Kamis, 22 Februari 2024

sastra kawi 3




 sakatambesuk inulaten de dang 

hyang guru, kapanggih ta sireng jro sumur mati. Tinañan 

pwa sira kāraṇa ning kalêbw ing sumur mati, mājar ta sang 

Utamanyu yan wuta, amangan gêtih ing waduri saka ri lapā nira 

n inuhutan de dang hyang guru mangdilata wêrêh ning watsa. 

Saka ri kāruṇya bhagawān Dhomya wineh ta sang Utamanyu 

mantra Aświnodewarājany uccāraṇākêna nira, matang yan 

marya wuta. Apan sang hyang Aświno dewābhiṣak sira, 

pinakawalyan ing dewatā. An panêmu wyādhi, niyata hetu ning 

swastha mary anghidêp lara ikang wwang bhakti ri sira. Nāhan 

matang yan wineh Aúwinodewamantra de sang guru. Ndatan 

madwa sang hyang mantra, datêng ta sang hyang Aświnodewa 

maweh anugraha tumpihangin kinonakên wurungan wuta. Ya ta 

panganên ira pinakośadhā ni laranya, niyata warasa. Pinangan 

ira pwa ya ta,

Cakṣur arogyaṁ bhavati

Muwah ta sira paripurna indra ning mata nira, tan hana 

kawikāra ning akṣi wêkasan. Sukha ta bhagawān Dhomya tumon 

i sang Utamanyu.

Siddhiśāṣtrānugrahomi 

Manganugrahāni ta sira śāṣtra siddhi lawan ,,tatan kêneng 

tuhātah rūpa ny anaku.” Nāhan ta ling bhagawān Dhomya 

manganugrahe sire.

Tumūt sang Weda pinarikṣa nira. Kinon ira tamolaheng 

padangan, kumawwatakêna tadah nira sari-sari. Sakha ri bhakti 

nira sang Weda ring guru, tumūtaken ike panês tīs nira mpu dang 

hyang, yatna ri sapakon ira, inanugrahan ta sira sarwawidyā 


saha wedamantra mwang kasarwajñānan, muwah kasiddhyan 

ing mantra paweh nira. Ri huwus sang Weda kṛtānugraha, mulih 

ta sire patapan ira. Wruh pwa sira duḥkha ning sewaka, mangên-

angên ta sira: “Yan hanā śiṣyangku dlāha, wehêngku juga sang 

hyang mantra, haywa pinalakwan guruyāga nguniweh pamarīkṣa 

ni guruśuśrūṣanya.” Mangkanāngên-angên ira. Tadanantara hana 

ta śiṣya nira hañar ḍatêng, sang Uṭtangka nama nira. Tumuluy ya 

wineh sang hyang Weda tan pamalakwa guruyāga. Salwir ning 

āgama têlas kahaji de sang Uttangka.

9.2 Samudra Mantana 

Hênêngakêna ng kathā sakarêng, tucapa tang 

samudramanthana, sangkan ikang Uccaiśrawa n mijil, ikā 

sang Winatā nimittanya n pinakahulun de sang Kadrū. Aparan 

kramanya, nihan:

Sakweh sang watêk dewatā mahöm, ri puncak ing 

Mahāmeruparwata. Ikā hinöm nira n pinakadon kapanggihan 

ikang amṛta. Milu tang watêk daityadānawa mahöm, apan 

padaharêp amṛta kabeh. Ri pahöm ning watêk dewa-daitya 

mojar ta sang hyang Nārāyana:

”Yan mahyun kiteng amṛta, kamung watêk hyang kabeh,

Utsāhakāryapīḍitāḥ 

haywa kita tan utsāha ri kaputêran ing Kṣīrārnawa, apan 

sākṣāt pinakonggwan ikang amṛta. Makanimitta katêmwan 

ikang amṛta sakopāyanya putêrên. Ya tikā gawayakênanta.”

Mangkana ling sang hyang Nārāyana, hinaywan sira 

de ning dewāsurasanggha. Lumampah ta sira kabeh mareng 

Kṣīrārnawa. Hana ta Mandaragiri ngaranya, gunung ing 

Śangkhadwīpa, ikang bhūmi makatasik irikang Kṣīrārnawa; 

ruhurnya ekādaśasahasrāni sawêlas iwu yoyana; adhobhūmeḥ 

sahasrāni,kunang pasirnya sewu yojana. Samangkana krama 

ning lwānya ikang Mandaragiri. Ya tikā dinawut de sang 

hyang Anantabhoga, katūt têkeng isinya kabeh, tinibākên ing 


Kṣīrārnawa, mapakêna pamutāra nikang tasik. Mojar tang 

dewatā ri sang hyang Samudra:

”Tasy-asih ta kamung hyang Sāgara. Haywa kita tan 

dhārana ri pangaras ning dwīpa. Yapwan siddhā mijil ikang 

amṛta sangkeng Kṣīrārnawa, atyanta parituṣṭa nikang tribhuwana 

mwang mahādibyanta wênang maweh sukha ning watêk hyang.”

Mangkana ling sang watêk dewatā, manggā ta sang hyang 

Samudra. Hana ta sang Akūpa ngaranya, kūrmarāja, ratu ning 

pas, angṣa bhaṭāra Wiṣṇu kacaritanya ngūni. Sira ta kinon 

dhumāraṇāwak sang hyang Mandarādri, pinakadasar i bungkah 

ing parwata, matang yan tan pingsora. Sang hyang Bhasuki sira 

pinakatatali amilêti pārśwa nikang parwata; mwang sang hyang 

Indra manunggang ing agra sira, pinakapanitih i ruhur, yatanyan 

tan mingruhura idêrnya. Samāpta pwa kagawayanya, ngkāna 

ta lumêkas sang dewāsura n dumudut i sang Bāsuki kāngkên 

tali-tali ning Mandarācala. Kunêng sang dewatā kabeh riku ning 

nāga kahanan ira; ikang daityasanggha munggw i hulu ning 

nāga. Dinudut pwa sira, umêtu tang wiṣāgni sangkeng uśwāsa 

ning nāga,dumadyakên durlabha ning asura. Ndatan surud 

denyārambhana nikā ri wijila ning amṛta. Kapwa bhairawāruh-

aruhan wija-wijah sahananya. Têkwan śabda nikang tasik kadi 

gêrêh ning puṣkarāwartaka, sàkûàt swara ning megha ri kāla 

ning pralaya, ndatan paparêngwan têkapnya.

Saka ri sowe nikang Mandarācala pinutêr kolāhala 

kahabalang watunya, rug kayu-kayunya, kasah mapasah lawan 

rowangnya. Pāṣanigharsaṇa ya ta mijilakên apuy dumilah tan 

papramāṇa, gumêsêngi ng alas-alasnya têke sattwanya kabeh 

makādi mṛga singha warāha warak malayū tan wring paranya. 

Mangkana ng mīna haneng tasik kabwang kahabalang kawaweng 

Lawaṇasāgara de ni drês ning Pawanayānaghāsa angin kadi drês 

ning Lawaṇasamudra tuwi kaputêran ing Mandarācala. Kunang 

ikā sang hyang Baruṇa yeka cinakrākên de bhaṭāra Wiṣṇu amrih 

humöt alayū mareng pātāla, mawêrö de ni pawalikan ikang 


Kṣīrārnawa, malikêt kadi tinanêk, karatêngan de ni panas ning 

apuy an dumilah ri pārśwa ning Mandaragiri mwang sirat nikang 

wiṣa mijil sangke mukha sang Bāsuki.

Engêt pwa sang hyang Indra ri kapanasan ing dewāsura 

de ning agni magawe nghel nira n pamutêr, inārādhana nira 

tikang megha. Mijil ta ya saking daśadeśa, parwata sāgara 

kahöban megha lwirnya sumahab saha kilatnya gêrêhnya. Ya 

tikenudanakên, padêm ikang apuy wêkasan. Kunang wuduk 

nikang sattwa kabeh kagêsêngan de ning agni, tan wāktan gêtih 

ning kayu-kayu, ya tikā paḍa kahili tumus mareng Lawaṇasāgara. 

Mangkin ta yalikêt, hinosakên ta ya sinrêng de ning dewāsura 

amutêr, huwus wineh kaśaktin bhaṭāra Wiṣṇu.

Tataḥ kṣīrād abhūd ghṛtam

Mijil tang miñak wêkasan sangkeng pöhan, na lwirnya: ng 

ardhacandra rumuhun; tumūt ta bhaṭāri Śrī, tumūt tang Sura Śrī 

Lakṣmidewī, tumūt tang Uccaiśrawā, tumūt tang Kostubhamaṇi.

Devo yata tattvo jagmuḥ

Ndan dumunung mareng dewatā juga, tan hana mareng 

daitya.

Nadantvariḥ tuta devaḥ

Wekasan mijil tang Dantwari angiṇḍit śwetakamaṇḍalu, 

ikā kahanan ing amṛta. Ya tikā inalap de ning daitya.

Mamedam ati jampatiḥ

”Yeki dumana mami” mangkana lingnya an pojar. 

Mahuwusan ikang amṛta têlas umijil mangke. Ikang 

Mandaraparwata winaluyakên ira sthānanya ngūni ring 

Śangkhadwīpa, mararyan ta sang watêk dewatā. Mangên-angên 

ta bhaṭāra Wiṣṇu i mārga ning amṛta kālapa de nira. Magawe ta 

sira māyā strīrūpa, aniwāryānggāwayawa paripūrṇa ring hayu, 

datêng manunggangi daityarūpa.

Sarva kadgatvamanataḥ

Kapwa kākarṣaṇa ya katinghalan. Harsa ta manah nikang 

daitya tumon ing strī, winehakên ikā tang amṛta ring kamandalu 


pangkunen ing strīmāyā. Lungha tang strīmāyā mawa ng amṛta, 

maluy Wiṣṇurūpa ta sira. Tuminghal ikang daitya, krodha ta 

ya, kapwa sangrabdhāsangkêp i sañjatanya, hanan musala gadā 

tomara sinambutnya, manutūti sang hyang Wiṣṇu. Kawênangan 

pwa sira, datêng tang sarwadewatā makādi sang hyang Brahmā, 

sang hyang Ìúwara, tumulungi sang hyang Wiṣṇu. Matangkêp 

ikang prang; paprangan ira ri samīpa ning Lawaṇāmbhārṇawa, 

ikang śangkhadwīpa pinggir ing Lawaṇasāgara. Tatan hana kasor 

ing laga, kapwāgalak paḍa śakti, kapwa wāni marangkit marurêk 

arök silih usī. Tangeh ikang prang hidêp bhaṭāra Wiṣṇu, matang 

yan inangên-angên ira cakra nira pananghāra nireng daitya.

Kṣaṇaṁ haricintitamātrā gatiḥ

Sakarêng inadhisthāna, mijil ta ya sakeng ākāśa,

jvalitahutāśanasamaprabham

Kadi teja ning apuy dumilah tejanya. Ya tikā cinakrākên 

de bhaṭāra Wiṣṇu ring daitya, pêgat gulunya.

Śatasahasraśāḥ martaḥ

Inatus iwu kwehnya pêjah. Linud ta ya de ning 

Nārāyanśāstra, muwah pinanah ta yeng niśitaśara. Mangkin 

ta yālayū tan hanānolih. Ikang śeṣa ning mati ya tikā sumilêm 

ing tasik, mahêthötan ing pātāla. Alah tang daityarākṣasa, rāh 

nikang samangkana ya tika matêmahan lwah, umilī têkeng 

Lawaṇasamudra.

Āditya lohitarakte

Abāng ta sang hyang āditya kasênwan bāngnya. Mangkana 

ta wangkaynya,

Adrim iwa piśavāni dhāturaktāni śonite

Kadi pucak ning wukir abāng de ning dhātu, mangkana ta 

lwir ning wangkaynya gumuling ing pṛthiwītala.

Sampung ikang daityadānawàlah, mulih ta bhaṭāra 

Wiṣṇu makêring dewasanggha makolih rikang amṛta. Prapteng 

Wiṣṇuloka sira, inimum nira tekang amṛta. Ya ta hetu nikang 

amara tan kêneng pati. Mangrêngö tang dānawa, anak sang 


Wipracinti matêmu tangan lawan sang Singhikā. Ya tika 

dewatārūpa milw anginum amṛta. Wruh pwa ya sang hyang 

Candrāditya yan dānawa, mājar ta sire bhaṭāra Wiṣṇu. Sêdêng 

ning amṛta haneng gulunya, cinakra ta ya, pêgat gulūnya. Tibā ta 

lawayanya ring lêmah kadi tiba ning parwataśikhara. Liṇḍū tang 

pṛthiwī, molah de ni bwat ning kawandhanya. Ndan śirahnya 

mêsat ring ākāśa de ni kapawitran ing amṛta; anghing śarīranya 

juga pêjah, apan tan katêkan amṛta. Sangka yan lara ny ambêknya 

an winarahakên de sang hyang Candrāditya ri bhaṭāra Wiṣṇu,

Bhakṣanaiva ravicandraḥ

Ya ta matang yan ta ya krodha ri sang hyang Candrāditya, 

umangan sirāngkên pūrṇakāla.

