
mengeling
kukang : nama binatang sejenis
kera
kukap : asap, awan, kemenyan
kukila : burung
kuksi : perut
kuku : kuku
kukub : ambil
kukud : selesai, bangkrut
kukuh : kukuh, kokoh, kuat
kukul : jerawat
kukup : ambil
kukura : kura-kura
kukus : asap
kul : kul, hewan air sejenis
bekicot
kula : saya, aku; kulagotra :
sanak keluarga; kula
mitra : keluarga, famili;
kula sentana: keluarga,
amili; kulawanda :
keluarga, famili;
kulawangsa : keluarga;
kulawarga : keluarga
kulah : kamar mandi
kulaja : bangsawan, ningrat
kulak : membeli untuk dijual
lagi
kula-kuli : biasa, lazim
kulala : pembuat barang pecahbelah dari tanah liat
kulanté : nama tembang tengahan
kular : benang untuk menjahit
kulawu : 1 warna abu-abu; 2
nama wuku
kuled : lembat, lambat, tidak
cepat
kulem : bergaung, membahana,
merdu dan besar
kulèn : sawah milik kuli
kuli : kuli, buruh, pekerja
kulib : anak anjing
kulihan : kepulangan
kulihi : bagaimana, mengapa
kuliling : keliling, mengitari
kulina : biasa, akrab
kulingling : berkeliling, mengitari
kulinten : biasa, lumrah, wajar
kulisa : beliung, kampak
kulit : kulit, belulang, sampul;
kulit ayam : kulit ari,
jangat; kulit daging :
seluruh tubuh
kulita : sudah kenal baik, mesra,
akrab
kulon : barat
kulu : tertelan, nama ikan
kulub : angger, buyung, anak,
sayang
kuluk : mahkota, topi kebesaran
kuluma : nama ikan
kulumur : berlumuran darah
kulung : tangkai ketam pemotong
padi; kulung ati : lekuk di
bawah dada
kulup : angger, buyung, anak
kulur : dapat dan mau memberi
kulwan : barat
kum : rendam, dibenamkan
diair
kuma : awalan kuma; kumacèlu :
mendamba; kumadama :
pura-pura bodoh rendah;
kumakaruh : akrab, karib;
kumalancang : lancang,
mendahului kehendak;
kumalasa : tergelar,
tersedia; kumalungkung :
sombong, congkak;
kumawani : pemberani,
sok berani; kumawasawas : awas, teliti, cermat;
kumawasis : sok pintar,
sok pandai
kumaki : congkak, besar kepala
kumala : emas, mutiara; kumalakala : kadang kala
kumara : anak-anak, orang muda,
intan, siwa
kumat : kumat, kambuh, sakit
lagi
kumayu : sok cantik, genit
kumba : buyung, tempayan,
kelapa
kumbah : cuci, bersih
kumbakara : pembuat barang
pecah belah
kumbala : jambu-jambu berbentuk
bunga untuk hiasan
kumbandha : raksasa
kumbang : kumbang, lebah
kumbayana : 1 jun tempayan,
jembangan; 2 nama
Begawan Durna waktu
muda (wayang)
kumbi : cangkok, sombong,
besar kepala
kumpris : anak yang akan
menggantikan pangkat
ayahnya
kuna : kuna, lama
kunang : kunang-kunang
kunapa, kunarpa: jenazah, mayat,
bangkai
kunca : kain dodot
kuncang : terlempar karena angin
kuncara : kondang, terkenal
kuncèh : pipa panjang
kunci : kunci, pembuka
kuncung : kuncung, bagian rambut
didepan
kuncup : kuncup
kundha : anglo, keran, pedupaan,
perapian
kundhah : jatuh tak berdaya
kundhala : cincin, gelang,
anting-anting
kundhalini : ular
kundhang : kondang, terkenal,
tersohor
kundhi : tukang membuat
gerobak
kundur : pulang, kembali;
kunduran : meninggal