9.3 Sang Garuda 

Ri kāla sang Winatā hulun de sang Kadrū, samangkana 

ta kāla sang Garuḍa mijil sakeng antiga ri tan hana sang 

Winatā. Kadi teja ning apuy teja nirāmêpêki ng ākāśa; asinang 

ikang deśāntara de nira. Tumuluy manglayang ring ākāśa sira. 

Tuminghal pwekang dewatā, sandeha ta sira ri têkā nikang 

pralaya, sumangśayeng tribhuwana gêsênga de ning sampātakāla. 

Mojar ta sang hyang Agni:

,,Hawya ta kita sandeha kamung watêk hyang kabeh. Tan 

kāla ni nghulun gumêsêngikang tribhuwana, apan tangeh ikang 

kalpa kawêkas. Aparan pwa ya makateja ya:

Garuḍo balavān teṣām 

teja ning Garuḍa ike, manuk mahāśakti, anak bhagawān 

Kaśyapa ri sang Winatā ike.

Nama tulya sutejasaḥ

Kunang pada tejanya lawan teja ni nghulun.”

Mangkana ling san hang Agni ri sang watêk dewatā. Mari 

ta sira hārohara, kapwa masö mangastuti sang Garuḍa, ling nira:

Tvam ṛṣi tvam mahābhāgaḥ, 

tvam devaḥ patageśvaraḥ


Tvaṁ prabhu patanapattraḥ, 

tvam nātha pratyanguttamam.

”Kamung hyang Garuḍa, kita ṛṣi, kita mahāmuni, kita 

dewa, kita patageśwara, tuhan ing manglayang kita, twam 

prabhu, kita prabhunya, tapanapratyang, kadi teja ning āditya 

tejanta. Mangkana pwa lwirta. Twan nātha khagam uttamam. 

Yogya ta kitamaritrana ri kami, apan kita uttama ni (ng) khaga.”

Mangkana ta pangastuti sang dewatā kabeh. Sukha tàmbêk 

sang Garuḍa. sanangharā ta pwa te ja nira, mari pwa dumilah.

Mātur antikam āgacchet

Ḍatêng pwa kahanan sang ibu an akon tamolahe sang Kadrū 

ngkāne ning kṣirārṇawa, sinwāgatan ta sira de sang ibu akon 

tamolaha sang kadrū. Pirang kunang lawas nirāsewaka ri sang 

Kadrū, tamolah sira, mahyun ta sang Kadru mamêng-amênga ri 

tira ning samudra. Kinon ira ta sang Winatānunggwiha ri sira; sang 

Garuḍa kinon irānunggwiheng nāga kabeh. Winörakên tikang nāga 

têkeng sūryamaṇḍala. Kapanasan ta ya sahananya, glāna katīkṣṇan 

de ning teja sang hang Āditya. Mawêlas ta sang Kadrū ry anak nira 

n kapanasan. Mangastuti ta sire sang hyang Indra. Têkā tang megha 

sakeng daśadeśa saha kilatnya gêrêhnya ghoratara magênturan. 

Ya tikā manghudanakên, matang nyan matīs manah nikang nāga 

wêkasan. Lunghā tang nāga tan tunggal paranya, mahas ing 

sarwadwipa, asing alas pinaran-paranya. Ya ta hetu sang Garuḍa 

kanghelan amet i paran ikang nāga. Saka ri nghel nirānghwan 

irikang nāga kabeh, mojar ta sang Garuḍa ri sang ibu:

”Uduh ibu, saka ri tan wruh mami mangke: aparan 

kalingan iki, matang yan kitāmituhu ri sapakon ikang nāga, 

sakahyunya ginawayakên ikā denta. Nghulun kinontāmwanga 

ring nāga kabeh, atiśaya nghel ni nghulun, ibu, denya n wêgig 

maparan-paran, tuwi tan tunggal inuninghan i nghulun. Aparan 

ta kāraṇanta mangutus i kami manghwan irikang naga kabeh?” 

Sumahur sang Winatā, ling nira :

dāsībhūtasmy ahaṁ putra


”Uduh putrangku Garuḍa, ndak warah ta kita: hulun-hulun 

tāku denya, mālanya ngūni alah matotohan de sang Kadrū. Solah 

ning hulun tan wênang wihang ri tuhan ya tikā ginawayakênanta 

mangke. Kunang yan kitāsih marena ring nghulun, takwānikang 

nāga, aparan ta panêbusan ri kami, linganta ring nāga, marapwan 

mary anghel.”

Mangkana ling sang Winatā. Wruh ta sang Garuḍa ri 

wêkasan. Ya ta nimitta nira n gumawayakên sapakon ikang 

nàga. Kunang yan ikang nāga tan wênang tinangguhan ira ri 

denyamêng-amêng adoh paranya, ya tikā pinangan sang Garuḍa, 

apan sirālapā de ning tan wihang manghwan irikang nāga sewu 

kwehnya. Wêkasan matakwan ta sireng nāga kabeh:

”Ai kamung nāga kabeh, aparan ta panebusangkw i sang 

ibu, kitang nāga?” 

Mojar ikang nāga kabeh, lingnya:

,,Yan ahyun kita mahuwusan hutang ning ibunta marya 

huluna de mami: hanāmṛta ngaranya, ulih ning dewatāmutêr tasik. 

Ya tika alapên panêbusanteng ibunta ri kami, narapwanibunta 

marya hulun-hulun.”

Nahan ling nikang nāga kabeh. Sukha tāmbek sang Garuḍa 

de nikang nāga. Mamwit ta sire sang ibu, amalaku sangwananeng 

ibu nira. Mājar ta sang Winatā:

”Anak ni nghulun, hana sangwanta lingku: tamare ng nūsa 

tinuduhakên mami, mesi wwang caṇḍāla tamolah i pinggir ing 

tasik, sadākāla magawe hingsākarma. Ya tikā taḍahêntānaku, 

sangwanta malap ikang amṛta. Kunang yan hana brāhmana 

ngkana, haywa kitāmangan ika. Hila-hila brahmahatya. 

Patêngêran ira denta: yan mapanas ikā gulūnta kadi manghêlêd 

apuy lwirnya, hana brāhmana kapangan denta yah mangkana. 

Huripên sire denta kalinganya, apan ikā sire paḍa lawan rāmanta 

sire bhagawān Kaśyapa; sire brāhmana, haywa ta kita masampe 

ring kadi sire wiku. Nāhan pangāśārwādangkw i kita, yatanyan 

siddhakārya.”


Pakṣo dve mārutaḥ pātuḥ 

candra pṛṣṭhe tu rakṣakaḥ

śirasi mārutaúcāgniḥ 

sarvadeva śarirake.

Sang hyang Bāyu sira ta rumakṣe hêlarta kalih. Kunang 

rumakṣe walakangta sang hyang Candra. Yapwan rumakṣe 

hulunta sang hyang Agni mwang sang hyang Angin. Sang 

sarwadewa sire rumakṣa ry awakta kabeh. Astu siddhakāryā 

tanayangku.”

Nahan ta ling sang Winatāmrārthanākên anak nira. Lunghā 

pwa sang Garuḍa, têkā ta sireng samudra Kuśadwīpa. Hana ta 

deśa ri pinggir ing tasik, pinaharcala nira ta hêlar nira. Wwai 

nikang tasik tinampêkakên ira, kêbês tikang bhūtala denya. 

Lindu ta bhaṭāri Pṛthiwī, migu pucak nikang wukir

Inabêt de ni helar nira. Giri-giri tikang Nisādālayū tan 

wring parananya. Manggang pwa tutuk sang Garuḍa, sākṣāt guhā 

ri hidêpnya, yogya pahêthötana hidênya. Ngkāna ta yomasuk 

sahananya, laki strī mwang wêkanya kabeh, inêlêd ikā de sang 

Garuḍa. Mapanas pwa gulū nira, wruh ta sira hana brāhmaóa 

kapangan têkap ira. Mojar ta sīra:

Vayaṁ me brahmanot vadhyaḥ 

,,Wijil kita sang brāhmaṇa sangke tutuk ni nghulun mangke, 

pöngpöng kita tapwan śīrna. Tan dadi nghulun amatī brāhmaṇa,

Pāpebhyaḥ pīḍayet sadā

yadyapin asing sapagawaya nira tuwi, apan sarwapāpa 

tinêmu nikang amatī brāhmaṇa.”

Mangkana ling sang Garuḍa. Winutahakên ira ta sang 

brāhmaṇa saha strī nira mwang putra nira, ikang caṇḍāla Niśāda 

wineh mañjinge dalêm. Ri têlas nirāngutahakên i sang dwija 

mibêr sireng ākāśa, huwus umangan ikeng caṇḍāla, tathāpi 

ndatan warêg sira denya. Katon ta sira bapa de nira, amalaku 

ta sira bhukti asing yogya taḍahên ira. Mawarah ta sira bapa 

matuduha ikang taḍahên, ling nira:


”Ai putrangku sang Garuḍa. Hana ta ratu rwa sānak, sang 

Wibhāwasu ngaranya, arinya sang Supratīka ngaranya pada 

göng krodha lobha swabhāwanya. Ya tikā malakw aduman 

drwya kaliliran sangkeng bapa. Ndatan anggā ikang Wibhāwasu 

kapalihan ing dṛwya, dalihanyānanggah ri arinya tan sewaka ry 

awaknya. Sangke swā niy arinyamalaku drwya, krodha tikang 

Wibhāwasu. Śināpanya tarinya:

hastiti samavāpyastu 

”Jah tasmāt matêmahana liman, kamung Supratīka.”

Ya ta matang yan atemahan gajah ikang Supratika. Males 

ta yānāpa ikang Supratika, lingnya:

Kacchapas tvam bhaviṣyati

”Atyanta sāhasāmasa-masa ry aku, kamung Wibhāwasu. 

Jah tasmāt ko matêmahana kacchapa.”

Matang yan matêmahan pas tikang Wibhāwasu. Pira ta 

göngnya:

Kūrma triyojanadehaḥ

Pangadêg ny awaknya têlung yojana. Yapwan wêlu ning 

maṇḍala ny awak nika sapuluh yojana. Samangkana pramàóa 

ning lwa ning pas Wibhāwasu. Kunang ikang liman:

Ṣaḍ ucchatva yojanāni

Pangadêg i ruhur ny awaknya nêmang yojana.

Gajor devā dvigunaryoda

Yapwan dawanya wrawêlas yojana pramāṇanya. Ikā 

tang gaja-kacchapa sadākāla matukar ing wwai paranya 

ngūni. Hārohara ng sarwabhūta denya. Ya tikā tadahêntānaku 

sādhananta sumiddhākên kāryanyebunta.”

Mangkana ling bhagawān Kaśyapa. Lumampah ta sang 

Garuḍa mare kahanan ikang gaja-kacchapa. Ḍatêng ta sirerika 

ri kahanan ikang talaga ngkāne pārśwa ning Himawān-parwata; 

katêmu tang gaja-kacchapa sêdêng matukar. Sinambut nira pwa 

ya kālih matunggalan suku nira magöm, manglayang ta sira 

ring ākāśa. Hana ta kayu magöng tumuwuh ri pārśwa nikang 


Himawān, lambang wetan kasiratan de ning ryak ing wway ning 

Lawaṇasāgara, kāñcanamaya mās pinakāwaknya kabeh. Hana 

ta pangnyolomulū wetan, úatayojanam āyatam, sātus yojana 

dawanya, kahanan sang ṣāṣṭisahasra-wālikhilya. Rsi siddha sira, 

sānggusta pangadêg ny awak nira, nêmang puluh iwu kweh nira. 

Inaran ta sira ṣaṣṭisahasra-wālikhilya.

Marīciḥ pivet 

Manginum teja ning āditya sira. Ngkā tonggwan ira 

tamolah ri sor i pang nikang kayu. Ikana dunungan sang 

Garuḍa umangana ng gaja-kacchapa. Mangkanābhipraya nira. 

Wahu sira tumampak, sêmpal ta pang nikang kayu tan wênang 

dhumāraṇa bwat nira. Saka ri wêdi nira kolāhalaha sang ṛṣi 

sahasra Wālikhilya kahabêta de ning kayu, prayatna ta sang 

Garuḍa cumucuk sakha nikang kayu. Ikang gaja-kacchapa 

haneng suku nira kiwa têngên. Mahas ta sirāmet deśa unggwana 

nira. Sêḍêng nira manglayang ike sang Garuḍa, datêng ta 

bhagawān Kaśyapāpinta-kāsih ri bhagawān sahasra- Wālikhilya 

tuminggalakêna brahmahatya nira, yatanyan umanggiha sukha 

sang Garuḍa. Lunghā ta sang Wālikhilya sira kabeh. Hana ta 

gunung Gandhamādana ngaranya. Ya ta paran ira sang Garuḍa 

sangke pakon bhagawān Kaśyapa marerika. Ngkāna nggwana 

sang Garuḍāmangan ikang gaja-kacchapa. Lunghātah sira 

manglayang. Kunang ikang wṛkṣaśākhā cinucuk nira, tinibākên 

ira ri pārśwa nikang Himawān, ikang katunan sarwabhūta; tan 

hana katiban denya.

Bhakṣayamiti garuḍaḥ tāw ubho gajakacchapo

Têkā pwa sang Garuḍe puncak ikang gunung 

Gandhamādana, ngkana ta siromangan ikang gaja-kacchapa. 

Sukha ta sira denya. Ri huwus nira mangan ikang gaja-

kacchapa, mêsat ta siromibêr mareng Somakagiri, wukir ikang 

Śangkhadwīpa, i pakêkêsan ikang amṛta. Ri lampah sang Garuḍa 

malap ikang amṛta, têkā tang utpāta ri sang Hyang Indra. Mapa 

ta lwirnya: indrabajra nira mogha dumilah saha dhūmālatu-latu; 


tumibā ng andaru sangkeng ākāśa, amoghānghudanakên rāh; 

moghālum kêmbang sang dewata kabeh; kumuda irikang talaga 

hibêkan lêbu katub de ning paruṣawāta. An mangkana lwir 

nikang utpāta, mājar ta bhagawān Wṛhaspati ri sira:

”Sajñā Hyang Indra, prayatnā ta rahadyan sanghulun 

irikang utpāta. Mangajarakên prang niyata nikā ling bhujangga 

parameśwara. Ndatan hana kāraṇa nikā bheda sangkery awak 

rahadyan sanghulun ngūni ri bhagawān sahasra-Wālikhilya. Ri 

sêdêng bhagawān Kaśyapa magawe yajña, milu tang dewatā 

masambang samādhi. Têkā pwa magawe yajñadṛwya sira kabeh, 

irikā ta bhagawān sahasra-Wālikhilya mangusungi gagang ing 

palāśa sasiki, kinabehan ira. Hana ta tapak ning lêmbu hibêkan 

wwai. Ngkāna ta sira n turun. Kasakitan lwir nira n têkap nikang 

wwai. Tuminghal ta rahadyan sanghulun, asêmu guyu makanimitta 

ng sampe. Wruh pwa sira yan kinasampayan, magawe pwa sira 

yajña makaphalā ng indra, umandêl ta rahadyan sanghulun. Siddha 

pwa yajña nira, datêng ta bhagawān Kaśyapa mitra kāsih ira.

Ayam indra tribhuvane, 

kiyyogāt brahmana saha.

”Sojar mpungku, ikang Indra mangke pakon bhatara 

Brahmā ngūny an ratu ring Tribhuwana. Hana pwa yajña 

mpungku mangke makapala ng Indra, tatan yogya wurungakêna; 

hana pwa ājñā bhaþàra Brahmā, tan wênang kagantyana.

Amithyā bhagavān vayaṁ 

Mangkana mpungku makabehan tan dadi mithyajnana.

Bhavatīndraḥ tu patagaḥ

Matangyan indraning manuk makaphalā nira mpu 

makabehan.”

Mangkana ling bhagawān Kaśyapa ri sang sahasra-

Wālikhilya. Amisinggih ta sira, winehakên ta phalā ni yajña 

nira antiga rwang siki ri bhagawān Kaśyapa. Maweh ta sira ring 

strī nira I sang Winatā. Manêtês tang antiga matêmahan manuk 

rwang siki.


khagopattīti

Ikang atuha Aruṇa ngaranya pinakasārathi sang Hyang 

Āditya. Ikang anwam ya tikā Garuḍa mangke ḍatêng. 

Mangalapāmṛta nāhan prāyanya. Ya panêbusanya ring ibunya. 

Agöng prabhawānya,

Patanggaḥ bālikhilyāni tāpasaḥ phalayajñakaḥ

Apan ikā dadi de ning tapa sang sahasra-Wālikhilya 

prabhāwa sang Garuḍa. Ya ta kājar de nikang utpāta mangke. 

Haywa ta rahadyan sanghulun pramāda.”

Mangkana ling bhagawān Wṛhaspati, kumon i sang Hyang 

Indra prayatnaha mwang i sang dewasanggha umaksahekang 

amṛta don ira. Kapwa ta sangrabdha ri pasangkêpan ikang sañjata, 

mamariwṛtekang makapangharêp bāyubajrojwalāndhakāra 

lêbū mêlêk de ny angin-angin i hêlar sang Garuḍa. Tatan 

katon ikang daśadeśa, kadi kasaputan hīma rūpanya. Glāna ta 

sang dewatā sawatêk Hyang Indra. Kinon ira ta sang hyang 

Bāyu sumanghārekang lêbā. Prayatna ta sira tumābakên sang 

Wainateya, tatas tang pêtêng. Katon ta sang Garuḍa maglayang 

ring ākāśa, dumunung ri kahanan ikang amṛta. Pinanah ta 

sira kinabehan, dinuk cinakra binajra. Nānāwidha ikang 

sañjata linêpasakên de sang watêk dewatā. Ndatan hanāmyati 

sahananya. Moghālingsêm pupug tan polih hêlar salamba. Malês 

ta sang Garuḍa humabêt ikang dewasanggha. Katūb kahabalang 

kasungsang kawalik ta ya. Prayatna ikā sang dwādaśa-sandhyā, 

dewatānak sang Hyang Dharma ri sang Sandhyā rwawêlas kweh 

nira, munggw ing deśa wetan ira sang khagendra an malap ikang 

amṛta. Kunang rumakṣekang kidul sang aṣṭa-Basu ngaranya, 

dewatā wwalung siki sira, sinahankāryan de ning gandharwa. 

Ikang deśa kulwan sang Hyang ekādaśa-Rudra rumakṣa, 

kapwāsangkêp ing sarwāstra. Yapwan ikang deśa lor, sang 

hyang dwādaśāditya rumakṣa makādi sang hyang Indra. Ndatan 

Ndatan pinakewêh de sang Garuḍa an kinulilingan sira de ning 

dewasanggha. Ndatan wighani ta sang khagendra, malês ta sira 


manghala-hala ri patuk mrekanātyugratikṣṇa. Cinucuk nira ta 

mata nikang dewatā. Ya ta magawe takutnya.

Srava śonimat andhataḥ

Umilī rāhnya, kapêtêk kapêtêngan tan panon rāt tan wring 

rehanya. Alah tang dewatā.

Hana tāpuy kumulilingi sthāna ning amṛta. Ya tikā murub 

sumirat sumār ing antarāla. Ndatar wruh ta sang Wainateya ry 

awana nira. Anguyup ta sira wway ning sāgara, asat nirawaśeṣa. 

Ya ta pamaḍêm nireng apuy. Paḍêm ta ya. Ḍatêng ta sireng guhā 

kahanan ing amṛta. Lawang nikang guhā pinagawayakên jantra 

cakra, umidêr tatan pāntara.

Tīkṣṇa lohagra vismayam

Wêsi pinakapucaknya, ingid-ingidan pamanganya. 

Sāsing sarwabhāwa masukeng guhā ya tikā tugêl mapawesu 

de nikang cakra. Katon pwa de sang Garuḍa, pinahalit nira 

tekāwak nira, sakawênanga masuk i sêlā nikang cakra. Mañjing 

ta sira; kapanggih tekang nāga rwang siki rumakṣekang amṛta. 

Kacaritan kan ulā:

Sadā maniniṣekṣana

Rahina mwang wêngi tan kêḍap matanya; asing sakaton 

denya gêsêng juga,

Apica dīptalocanaḥ

Apan dilah sadākala. Ḍatêng pwa sang Garuḍa umrêm ta 

ya tan wênang tuminghal de ning rajasampāta lebu mijil sake 

hêlar sang Garuḍa. Ya ta cinucuk pinakāhāra nirānêhêr inalap 

nira tang amṛta munggw ing kamaṇḍalu. Sêdêng sira manglayang 

ing ākāśa sira, ḍatêng ta bhaṭāra Wiṣṇu, mujar I sira, ling nira:

Carado mīti mecara

”Yan ahyun ikung amṛta, sang Garuḍa, pamalaku ta ri 

kami kita, kami manganugrahe kita.”

Mangkana ling bhaṭāra Wiṣṇu. Sumahur sang Garuḍa:

”Tan yogya kitānganugrahànana kami, bhaṭāra Wiṣṇu, 

apan sor prabhāwanta dengku. Ikang amṛta ngaranya denta 

kahatana (?) kahanan jarāmaraṇa. Kunang aku


ajaraścāmaras vayam

anadi(?) tar kêneng tuha pati.

Amṛtana vinapy aham

An tan panginum amṛta. Mangkana lwirku. Tamalaku ta 

kitānugrahery aku.”

Nahan ling sang Garuḍa. Sumahur ta bhaṭāra Wiṣṇu: 

”Yukti iku ujarta, sanmg Garuḍa, tan hana salahnya. 

Tasyasih ta ri kami, tan dadi kitādwa wacana. Ndak palaku 

kita wāhanāngkwa lawan tulisakêna ri dhwaja taṇḍangkwa 

pakênānta.”

An mangkana ling bhaṭāra Wiṣṇu, mangên-angên ta sang 

Garuḍa ndatan anggā sira, anghing mawêdi ring mithyāwāda 

sira. Manggā ta ya wêkasan, matang yan pinakawāhana de 

bhaṭāra Wiṣṇu. Huwus mapriti kari sang Garuḍa mwang bhaṭāra 

Wiṣṇu, ḍatêng ta sang Hyang Indra sumambah sang Wainateya, 

apan tan pangan bajra nira. Mojar ta sang Garuḍa:

”Atyanta kāsy-asih ning bajranta, kamu Hyang Indra, tan 

pangrarabakên wulungku n satunggal. Nāhan ta hêlarku sasiki 

pawehangkw i kita, kaharan pamujangkw sang ṛṣi makatahulan 

kang bajra, matang yan tan kerangana.”

Mangkana ling sang Garuḍa ri sang Hyang Indra; 

winehakên ta hêlar nira.

Sureśaṁ patra vakṣyāmi

Katon pwa hêlar nirāhayu, inaranan ta sang Suparṇa de 

ning dewatā kabeh. An mangkana ta kasaktin sang Garuḍa, masö 

ta sang hyang Indra, mapinta-kāsih ri tan kawehan ikang amṛta 

irikang nāga, sangka yan pratipakṣa buddhinya lawan dewatā. 

Sumahur sang Garuḍa:

,,Haywa ta kita sangsaya, kamu Hyang Indra. Swecchan 

tekang amṛta, yan huwus nghulun wehakên ing nāga, apan 

panêbusangkwību ni nghulun, nāhan pakênānya.”

Mangkana ling sang Garuḍa. Lunghā ta sira mare 

kahanan ikang nāga. Winehakên ira tekang amṛta umunggw ing 

kamaṇḍalu sinangsangan kuśapattra. Mojar ta sireng nāga:


Idam anantam amṛtam

”Nāhan tang amṛta, ai kong nāga kabeh, ulihku mangalap 

ing kadewatan. Ya tiki panêbusangkwību ni nghulun pakênānya.

Anya pravṛtim anyataḥ

Mangke tambayan ibungku mari huluna denta. Haywa ta 

kita sikāra. Kunang pamêkasangku ri kita:

Snātā manggalasangyuktāḥ

Krama ning anginum amṛta: madyus juga ya rumuhun, 

agawe manggala. Mangkana tolahanta.”

Yekā ling sang Garuḍa, lunghā ta sira lawan sang 

Winatā mulih ri kahyangan ira muwah. Ikang nāga pwāhyun 

anginumāmṛta, tan hana harêp kāntuna salah siki matunggwāmṛta. 