karena pendarahan sewaktu
melahirkan
kuneng : adapun
kung : merdu
kungas : sumerbak, wangi, karuan
kungkang : katak yang besar,
kongkung
kungkulan : terlampaui,
terlebihi
kungkum : terbenam,
menenggelamkan
kuning : kuning
kuningan : jenis logam
kunir : kunyit
kunjana : susah, sedih, asyik;
kunjana-papa : susah dan
melarat, miskin
kunjara : penjara, tahanan
kunjeng : kerdil, komeng, ceding
kunjuk : dipersembahkan
kunjur : duduk meluruskan kaki
kunta : senjata sejenis tombak
pendek
kunten : kuli
kunthara : budi daya, tingkah laku
kunthing : kecil, kurus
kunthiwiri : berulang-ulang datang
kunyit : kunyit, kunir
kunyuk : monyet, kera, munyuk
kupa : perigi, mata air
kupat : telupat
kupeng : sekeliling
kuper : kurang perhatian, kurang
pergaulan
kupi : rencana karangan
kupik : bertepuk
kupina : cawat, saluran penutup
kemaluan laki-laki
kuping : telinga, pendengaran
kupiya : 1 contoh, teladan,
pengalaman; 2 kopiah, peci
kupon : kupon
kupu : kupu-kupu
kura : kura-kura
kurah : berkumur-kumur, gurah
kurakah : pembantai
kurang : kurang
kuranti : ditahan, dilarang
kurantil : nama wuku yang ke-4
kureb : tengkurap
kuren : lelaki yang sudah dewasa
kurma : kurma, jenis buah
kuru : kurus, tak subur, lemah
kurung : kurung, mengurung;
kurungan : sangkar
kusa : nama rumput
kusala : baik, pandai, selamat
kusan : kukusan
kusik : sejenis pisau untuk
membuat warangka keris
kusir : kusir, sopir pedati
kusta : kusta, jenis penyakit
kulit
kusuma : kusuma, bunga,
kembang;
kusumawicitra:
bermacam-macam bunga,
nama tambang gedhe;
kusumayuda : tokoh
pemenang dalam
peperangan
kuswa : cium
kuswantara : ciuman, kasih
kutah : tumpah
kutha : kota; kutha-biting
: tanggul besar ditepi
jalan; kuthagara :
ibukota; kuthamara :
sesajian ditempat yang
keramat; kuthasaksi :
saksi palsu; kuthawara :
kota besar
kuthah : kotor, berlumuran
kuthaka : kotoran cirit
kuthara : kampak, beliung
kuthèh : kotor, berlumuran
kuthèt : kerdil, komeng
kuthila : bungkuk, bengkok
kuthilang : jenis burung
kuthilem : licin, tidak jujur
kuthip : sangat hina
kuthong : kosong
kuthu baru : bagian kebaya penutup
dada
kuthumbi : suami
kutu : kutu
kutub : kutub, ujung
kutug : asap
kutuk : 1 anak burung; 2 jenis
ikan
kutut : jenis burung, perkutut
kuwadé : tempat duduk pengantin
kuwadéan : pedagang kain,
berjualan pakaian
kuwaga : kuat menjalani, tahan
banting
kuwagang : kuat, mampu
kuwah : air sayur, kuah
kuwalon : tiri
kuwanda : mayat, bangkai, jenazah
kuwaos : kuasa, mampu
kuwara : termasyhur, terkenal
kuwas : kuas, alat mengecat
kuwasa : kuasa, mampu
kuwat : kuat
kuwatir : kuatir, sumelang, was-was
kuwawa : kuat, mampu; kuwawi :
(ing.) kuat, mampu
kuwaya : air
kuwèni : jenis mangga
kuwi : itu
kuwu : penguasa setingkat adipati
kuwur : gelisah, bingung,
berirama kemerahan
kuya : aniaya, serang, hina
kuyu-kuyu : bercucuran
keringatnya
kwaci : biji kuaci
kwaga : mampu menjalani lobaan,
kuat
kwali : kuali, belanga
.jpg)