Madyus ta ya parêng magawe manggala saka ri wêdinya kārya 

minum amṛta. Satêkānya tan katêmu ikang amṛta denya an huwus 

inalap de sang Hyang Indra i wurinyāgawe manggalasnāna. 

Manastāpa tang nāga tan wruh ri deyanya. Hana ta titis ikang 

amṛta kasangsang ing kuśāgra. Ya ta dinilat ikang nāga; siwak 

ta ya liḍahnya de ning tīkṣna ning alalang, matang yan katêkā 

mangke dwijihwa krama ning nāga, maparwa ilatnya. Kunang 

ikang alalang pawitra adyāpi katêkā mangke, apan huwus 

kaharas ing amṛta. Kacritanya mwang kacritan sang Garuḍa 

mulih mareng swarga mahāpawitra ning wwang angrêngö, ri 

huwus nirānêbus ri sang ibu.

9.4 Mahārāja Parikeṣit 

Hana sira ratu sang Parikṣit ngaran ira, anak sang 

Abhimanyu matêmu tangan lawan sang Uttarī, pinakaśiṣya 

bhagawān Kṛpa, paripṛṇa ring bahuweda.

Govindaḥ priya sangyuktaḥ

Prasiddha kāsih bhaṭāra Kṛṣṇa, hinurip nira n kêneng hru 

sang Aśwatthāma ri sêdêng ira hane jro wêtêng sang Uttarī. Mijil 

ta ya winastwan mahuripa de bhaṭāra Kṛṣṇa, iningu de mahārāja 

Yudhiṣṭhira. Sira ta sumilih ratu ri Hāstinapura ri lunghā sang 

Pāṇḍawānusup ing alas muwah.


Ṣaṣṭivarṣāni pālayet

Lawas nira siniwi nêmang puluh tahun.

Yatha pāṇḍuḥ mṛgayahuḥ

Ndan kadi mahārāja Pāṇḍu sira sakta ring guṇāburu. Asing 

wukir alas paran irāmet mṛga. Hana pwa kidang tinūt nira, 

anghel ta sira denya.

Kṣuptipipāsivanāśrame

Ahyun anginuma wwai sira. Hana si ra wiku kapangguh 

ing têgal ri tepi ning āśrama, ri panghwanan ing lêmbu, i sêdêng 

sang ṛṣi amangan wêrêh ing watsa. Sira ta tinañan ing paran ikang 

kidang. Ndatan sahur ike sang ṛṣi, apan sêdêng nira monabrata. 

Pangaran ira mpu bhagawān Samīti. Saka ri krodha sang nātha 

Parikṣit tan sinahuran patakwan ira, hana ta wangke ning ulā 

dêlês, ya ta cinukat nira ri tungtung ing laras nira, kinalungakên 

i gulu bhagawān Samīti. Humênêng atah sang wiku. I têlas nira 

mahārāja Parikṣit mangkana, mulih ta sira ring kadatwan ira.

Hana ta anak bhagawān Samīti saka ring lêmbu, sang 

Śṛnggi ngaran ira, yathārthanāmāsungu sira. Ndan ugratapa 

siddhimantra sira, wênang mahas mareng kadewatan, nityakāla 

manangkil ing bhaṭāra Brahmā. Kunang ika sang Śṛnggi ngaran 

ira makaswabhāwa göng krodha. Sira ta inujaran sang Kṛṣṇa: 

,,Dwijaputra, anak ning brāhmaóa!” Ndatan sangke gêlêng nira, 

ndan makadon guywa-guywan de nirāngling: 

Tvam śṛnggi garvito bhavaá

”Kamung Úṛnggi, haywa kita garwa dahat, awêrö de ning 

guóanta. Tan wruh têmên kari kita ring kopaúaman.

Pituh kaṇṭhe ‘pi dundhubhī

Sabarin mahārāja Parikṣit sang ratu ri Hāstinapura 

kumalung-kalungi ri sira yayahta ulā dêlês māti, tathāpin ya tan 

agalak sira. Hana ta sira mangke kumalungakên ulā ri gulū nira. 

Mangkana tolahanta, tumirwa ng bapa.”

Ya ta ling sang Kṛṣa. Krodha ta sang Śṛnggi rumengö 

wuwus sang Kṛṣa.

Sphurat locana cañcalaá


Molah tānak-anakan ing mata nira, sumirat abāng de ning 

galak. Matang yan ta sirābangun gêlêng, anêhêr mojar i sang 

Kṛṣa:

Paśya me balapaśyataḥ

”Ai kamung Kṛṣa, tinghali sakti ning tapangku harah! 

Ikang ratu Parikṣit pawarahte kami kumalung-kalungi ri 

bapangku ring ulā tan hana doṣa nira, awamāna ta sira ring wiku. 

Hana ta nāga Takṣaka ngaranya,

mṛtakyam saptarātrika

mogha datênga ni śāpangku rikang we pitung wêngi, 

sunahuta ng atu Parikṣit.”

Mangkana ta ling sang Śṛnggi manapathāni. Mulih ta sira, 

katêmu sang bapa tamolah ring goḥpracaraṇa kahanan ire ngūni. 

Kunang wangke nikang ulā sêdêng awūk ri gulū nira. Makrak ta 

sang Śṛnggi tumangisi sira bapa, atêhêr umalap i wangke nikang 

ulā, ling nira:

Śravate dharma nirastaḥ

”Udū bapa ni nghulun, rumêngö taku ry awamāna nikang 

ratu Parikṣit ri kita, pawarah sang Kṛṣa ri kami. Têlas pwa 

nghulun śumāpa panganen ing nāga Takṣaka irikang pitung 

wêngi wêlas, doṣanya n kumalung-kalungi kita ring ulā.”

Mangkana ling sang Śṛnggi. Sumahur ta sira bapa, 

kahaḍang mari monabrata sira, de ning laa nira śināpa sang 

prabhu:

Naiva damo manisinam

”Haywa mangkana kitānaku. Tan dharma ning wiku kêta 

krodha ngaranya; kewala kopaśaman mūlya ring wwang kadi kita 

ngaranya. Haywa tānaku krodha yadyapi rng wwang sāmānya 

tuwi. Têkwan sang prabhu sira ta makabhūmi iking patapanta, 

alas nira marikeking alas pametanta kêmbang samidha, wwai 

nira ikang banu ininumta. Sira rumakṣa kita magawe tapa, 

matang yan tan hanāngawara. Siddhi pwa mantranta, syapa 

tānung makaprabhāwa ika? Takarin sang prabhu makayaśekā rng 

wwang kadi kita wiku? Śināpanta pwa sira, tatan yogya ulahta. 


Sangkṣepanyānaku, akonāku mājare sang prabhu, yatanyan sira 

mara ngke, nya mamalakwānta śāpa. Haywa tan māsih i sira.” 

Mangkana ling bhagawān Samīti mawarah ry anak nira. 

Hana ta śiṣya nira sang Aghoramukha ngaran ira, ya ta kinon ira 

mājara ri mahārāja Parikṣit ri śāpa sang Śṛnggi. Ndan merang ta 

sang prabhu malakwāntaśāpa, tuhun rumakṣāwak nira juga sira. 

Hana ta prāsāda atiśaya ruhurnya, kadi parwata rūpanya subaddha. 

Ya tikā tinulak tālāñaturdeśa, dudū tang brāhmana siddhimantra 

mwang walyan wiṣāpaha, kapwa yatna umariwṛteng prāsāda. 

Mahārāja hane jro sira. Têkā pwa ng diwasa kapitu ng wenya; 

lumampah ta bhagawān Kaśyapàhyun tumulunge sang Parikṣit. 

Dudū Kaśyapa bapa sang Garuḍa, Kaśyapa len sangke sira. Sira 

ta wruh ring mantroṣadha sarpabiṣa. Aparan prayojana nira n 

mangoṣadhānane sang prabhu: yatanyan wehana mās mani 

rajayogya. Sêdêng haneng hawan sira, irikā ta sira sināntwa de 

ning nāga Takṣaka,

Dvido bhuto varo dwijaḥ

Mênggêp kadi brāhmana rūpanya.

Bhavan tvarita ya gatiḥ

Mangkana lingnya:

”Ndi ta paran mpungku, matang yan agyā-gyan têkap 

rahadyan sanghulun lumaku, muwah aparan ikang prayojana?”

Mangkana ling nikang nāga Takṣaka. Sumahur bhagawān 

Kaśyapa:

Nṛpang kurukulomama

”Sira mahārāja Parikṣit sira parana mami mangke. 

Sahutên ing naga Takṣaka rakwa karêngwan ira n mêne. Sira 

ta tambānana sādhya mami, apan wêka-wêka sang Kuru sira, 

wangśa ning manghuripakên sarwadharma.”

”Sojar mpungku, nghulun iki si Takṣaka ngaranku ring rat, 

kinon de sang Śṛnggi sumahuta ri sang Parikṣit. Aparan ikang 

oṣadhanta, yan huwus i têkā ning patinya de ni nghulun?”

Mojar bhagawān Kaśyapa:

”Ai kamung nāga Takṣaka, nāhan tang wṛkṣa waringin 


paripūrna; sambandhanya: hana pwa wwang sêdêng amandung 

kayu ikang pinaneknya ri wit nikang wāṇḍira. Ya tikā gêsêngana 

têkapnyu; aku tumambāna ring mantroṣadha sarpabiṣa, 

pangawruhanta ri mantrangku śakti.”

Maluy ikang nāga ri jātinya; sinahutnya tang wāṇḍirawṛkṣa. 

Mijil tang agniwiṣa sangke tutuknya. Gêsêng tang wāṇḍirawṛkṣa 

bhasmībhūta têkan ing amanek lawan wadungnya; tan ucapakêna 

sahana ning pang ning wāṇḍira mwang ronya, pada bhasmi dadi 

hawu. Ya tenimpênakên de sang ṛṣi Kaśyapa, minantran ira ta 

ya wedya sarpa wiṣosadha, ikang paweh sang Hyang Brahmā 

ri sira. Hanih ikang wiṣa; muwah ta ya parpūrna ikang wṛkṣa 

wāṇḍira lawan wwang amanek lawan wadungnya, tan hana 

kawikāranya. Āścarya tāmbêk nikang nāga Takṣaka mulat i 

śakti bhagawān Kaśyapa. Matang yan manêmbah tikang nāga 

Takṣaka, akon maluya ri sira, maweh mās manik upacāra. Maluy 

ta sira bhagawān Kaśyapa; agirang tāmbêk ikang Takṣaka de 

sang ṛṣi maluy.

Lumampah ikang Takṣaka mareng Hāstinapura, angrengö 

ta yan sang prabhu têlas prayatna, umunggw i jro prāsāda, rinakṣa 

de ning taṇḍa-mantrī nira makabehan, paḍāmawa sarwasañjata, 

tan waktan sang wiku siddhimantra ring sarpabisa. Mangên-

angên ikang nāga Takṣaka ri prayatna sang prabhu ri Hāstina. 

Amet usaha  ikang Takṣaka, karananya n têkaha ring sthāna sang 

prabhu kinêmit ing Tanda-mantri saha bala: yatna kumulilingi 

prāsāda ring sor. Huwus ta yomangên-agên sūkṣma ning usaha  

ikang nāga Takṣaka, matêmahan ta ya brāhmanarūpadhara, 

umênggêp Manawa jambhupala pawwatnya ring śrī mahārāja. 

Atiśaya halêp nikang phala pawwat nikā, amānuṣa kihidêpnya. 

Tan sangsaya sang prabhu ri têkā nikang takṣaka dwijarūpa. 

Atêhêr mawwat phala nikang jambu, tinarima de sri mahārāja. 

Kunang kacritan ikanang amawa phala ning jambu sānak ikang 

nāga Takṣaka, tumutur sakeng pātāla. Ikang Takṣaka munggw ing 

sungut ing jambu. Ikang brāhmaṇa mamawa jambu ri huwus ing 

jambu kawwat mangunyakên wedaśānti, mangastungkara jaya-

jaya-mantra, sinwāgatan wineh dakṣina. I telas ning wedaśānti 

kinon ta ya muliheng patapanya de sang prabhu parikṣit. Tuwi 

sandyākāla têkā tunggang parwata pwa sang hyang rawi, ojar 

ta sireng balādhika tumāñakên yan huwus sang hyang āditya 

sumurup. Hatur ing mantra: wahu tumunggang parwata. 

Huwus luput hidêp ira: angalap ta sira darśana sasiki pawwat 

tāpasarūpadhara, tar pahīngan mara kahyun-nyunya. Harsa twas 

ira śrī mahārāja. Hana ulêr ikang darśana malit ahirêng abāng 

matanya mêlêlö katon de nira. Kawatêk ikā kasampaya nira, ya 

tikā gumuyu-guyu. Mujari patih nira-ndan niyata paninda nira 

ring krimi laparan ing pati nira n têkā, ling nira:

”Singnih śāpa sang śrī, nāhan si nāga Takṣaka mungguh 

nikang darśanaphala; ya tiki sumahuta matyani kami.”

Nāhan mangkanangên-angên mahārāja parikṣit kadi 

pinituturan ikang krimi. Maluy ta ya ri jātinya nāga Takṣaka. 

Sinahutnya ta gulū mahārāja Parikṣit, atêhêr bhasmībhūta ta 

awak nira madadi hawu. Mêsat ikang Takṣaka maring atarāla, 

mulih ta yeng nāgaloka.

I pêjah mahārāja Parikṣit akrak ta panangis ikang 

sakadatwan. Hinaturan ta sira sandhyāsoca saha widhiwidāna 

liniku-likuran. Ri sakatambayanya rinatwakên tānak ira 

sang janamejaya. Rare sira, kunang tāpan kihanan ing 

śīla rūpasampanna, kinahanan ing guna lawan kaśaktin. 

sangśayātuha pwa sira, wruh ring inggitaceṣṭakāra. Matang 

yan ling nikang tanda rakryan makabehan, yogyābhiṣekan sang 

Jayamejaya.” śināntyan de dang hyang astaseni mwang sang 

brāhmana purohita wedapāraga; wineh sira mastrya anak sang 

Kāśirāja, tan pahīngan ing guna hayu ning rūpa, makarangan 

sang bamuṣṭiman wararājakanyā: sira ta sinomah de haji sang 

magawe yajña sarpa.” Mangkana ling sang brāhmana; hunaywan 

de ning mantrī nira kabeh, an sira makstrī putrī sang Kāśirāja. 

Winarang ta sira ri kāla ning śubhadiwasa.


9. 5 Anak-Anak Dewi Kadrū dan Winatā 

Hana sira ṛṣi bhagawān Kaśyapa ngaran ira, anak bhagawān 

Marīci, putu sira de bhaṭāra brahmā. Sira ta tinariman de 

bhagawān Dakṣa kanya padbêlas siki kwehnya pinaka strīha nira 

kênohnya. Patunggalan i ngaran ing strī, sang Aditi, sang Diti, 

sang Danu, sang Ariṣṭi, sang Anāyūṣa, sang Khaśā, sang Surabhī, 

sang Winatā, sang Kadrū, sang Irā, sang Tāmā, sang mṛṇi, sang 

Krodhawaśā, sang Tāmrā. Nāhan ta ngaranya ng kanyā padbelas 

stri bagawān Kaśyapa. Kapwa ta ya mānak Sowang-sowang: sang 

Aditi makānak dwādaśāditya; sang Diti makānak daitya; sang 

danu makānak dānawa; sang Parwa makānak gandharwa; sana 

Ariṣṭi makānak widyādhara; sang Anāyuṣā makānak asura; sang 

Khaśā makānak rakṣasa; sang Surabhī makānak sang ekādaśa-

Rudra mwang lêmbu; sang Tānrā makānak sthāwara; sang Mṛṇi 

makānak piśāca gaṇa bhūta kubhāṇḍa pūtana; sang Krodhawaśā 

makānak kanyā sapuluh makādi sang Saramā tiranimākên ing 

bhagawān Puhala, ya tikā mawêka sattwa kabeh makādi śwāna: 

sang Irā makānak liman airāwaṇa.

Kunang sang Winatā lawan sang Kadrū sira ta tan pànak. 

Amrih ta sira masewakā ri sang swāmi ring bhagawān Kaśyapa, 

humulunakênāwak nira. Kāruṇya tāmbêk bhagawān Kaśyapa 

ri sira, matang yan matakwan ta sireng strī prayojana, hetu 

nirāmrih masewakā. Mojar ta sang Kadrū mwang sang Winatā:

”Om, mapa ta de mahaṛṣi? Wwang sānak ni ngulun kabeh 

sampun maputra; pinakanghulun tapwan mānak. Yan yogyaha 

ta pinakanhulun anugrahānana de paramaṛṣi. Kaharêp ning patik 

mahaṛṣi wêka sewu kwehnya, ya tānaka ni ngulun de mpungku.”

Mangkana ling sang Kadrū. Irika ta sira wineh natige sewu 

makatêtêsana dhāla. Kunêng ling sang winatā:

”Sojar mpungku, haywākweh paweh rahadyan sanghulun 

putra ri akmi, rwang siki juga. Anghing lêwiha ring kaśaktin 

sangkeng anak sang Kadrū. Ya tikā paweha ra empu ri ngulun.”

Nāhan ta ling samg Winatā. Wineh ta sira antiga rwang siki. 

Ya ta pinahayu nira ikang antiga paweh sang swāmi, kinêkêsan 

ira ring dyun, rinakṣa nira. Limang atus tahun lawasnya anêtês ta 

anak sang Kadrū antiga sewu. Ya tikātêmahan naga pinakādinya 

sang anantabhoga, sang bāsuki, sang Takṣaka; kapwa pada 

mahāśakti sira kabeh. Kunang sang Winatā tan panêtês anak 

nira. Merang ta sira, tumungkul sira, kasoran ta hidêpnira ry 

awak nira. Sandeha ta manah nira, yan ta dadya ning anak nira. 

Binêlah tang antiga de nira.

Pūrvadveṣa tu utpannaṁ tatra putra adṛśyate

An bêlah tikang antiga, katon taanak nira. Ndan satêngah 

ry awaknya dadi. Ikang i ruhur nikā ya makadi ng mukha, pūrṇa 

ya; kunang ikang suku tapwan dadi kabeh. Krodha tikang rare an 

tinêtês tan māsanya. Ya ta matang yan śināpa sang ibu, lingnya:

Saho me’pi kuto mātā

”Arah ibu, atyanta lara ning nghulun denta tinêtês tan māsa 

ni ngulun, hetu ning śarīra ni ngulun wikāra. Kunang kahyunta 

lêwihe sangke anak sang Kadrū nimitanta maprawṛti ika jah:

Tasmād dāsīṁ bhaviṣyati

Matang yan hulunata kita de ning sanakta alewi-lewihan. 

Prayatnaha ta kira, raksan ta wwang sānak ni ngulun antiga kari 

sasiki. Yeku tumêbusa kita sangkêp panunggwan dhāla.”

Nāhan ta ling ning rare an śumāpa sang ibu. Anak sang 

Winatā mangkana kramanya, sang Aruṇa ngaran ira, matang yan 

anūruh tan hana ng pupū têkeng pada, pinaka sārathi de sang Āditya 

sira, ya kêtikang abāng tejanya ring sakatêmbêsuk. Kunang ikang 

antiga kari sasiki pinahayu kinayatnākên de sang Winatā.

9.6 Pertaruhan Dewi Kadrū dan Winatā 

I kawijilan ikang asaw Uccaiśrawā angrêngö ta sang 

Kadrū yan hana kuda ulih ning amutêr samudra. Mojar ta sire 

sang Winatā, ling nira:

”Mangrêngö kita rari yan hana kuda Uccaiśrawā ngaranya 

mijil sangkeng samudra manthana? Atiśaya rakwa lituhayunya, 

śweta warna-putih rakwa wulunya, kṛṣṇacāmarāhirêng rakwa 

buntutnya. Mangkana pangrêngöngkw ing ulêsnya,”

Mangkana ling sang Kadrū. Sumahur sang Winatā:

Śveta evāśvarājaś ca

”Mangrêngö nghulun kudāputih kewala, nadtan ahirêng 

rakwa buntutnya.” 

Mangkana ling sang Winatā. Pada pwa sirābuddhy 

akas ring pangrêngö sowang-sowang. Saka ri kaniścayan 

ireng pangawruh, manggātoh ta sira huluna. Asamaya ta 

sirāmratyakṣākêna sakatambesuk. Têlas mayu tang samaya. 

Mājar ta sang Kadrū ry anak nira i sang nāga, yan atotohan 

mwang sang Winatā ri warṇa nikang kuda. Mājar tānak nira yan 

putih, ling ny anak nira:

”Uduh ibu, alah rena ni ngulun, kewalā putih ikang kuda.”

Epw ambek sang Kadrū, bhyaktālah ri hidêp nira. Apinta 

kāsih ta sira ri tanaya nira irikang nāga kabeh:

,,Tanayangku kamung nāga, tasy-asih tāngutsāha. Yar 

yogya buntut nikang Uccaiśrawā siranata wisa, marapwan 

ahirêng makadon aku tan huluna de sang Winatā.”

Nāhan ta ling sang Kadrū, ndatan angga ikang nāga ri 

pakon sang ibu, apan ta yogya ng ulah mangkana, krodha ta sang 

Kadrū tan pinisinggih sawuwus nira. Sinapa nira tanak nira:

Sarpasatre vartamāne 

papako vaḥ pradarśati.

”Atyanta nishuranta kamung nāga sapinta-kāsihku. 

Tasmad duhkha panggihênyu, panganên ing apuy ta ko kāla ning 

yajña sarpe gawe mahārāja Janamejaya.”

Nāhan sapa sang Kadrū ry anak nireng nāga. Karêngö 

ta panāpa de bhaṭāra brahmā, inanumoda de nira ng śaphata. 

Samangkanātah kāla bhagawān Kaśyapa an wineh widyāwiṣa 

de bhatāra brahmā, aji panghilang wiṣa, makaphala sukhā ning 

rāt kabeh de sang Kadrū.

Manggā ta ya wêkasan sumiratana wiṣa ri buntut ing 

Uccaiśrawā. Siniratanya ta ya, mahirêng ta ya buntut sang 

Uccaiśrawā de ning wiṣa ning nāga. Irikang sakatambesuk pwa ya, 

lumampah ta sang kadrū mwang sang Winatā unare kahanan ikang 

kuda Uccaiśrawā, umratyaṣākêna pangawruh nira. Mangaliwati 

sireng Kṣirārṇawa ikang pinutêr de dewāsura. Katon pwa paripūrṇa 

kadi lwirnya ngūni. Têkā ta sira ri kahanan ikang kuda. Tininghalan 

ira pwa ya śwetawarṇā putih warṇanya, kṛṣṇacāmarāhirêng 

buntutnya. Kalah ta sang Winatā, ya ta makahulun de sang Kadrū.

9.7 Permusuhan Uttangka dan Naga Takṣaka 

Datêng ta sirery Ayodhyā. Sadatêng nira tumamêng 

kadatwan mahārāja Poṣya, mangāśīwāda ta sira ri śrī mahārāja 

umaritrāṇekang kuṇḍala. Atnyanta sādara mahārāja Poṣya. 

Kinon ta sira tumamêng kabinihajyan, umalakwa ng kuṇḍala ri 

sang Sāwitrī. Tumama ta sira dalêm, ndatan katon sang Sāwitrī de 

nira, apan abhakṣya sira, apan amangan purìṣa nikang wṛsabha. 

Sang Sāwitrī ngaran ira strī patibrata, tan dadai katon de ning 

wwang campur. Muwah ta sira mare mahārāja Poṣya, mājar i tan 

hana sang Sāwitrī. Kinon ta sirācamanā rumuhun, kamena nira 

n tumamê dalêm. Masoca ta sira. Huwus nirācamanā tumama 

ta sira têka dalêm muwah. Katon teka sang Sāwitrī de nira 

makabhūṣana ikang kuṇḍala. Mojar ta sang Sāwitrī:

”Sojar ampu, mahābhāra iking kuṇḍala, apan wiśeṣa ning 

sarwaratna ike. Hana tan nāga Takṣaka ngaranya lagi mrārthanākên 

ikang kuṇḍalateja. Haywa ta mpu tan prayatnêrukā.”

Mangkana pawêkas sang Sāwitrī ri sira. Winehakên ira 

tekang kuṇḍala, agirang ta sang uttangka. Mājar ta sri ri mahārāja 

Posya, atêhêr amwit mulihe. Sinayutan ta sira wineh bhojana 

rumuhun. I sêdêng ning bhojana anarpanākên ri sira, katon tang 

sêkul atīs, tatan yogya panganen ing brāhmana. Ling nira:

Yasmāt suciý tvaṁ dadāsi

”Atiśayāśraddhanta mahārāja Poṣya, apan aweh bhojana 

tan śuci. Matang yan wutā ta kita.”

Mangkana ling sang Uttangka samahur mahārāja Poṣya. 

Tinon mahārāja Poṣya ikang bhojana tan śuci kabeh, apan saka 

ri gyā nira ri pamwit sang Uttangka muliha tumuluy, matang yan 

andadak pinangliwêtakên. Malās ta sirānapatha:

Yasmād anna dāśayati, tasmād anna bhaviṣyati

”Iking sêkul paweh ni ngulun bhojana ri kita sinangguhta 

tan śuci. Tan tuhu pwa lingta. Jah tasmāt anapatya ta kita.”

An mangkana panāpa mahārāja Poṣya ri sang Uttangka, 

huwus nirānāpa mangupakṣana ta sira. Mojar ta sang Uttangka:

,,Tan dadi kadi kami mityāśāpa. Andhā ta pwa kita,

acirāt śapataṁ mama

Ndatan masowe kita wutā. Kadyanggān mami n watêk 

śāpa ri kita, mangkana ta kita n watāk sapanta ri kami.”

Nāhan ling sang Uttangka. Simahur mahārāja Poṣya, ling 

nira:

Brāhmaṇa matavi kṣaro 

vikṣata tīkṣṇa vākṣāra.

”Krama ning kadi kita brāhmana: kita wākbraja. Kadi 

laṇḍêp ning sañjata laṇḍêp i tutukta, tuhun atinta nirmala 

swabhāwa, kadyarṇawa kita. Matangya sāpanganugraha 

samarthya kadi kita brāhmana. Wiparīta, kṣatriya wiparīta 

ya: ritutuk juga nirmala: ri hati tīkṣna sawbhāwanay, mahyun 

yadyapi. Matang yan gêlêng ni nghulun mangke ri kita, yayā 

galakta ri nghulun. 

Na śopam anyataḥ kartum

”Ya ta matang yan tar wênang humilangakêna sapa ni 

nghulun ri kita.”

Mangkana ling mahārāja Poṣya, lunghā ta sang Uttangka 

makolih ikang kuṇḍala. Sêdêng hana ring hawan sang Uttangka, 

matêmahan agnikang śāpa, mênggêp wītrāgya wiûanya (?), 

winorakên ing teja sang Hyang Āditya. Kapanasan ta sang 

Uttangka denya. Hana ta wualkên ri tīra ning hênu. Ngkāna 

ta madyus sang Uttangka: ikang kuṇḍala inênahakên ireng 

bhūtala. Tuminghal tang sang nāga Takûaka, masö ta ya malap 

ikang kuṇḍala. Katon mara ya de sang Uttangka, inusī nira ta 

ya. Kawênagê ri hidêpnya, maluy ta ya jàtinya nāgarūpa. Mêngā 

ta sang hyang pṛthiwī. Umasuk ta yerikā, alayu mareng pātāla 

sira. Yatna sang Uttangka tumūt mareng pātāla sira. Inastuti 

nira tekang nāga takṣaka, pinalaku nira ikang kuṇḍala, sangka 

yan mapakêna de nira pangguruyaga, ndatan paweh ikang nāga 

Takṣaka, kewala lunghā humotakên ikang kuṇḍala maṇi. Pinet 

ta ya de sang Uttangka. Anon ta sira strī rwang hana ta ṣaḍkurasa 

rare nêmang siki n pangidêrakên cakra, dwādaśangkana rwa 

wêlas sêngkêrnya. Muwah hana ta wwang manuntun kuda katon 

de nira,. Anastuti nira ta sahananya. Tianañan ira ta paran ikang 

nāga Takṣaka. Mawarah ta sang manuntun kuda:

”Ai sang Uttangka, yan mahyun kita kapanggihan 

ikang kuṇḍala, nāhan iki kudangku, ya dêmwani ike silitnya, 

yatanyan mijil tekang kukus sangkêp mukkhaya, upupakêna ri 

wiwara nikang nāga Takṣaka masuk, niyatekang Takṣakawêdi, 

umwakênekang kuṇḍala ri kita.

An mangkana ling sang manuntun kuda, tan wihang sang 

Uttangka; tinulup nira ta silit nikang kuda, mijil tang agni sakeng 

sarwendriyanya saha dhumanawata humibêki ng nāgaloka. 

Haroharekang nāga Takṣaka, ḍatêng umahakên ikang kuṇḍala ri 

sang Uttangkatêhêr angupakṣama.

Huwus sang Uttangka kṛtanugraha ri bhagawān Weda. 

Kintu telas karuhun panganugraha sang guru, inangên-angên 

ira ta nghel nira de nikang nāga Takṣaka. Krodhāmbêk nirāhyun 

malêsāgawe upāya irikang nāga Takṣaka. An mangkanābhiprāya 

nira, lumampah ta sira mareng Hāstinapuru. Khatañcit mahārāja 

Janamejaya hanar datêng sangkeng pangdonan ira, huwus 

malahakên ikang deśa Takṣilā. Malungguh ta sireng watangan, 

pinarêk dening taṇḍamantri nira. Datêng ta bhagawān Uttangka 

manguccāranākên wedaśānthimantra. Mojar ta sira mahārāja.

”Sājña haji, ikang byāpāra pāduka śrī mahārāja dumon 

ikang deúa Takṣilā, atyanta kênoh ikā, apan ta bhaktinya ri haji. 

Tan hana kārya bhāra sangkerika. Anung ikang yukti gawayakên 

usên, ya tikā tan wawrêngêha de sang nātha? Apran ikang kārya 

yukti yan lingga haji, nāhan; rāma rahadyan sanghulun mahārāja 

dewatā sira pêjah sinahut ing nāga Takṣaka, ndatan hana doṣa 

nira.

Bajrāhatar ivācalaḥ

Kadi ta sira wukir agöng pinangan ing hidêp, atyanta 

kāsyasih nira. Agêrah ācāra nikang nāga Takṣaka. Sugyan ta haji 

magawaya ng yajña sarpa makaphala patya nikang nāgādhamaa. 

Apan mangkana ng kṣatriya ngaranya, si utsāha ri patya ning 

satru gumawayakên duhkha nira. Ikang nāga Takṣaka prasidha 

duṣṭa, sumahut i rāma rahadyan sanghulun. Yukti ta ya tumibā 

ri dilah hyang Agni sêdêng pinuja de sang brāhmana. Apan 

kaduṣṭan ikang nāga Takṣaka, huwus ikāmigne bhujangga haji, 

umalap ikang kuṇḍalānggêh guruyāga ra bhujangga haji. Yata 

matang yan krodha bhujangga pāduka śrī mahārāja iriya. Ndatan 

sayogya ng wwang wiku magawaya daṇḍa, matang yan hênêng 

ra bhujanagga haji. Kunang śrī mahārāja yogya magawaya 

daṇḍa, apan dhrma nina kadi kita kṣatriya ikang dumêḍa yukti 

dêṇḍan.”

Nāhan ta ling sang Utanggka ri mahārāja Janamejaya. 

Maprawesa ta mahārāja Jayamejaya ri kakṣatriyan ira, 

tumakwanakên yan tuhu mahārāja dewata pêjah sinahut de ning 

nāga Takṣaka. Singgih ling ning mantri nira kabeh. Krodha ta 

sira mahārāja; matang yan agawe yajña sarpa mituhu warah 

bhagawān Uttangka ri sira. 

9.8 Sang Āstīka 

Mangkana ling sang Jaratkāru, lumampah ta sirāmeta strì 

sanāman nira. Kala nira n mahas mamet strī sêdêng mahārāja 

Janmejaya hañar mastrī, makastrī sang bamuṣṭiman. Samangkana 

ta kāla nira n mahas. Têlas kāhasan ikang daśadeśa, ndatan 

polih sira strì sanāma nira. Ndatar wruh ri naya nira. Mangên-

angên ing deya de sang bapa (n) hêntasa sangkeng sangsāra. 

Manusup ta sireng śuṇyāranya, anangis sumambe sarwadewatā 

sarwabhūta, ling nira:

Yāni bhūtāni santiyaṁ 

janggamāni śhtīrāṇica.

”Ai sakwehta ng sarwabhūta, sthāwara janggama 

pinakāwakta, nghulun jang Jaratkāru ngaranku, brāhmana 

mhyun mastrī. Wehên ta nghulun strī sanāma ni nghulun 

mangaran Jaratkāru, yan sayogyā panaka ni nghulun, yatanyan 

swargā kawitanku.”

Nāhan tangis sang Jaratkāru. Ya tikā karêngo de nikang 

nāga kabeh, i sêdêngya n harohara kinon de sang Bāsuki ameta 

brāhmana mangaran Jaratkāru tarimāna nira ari nāgini mangaran 

Jaratkāru, yatanyan mānaka brāhmanā ng luputana sangkeng 

yajña sarpa. Mangkanā bhiprāya sang Bāsuki, karêngö pwa 

tangis sang Jaratkāru denya, magirang ta ya, màjar i sang Bāsuki, 

mangundange sang Jaratkāru, matang yan mantuk ikā sang 

Bāsuki, datêng sira ring pātāla, winarang ta sira de sang Bāsuki, 

p(in)āṇigrahan ta sira saha widhi-widhāna. Sêdêng nirālunggw 

ing śayana, mojar ta sang Jarakāra ring sira strī:

”Sang Jaratkāru, samaya ni nghulun lawan kita: haywan 

ta kita mujaraken tan menak i kami, guniweh gumayakêna ng 

ulah tan yogya. Yapwan kagaway ika denta, aryakêna ni nghulun 

kita.”

Mangkana ling sang Jaratkāru ring sira strī, akurên ta sira. 

Pira kunang lawas nirākurên, kaworan ta sang nāgini Jaratkāru. 

Katon ta cihna ning garbhini de sang swāmi. Aminta ta sira 

tungganên aturū, dalihan ira n tinggakêna sira strī. Amalaku 

sira tungghulu ring sira strī, ling nira: “Sanghulun tāku maturū.” 

Yatna sang strī sumanghulun ri sang swāmi. Ardha sowe pwa 

sirāturū, kawênangan sandhyākāla, tatkala ning pamuja nireng 

lagi. Mangên-angên ta sang nāgini Jaratkāru, ling nira:

”Sore kāla sang hyang mangke sêdêng sira mpu brāhmana 

amgaway astamanasewana. Mpungkulun yogya wungunên 

pituturana tatkala ning gawe nireng lāgi. Apn yan angantya 

patanghya nira, wisama ta sirāgalaka, apan wêdi nira n sepa kāla 

ning pūja, mithyā karma nireng bhaṭāra hidêp nira.”

Winungu nira ta sang swāmi:

”Aum mpungku mahābrāhmana, atanghya ta rahadtan 

sanghulun. Sandhyākāla mangke pungkulun, pagawan 

(rahadyan) sanghulun nityakarma. Nāhan tang kêmbang 

umadang saha gandhākṣata.”

Mangkana ling nirānêhêr musapi mukha sang swāmi. 

Matanghi ta sang Jaratkāru, krodha sumirat söng ning locana, 

mabāng wadana nira, sangke göng ni gêlêng nira, ling nira:

”Dhik duṣṭanāgini, atyanta sampenyu kamung nāgini 

pinakastrī, wênangnyu mawara ri paturū ni nghulun.

Ayukto maryādaḥ strīṇām

Tan yogya maryada ning strī kadi kamu. Tasmāt aryakêna 

ko dengku mangke.”

Nāhan ta wuwus niratêhêr tuminggal i sang strī, yatna ta 

sang nāgini, malayu mêkul suku sang swāmi:

”Om mpungku, kṣamakêna ta manêh radayan sanghulun. 

Tan sangkeng awamāna ni nghulun, yan pamungu ri 

rahadayan sanghulun; kewala mangêti rahadayan sanghulun ri 

pamūjātāngkên sandhyā. Salah pwa ya, matang yan panêmbah 

pinakanghulun. Yan yogya maluya mpu dang hyang. Yan huwus 

pinakanghulun mānak ikang lumuputakêna kadang ni nghulun 

ring yajña sarpa, samangkana ta rahadyan sanghulun gumawaya 

tapa muwah.”

Nāhan ta ling sang nāgini n parmita-kāsih. Sumahur sang 

Jaratkāru:

”Atyanta kênoh ning ulahta, sang nāgini, mengêt kita ri 

kapūjan sang hyang têkap ni nghulun tatkāla ning sandhyākāla. 

Kunêng tāpan tan wênanagkw angowahi ri ujar ni nghulun, ikang 

tuminggalakêna kita. Tatan adwa sojar ing kadi kami. Kunang 

kaharêpteku, haywa ta kita sangśaya. Asti, hana ikānakta. Ya 

tikomaritranana kita dhāla, ri têkā ning yajña sarpa. Pahalêbā ta 

manahta.”

Atêhêr lunghā ta sang Jaratkāru, tan wênang sinayutan 

sira. Kari ta sang nāginī, majar i sang Bāsuki an lunghā sang 

swàmi, majarkên sawuwus nira sang Jaratkāru mwang mājar i 

hana ning isi ni wêtêng nira. Harûa ta sang Bāsuki rumêngö.

Alawas pwekang kāla, mijil tang rare laki-laki 

paripūrṇāwayawa. Inaranta sang Āstīka, apan asti ling sang 

bapa ngūni. Pinahayu pwa de sang Bāsuki, sinangaskāra kadi 

pasangaskāran ing brāhmana-parikrama, inwö inupādhīta. Ri 

wijil sang Āstīka, samangkana ta sang pitara sang ginantung I 

tungtung ing pêtung mêsat mulih maring pitṛloka, mukti phala 

ning tapa nira ngūni, makādi kang warabrata. Matuha pwa sang 

Āstīka, wênang mangadhyāya weda. Wineh ta sira mangajya 

sarwaśāṣtra, umampil ing bhṛgupakṣa sira.

Mangkana kacaritan sang Āstīka. Sira ta nimitta ning nāga 

Takṣaka luput ing sarpayajña mahārāja Janamejaya.

9.9 Korban Ular Mahārāja Janamejaya

Malawas ta sang pabhu siniwi, swastha tang rāt de nira, 

dharmeṣṭha buddhi sira n janānurāga.

Kiñcid ūno Yudhiṣṭhiraḥ 

Akêḍik ta kasor nira lawan mahārāja Yudhiṣṭhara mwang 

jayaśatru ta sira. Huwus nira malahakên deśa Takṣilā, irika ta 

bhagawān Uttangka majerkên I sira bapa n mati sinahut ing nāga 

Takṣaka. Amratyakṣakên pwa sang pabhu ri mantrī nira, yan 

tuhu mahārāja dewatā mati pinangan ing ula, kadi ling bhagawān 

Uttangka. Tuhun pwa ling sang mantrī kabeh. Ya hetu nirāhyun 

mangawaya yajña sarpa, malêsanekang nāga duṣṭa Takṣaka. 

Matakwan ta sireng mantrī ikang tumon bhagawān Kaśyapa an 

pangucap lawan Takṣaka ngūni ri hawan. Mājar ta sang mantrī, 

yan ikang manek waringin milu gêsêng de nikang Takṣaka 

mahurip ta ya wêkasan de ning mantra bhagawān Kaśyapa. 

Yatikā mulih ngke ri Hāstinapura majarakên gantinya mwang 

kasiddhyan bbagawān Kaśyapa. Kapūhan mahārāja Janamejaya, 

matang ya krodha sireng Takṣaka. Nāhan hetu narākon ameta ri 

sang brāhmana kabeh makādi dang ācārya purohita. Tinañan yan 

hana yajña sarpa ngaranya. Sumahur sang brāhmana, ling nira:

”Sājñā haji, hana yajña sarpa ngaranya saha mantra-Widhi-

widhānanya kabeh kājar i sang Hyang Weda. Ndan śrī mahārāja 

rakwa sinanggraherika ngūnīng atīta. Tan hanya sira ratu waneh 

magawaya ng yajña srapa. Sangkṣepanya: yogya haji magawaya 

ng yajña sarpa.”

Mangkana ling sang brāhmana. Samangkana inājñan 

mantrī nira kabeh, kinon magawaya ng saji sapakon sang 

brāhmana. Tinatekang yajñāyanata. Lwā nikang deśa payajñan 

ira dwiyojanapamāṇa inukur de sang brāhmana, kinênan mantra 

diwya widhiśāṣtra. Risêdêng nira n mukur yajñasthāna, hana 

tākāśawākya, lingnya: 

Nṛpatir buddhisampannaṁ vāstuvidyāvaśāranaḥ

Kalingnya: sang prabhu nahaprajña, wihikang ing 

wāstuwidyā ngaranya, aji ning mangukur sthāna. An mangkana 

ling ning ākāśa śabda, brāhmana sang anukur mangke inādeśa 

kêta, yan brāhmana wighnānya:,,hêlöm ikang yajña inajarakên I 

mahārāja Jnamejana anêmwa ng wighna brāhmana yajña dlāha” 

tatan enak buddhi nira n manah ādeśa mangkana.

Hunus ning kuṇḍa ginawe, ḍatêng de sira mpu sira sang 

pininang milw ing yajñakārya. Pratyeka ni ngaran ira: bhagawān 

Chaṇḍabhārgawa wêka Bhyawana-sthira hotā manngunyakên 

Ṛgweda, bhagawān Kośa udgātā mangunyakên Sāmaweda, 

bhagawān Janmanikuṇḍa brāhmādhināta mangunyakên 

Atharwaweda, bhagawān Jyotisinggālambayu mangunyakên 

Yajurweda, bhagawān Byāsa sira pinakamanggala sadasya ring 

sabhā, saha śiṣya nira sowang-sowang makabehan. Akweh ta 

sira brāhmana milu ring yajña, kapwa uttama sira kabeh. Sêdêng 

mahoma sira mpu brāhmana kabeh, mangunyakên arthanātana (?), 

ngkāna tang nāga nānāwidha manglayang ring ākāśa, tumêmpuh 

ri sang Hyang kuṇḍa, asangjhyapramāṇa, tan wênang winilang 

kwehnya. Hanan mahirêng, hanan maputih, waneh nīlawarna,

Śvasantaś ca mahośṇiman

Prāṇanya tan wruh ri deyanya; hanan pawilêtan lawan 

rowangnya, hanan kasungsang, hanan pangadêg, hanawan, 

hanàtuha, tan wandhya pêjah tumêmpuh ri sang Hyang agni 

dumilah mangarab-arab kadi sinyukan miñak de ning waduk 

ikang nāga n pasamudaya. Ndatan pasamidha tang kuṇḍa 

wêkasan, awak nikang kuṇḍa jugāsamidhàwak ning nāga 

kāngkên kayu manibeng agni muntab. Matang yan mangkyāngde 

jwalita ning apuy dumilah, asangit ambönya têkeng nāgaloka. 

Kumêtêr ta sang Takṣaka, kawênêsan tan wring deyana; moyagan 

ikā śarīranya kadi dinudut sinuṇḍungakên. Mêsat ta sira mêgil 

ing swargaloka, mapinta śarana ri sang Hyang Indra. Kārunya 

tāmbêk Hyang Śataratu, apan prasiddah mitra nira sang Takṣaka.

“Haywa śangsaya kitang nāga Takûaka. i senghêl ni 

wêḍihan i nghulun nggwananta, yayā tan tibānta ring kuṇḍa.”

Sukha ta sang Takṣaka. Kunang sang Bāsuki menggung 

palinggih nira, apan de ning sangit nikang nāga pinangan ing 

apuy. Mapint-kāsih ta sire sang Āstīka, ling nira:

“Tāsy-asih tānaku sang Āstīka, kita rakwa śarana nikang 

nāga luputa mangkweng yajña sarpa, parawah bhaṭāra ri nghulun. 

Tulung ta kadangta kabeh. Ngke nghulun wruha kamāhātmyan 

ing tanayangku.”

Sumahur sang Āstīka :

Haywa rahadyan sanghulun sangśaya. Lumakwa nghulun 

umare mahārāja Janamejaya. Murungakêna ri yajña nira. Tan 

dadi nghulun maguywa-guywana tuwi. Pahalêbà ta manah 

rahadyan sanghulun.”

Mangkana ling sang Āstīka. Lumapah ta sira mareng 

payajñan. Ḍatêng ta sira ring yajñayatana, katon tikang nāga 

kasungsang kawalik masulung-sulung tibeng kuṇḍa. Kadi 

larwa-larwan tumon dilah ning dīpa kāla ning rātri, mangkana 

ta paḍanya tumibā ri sang Hyang Agni. Irikā ta sang Āstīka 

mangastuti ri śrī mahārāja Janameya, ling nira:

“sājñā haji, atyanta paripūrṇa niking yajña śrī mahārāja,

sākṣāt somasya yajño ‘pi

sākṣāt yajña sang hyang Soma

baruṇam iva yajñaś ca

kadi yajña sang Hyang Baruṇa samanya waneh; têkwan 

sang pinaka-sadasya nikang yajña bhagawān Kṛṣṇa Dwaipāyana, 

pinakatasik ning weda sira, tan hanāmaḍāni wruh nireng aji. 

Kunang śrī mahārāja,

kṛṣṇaḥ sarvoguṇopetaḥ

sākṣāt bhaṭāra Kṛṣṇa kita, kinahan ing sarwaguṇa.

Rāma yathāstraśāstravān

Bhaṭāra Rāma padanta waneh, wruhta mangaji sarwāstra.

Dakṣaprekṣanīyo sangśa 

bhagīrathopamaṁ balam.

Sākṣāt mahārāja Bagīratha kapawitranta, tatan wênang 

tininghalan. Sangksepanya: śrī mahārāja juga wiśwāsa ning stuti 

kabeh.”

An mangkana ling sang Āstīka, kākarṣaṇa ta manah 

mahārāja Janajeya; mogha sira matwang ri sira, ling nira:

Nāyaṁ bāla stuviro’yaṁ 

mayā tena mahāmuniḥ.

“Ike sang brāhmaṇa mênggêp wāla, tatan rare sira, atuha ri 

hidêp ni nghulun, apan de nirānguccāraṇa wedamantra mwang 

sarwamantraśāṣtrajṇa ta sira. Māsih ta nghulun i sira. Mahyun 

kami mawehānugraha sakahyun ira.”

Mangkana ling śrī mahārāja Janamejaya. Tatan enak 

tāmbêk bhagawān Caṇḍabhāṛgawa sangkṣepan ikang yajña, 

apan mengêt sira n brāhmana mighnanīkang yajña. Sinrêng nira 

ta mantra nira, kinon ameta ng nāga Takṣaka têkeng swargaloka. 

Menggung tang Indrabhawana, tan apagêh ta palinggih sang 

Hyang Indra, kadi dinudut awak nira hidêp nira, apan ikang nāga 

Takṣaka mapagêh denyānggêgwani tumpal ni wêdihan ira. Saka 

ri wêdi sang Hyang Indra milwa tibeng kuṇḍa, tininggalakên 

ira tang nāga Takṣaka wêkasan. Katon manglayang ring ākāśa 

trāsāmbêknya, moghānglih śarīranya. Kadi gêrêh sabdanya 

mangohan tan wring deyanya. Tuminghal ta sang Āstīka ri meh 

nikang nāga Takṣaka tibāheng kuṇḍa. Atikāṣṭhaduḥkha sira, 

katon ta ya manglayamg ring ākāśa. Kumwa ta ling nira:

Sarpāpasarpa bhadran 

te dūrang gaccha mahāviṣam,

Janamejayayajña 

te āstike vacanaṁ smara.

Kahrêt tang yajña wêkasan, apagêh mari kadudut de 

ning mantraúakti. Mangkin amrih ta sang Āstīka mangastuti ri 

mahārāja Janamejaya; atyantāsih mahārāja.

Satran te viraman tretat

“Yan singgihāsih pāduka śrī mahārāja mawehānugraha ri 

kami. Tan yogya tulusakêna tang yajña sarpa de haji; kayogyan 

ikā mahuwusana,

nyaptayuṣyar ikoragāḥ 

yatanyan an matya tikang nāga kabeh. Atyanta kāsyasih 

kadang ra brāhmana haji”

Sumahur mahārāja Janamejaya, ling nira:

suvarṇa rajata gośca yat 

ta dādyān dwijottama.

Nya ng mās lawan rajata mwang lêbu pawehangku ri 

kita ra brāhmana. Kunang yan hunus mati Si nāga Takṣaka, 

samangkana nghulun mahuwusanang yajña sarpa. Antyakêna ta 

sakarêng, apan sêdêng manglayang mangke.”

Sinrêng tang mantrade sang yajamāna. Meh tibā tang nāga 

Takṣaka, ākāśa sagalah sangkeng apuy. Inunyakên tang śloka 

sarpāpasarpa muwah de sang Āstīka saha swīnira mapinta-kāsih 

ri haji:

”Sājñā haji, tan mās manik don ra brāhmaṇa haji, duwêg 

ikang yajña sarpa juga huwusana, ya anugrahā mahārāja.”

An mangkana ling sang Āstīka ri mahārāja, mār mrat hati 

mahārāja Janamejaya saka ri twang nire sang Āstīka. Mêsat 

tang Takṣaka muwah mareng pātāla, hinuwusan ira ikang yajña; 

maweh ta sira bhojana saha dakṣina,

Dìnam śatasaharāṇi

inatus iwu de nira maweh dāna têkan ikang kaniṣṭha-

madhyottama. Paripūrna ta yajña nira. Mangkana ta sang Āstīka 

wineh nira dāna saha dakṣina paripūrṇa. Kinon ira ta ðatênga 

muwah hêlêm i kārya nira ng aúwamedhayajña. Mangastungkara 

ta sang Āstīka. Amwit ta sira muliha mareng nāgaloka. 

Sinungsung ta sira de ning nāga kabeh pada manādhukāra 

makādi sang Bāsuki. Kinon ira ta malakwānugrahe sira. Mojar 

ta sang Āstīka:

ahaṁ prataḥ suprasānnamarūpa

lokendram indro mānave tare‘pi,

dharmākhyātam ye nacayuk tamedam

tesām ca yasmād dānam eva kiñcit.

”Kamung Hyang nāga kita kabeh, mangke 

pawehantānugraha ri nghulun: yan hana ta wwang tuhaganāng 

uccāranakên cariteki, tan hanātah bhayanya sangke kita kabeh. 

Samangkana ta anugrahānta ri nghulun.”

Mangkana ling sang Āstīka. Asti ling nikang nāga kabeh. 

Nāhan tang Āstīkacarita.

9.10 Mosala Parwa 

Hana Sira bhagawān Wiśwāmitra ngaran ira mwang 

bhagawān Kanwa, bhagawān Nārada. Sira ta māmêna-amêng 

mareng Dwārawatī. Katon pwa sira de sang watêk Yadu, umasö 

ta sira mare kahanan sang ṛṣi makādi sang Sārana. Sang Sāmba 

sira ta maweṣa kadi weṣa ning strī, sabhūṣana ning strī pinaka 

pahyas nira, moghāwamana kawiseṣa de ning kali. Mojar ta sira, 

ling nira: 

”Sājñā mahārṣi, matang nyan panêmbah sanghulun kabeh 

ri sang yatiwara: tāsyasih ta pwangkulun sang Babhru mahyun 

mànaka. Strī ning pwangkulun ikang manêmbah ri sang yatiwara; 

yar yogyānugrahāna anak de mahamuni.”

An mangkana ling sang watêk Yadu, sakroda ta sang 

mahārṣi kapwa tuminghal i rowang nira. Mojar ta sira wêkasan 

ri sang watêk Yadu:

”Niṣkāraṇa pamañcananta ri kami. Ikang sinangguhta strī 

sang Babhru, yekā Sāmba anak bhatara Kṛṣṇa. Kunang tāpan 

awamāna kita, an winehakên. Ii nghulun anakanya. Jah tasmāt 

matang nyan pānaka palu wêsi sangkana ni patinta kabeh. Tuhun 

sang Kṛṣṇa Baladewa tan ilwa matya de nikā. Kunang patya ning 

sang Kṛṣṇa si Jarā, sang Baladewa tumêḍunêng tasik, kabwat 

ning karmanyu sumangguh Sāmba strī sang Babhru.”

Mangkana ling ning sang mahāṛṣi, têhêr lunghā ta sira. 

Irikā ta sang watêk Yadu wêkasan hārohara mawarah ri bhaṭāra 

Kṛṣṇa. Ndatan hārohara ta bhaṭāra Kṛṣṇa, tan ahyun ta sira ri 

kahilangan ikang brāhmaṇaśāpa, humênêng juga sira.

Irika(ng) sakatambesuk mijil tang musalāyomaya sake 

wêtêng sang Sāmba, atyanta kātaranya. Winwatakên ta ya ri 

mahārāja Ugrasena, kinwanakên ta ya kikirên. Kikir-kikiranya 

hinañut ta yeng sāgara. Ya ta tumuwuh parungpung mwang 

dukut, hibêkan tira ning tasik denya. Atêhêr mahārāja Ugrasena 

magawe ghoṣana kumon ing sang Wṛṣṇyandhaka suśīlā, tan 

hanā wineh ana(da) ha pānamadya. Kunang yan hana katon 

sirānginuma madya, kinwanakên ta ya wangsulên, yatanyan tan 

hanā wiwāda. Hinajêngan ta ājñā nira de bhaṭāra Kṛṣṇa. Matang 

nyan suśīla sira kabeh, kewalya śakti wêkas ning citta.

Pira kunang lawas nira yatna ring samācāra, manurun 

ta sang Hyang Kali purusākāra karālawadana kṛṣṇa pinggala 

warna nira, aparas tan parambut munggup ri lawang sang watêk 

Yadu. Yāwat rātrikāla juga sira katon, inungsī pinahan mukûa 

tan kawênangan; tadanantara ri pangadêgan ira mungup ta ya 

muwah. Prihatin ta ya sang Wṛṣṇyandhaka tan wruh ri deya 

nira. Muwah ta têkā ng utpāta: tikus mangawatārānūt lêmah ring 

hawan agöng; yan kāla ning rātri manigit kuku mwang rambut. 

Muwah sārasah muni kadi śabda ning ḍok; wêḍus kadi śabda 

ning asu angalup. Ikang sattwa khara mastrī lêmbu, karabhastrī 

aśwa, widala mastrī nakula.

Wiparīta sang wṛṣṇyandhaka ri prawṛtti nra, masampe ring 

brāhmaṇa tan pagawe dewapùja mwang masampe ring guru. 

Anghing sang Kṛṣṇa Baladewa tan ilu wparītakriya. Kunang sang 

hyang Agni ring kuṇḍa dāhāvahṛta tar dumilah tinahênan; sang 

Hyang Āditya yawad udayastamana akuning pwa ya katon kesara 

nira: yawat tumunggang acala katon tang kawandha umaras teja 

nira. Mangkana ikang sêkul ring mahānasāhamêng durgandha. 

Ikang śangkha Pāñcajanya maśabda tan tinyup. Mangkana lwir 

nikang utpāta panglinggan ri hilang sang watêk Yadu. Prihatin 

ta bhaṭāra Kṛṣṇa, wruh sira yan maphala duhkha sang watêk 

Yadu. Muwah hana ta grahana ri kāla ning trayodaśī. Matutur ta 

sira rikang utpāta ring kuna, nguniweh kālāprang sang Korawa 

Pāṇḍawa, candragrahana ri kāla ning trayodaśī suklā. Pira ta lawas 

nikā mangke: sattrīngṣadwarṣa (?) têlung puluh nêm tahun (sangke 

prang sang Korawa Pāṇḍawa) ya ta karakêtan ing Gandharī salaku 

ikang tumona pêjah nikang kulawàndhawanya byaktanya ikā.” 

Makwan ta sirātīrthā ri sang watêk Yadu panghilanga nikang utpāta. 

Irikang wêngi mangipi ta strī sang watêk Yadu kapwa tumon sang 

hyang Kāla ring rātri, aputih untu nira ahrêng warṇa nira. Sira ta 

umangan ikang wwang ring Dwārawatī henti tan paśeṣa. Muwah 

mangipi wānara umalap strī sang watêk Yadu Wṛṣṇyandhaka. Tan 

tunggal ikang mangipi kapwa sama swapnanya. Irikang rahina 

mijil tang cakra bhaṭāra Kṛṣṇa ikā si Bajranābha, panganugraha 

sang Hyang Agni ri sira ri kāla ning Khāṇḍawawana. Katon de 

sang watêk Yadu muwah rathanya lawan kudanya lumampah 

mahawan tasik, ikang garuḍadhwaja taṇḍa bhaṭāra Kṛṣṇa inalap 

ing widyādhara lawan ikang tāladhwaja taṇḍa sang Baladewa ikā 

mangkana inalap de ning widyādhara.

Mangkana wastwan ikang aśubhamanggala katon de 

sang Kṛṣṇa Baladewa, prihatin ta sira. Masyang ta sira ri sang 

watêk Yadu madyusa rkang Prabhāsatīrtha ri tīra ning sāgara, 

tatar wihang sia kabeh. Lumampah ta sira mahawan gaja 

turaga rathāsangkêp ring māngsa matsya bhojanādi sarāwaṇa-

mahāsāra-prakāra. Katon pwa sira kabeh lumampah, mamwit ta 

sang Uddhawa kāntuna tan ilwa ring tīrthayātra. Inañjali ta sira 

de bhaṭāra Kṛṣṇa. 

Irikā ta ya n katon tang tejomaya ring ākāśa. Mapa ta lwir 

nikang prabhāsatīrtha ri datêng sang watêk yadu : tatan pahingan 

halêpnya apan kêbêkan ing mās mani rājayogya, matang 

nyan dumilah saparyanta ning prabhāsatīrtha. Têkwan sang 

wṛṣṇyandhaka sêdêng mawêrö de ning wiṣayanya kabeh, asing 

samenake manahnyajuga n tinūtakênya. Nistanyan ri harêp sang 

Kṛṣṇa Baladewa tatar wawa-rêngö juga jātinya, byakta pangatag 

ning kālāwasāna kahidêpanya. I saṇḍing sang Kṛṣṇa Baladewa 

mojar ta sang Yuyudhāna (ri sang Kṛtawarmā), ling nira :

“Tan hana pang ngūning anādikāla (kadi) prang sang 

Korawa Pāṇḍawa. Pada sira misyani kakṣatriyadharman. Hana 

pwa ya wih:

Ka kṣatriyo ‘dharmo hanyāt 

suptān pava mṛtān iva,

tad vimṛśyati hārdikya 

yadavāḥ yat tvayā kṛtam.

Sang kṛtawarmā sira kṣatriya wiśeṣa amatyani śatru sêdêng 

maturū. Apan yayā wangke gati nika. Milu pwa sira sahāya ning 

Aśwatthāmā umatī sang Pañcakumāra sêdêng nira maturū. Ya tikā 

kangên-angên de sang watêk Yadu, matang nyan tan ahyun I kita.”

An mangkana wuwus sang Yuyudhāna, angirang ta sang 

pradyumma wākcapala, atêhêr manudingi sang Kṛtawarmā. 

Umalês sang Kṛtawarmā tumudingi sang Yuyudhāna:

“Ai kong anak ning satyaka, wruh tāku ri tattwanyu ngūni.

Bhūriśnavā dīnabāhuḥ 

yuddhe prāyogatas tvayā

Datena subṛśisena 

ka sirena ca pātitaḥ

Adha sor polahta (n) tugêl bāhu sang Bhūriśrawā de sang 

Arjuna ring yuddhakāla, apan ko milu lumūda sarika. Hana pwa 

wīra matī wwang huwus mati sarika.

Mangkana wuwus sang Kṛtawarmā rinênggö de sang 

Kṛṣṇa, kroda sira ardhārêngu tingal nira. Umasö ta sang Sātyaki, 

nêhêr mojar I dewī Satyabhāmā mwah umatuturakên artha 

nikang Syamantaka, an sang Kṛtawarmā mūlanya kālap de sang 

Śatadhanya Manangis ta sang Satyabhāmā kapituturên ri pati 

nira ng bapa sang satrājit pinaribhāwa de sang Śatadhanya ri 

kulêm.Ya ta matang nyan.........? ri bhaṭāra Kṛṣṇa. Tumon pwa ri 

galaka sang kītawarmā,mangadêg ta sang Satyaki mojar i dewī 

Satyabhāmā:

“Harah dewī Satyabhāmā, tahuwusan kita dīnāśālarānangis. 

haywa ta kita kapituturên ri pati bapanta Satrājit pinaribhawa ring 

kulêm dening pāpāśwatthāmā. Tan raka sahadyan sanghulun, 

nghulun juga matyana ng duṣṭa sahāya ning Aśwatthāmā, 

bhobhoh panglampwa ta ko doṣanyu mêjahi sang Pañcakumara 

Śikhaṇḍì Dhṛṣṭadyumna sêdêng irāturū kāla ning kulêm. 

Panglapu ta ko wêkas ning uripmu ike yuh hara”

Mangkana ling sang Sātyaki, inuhutan ta sira de bhaṭāra 

Kṛṣṇa mwang sang babhru, tan anggā sira. Sāhasa tinugêl 

ta gulu sang Kṛtawarmā, pêgat tan pasāra. Krodha ta sang 

Wṛṣṇyandhaka kabeh, mapulihakên sang Yuyudhāna ta sira 

pinugutan unistabhojana mwang sang Satyaka. Sakrodha ta 

sang Pradyunma sāhasānulunga ndatan wênang kinabehan de 

sang Wṛṣṇyandhakabhoja. Ri wêkasan pêjah sang Yuyudhāna 

mwang sang bapa sang Satyaka i samīp-bhaṭāra Kṛṣṇa. Krodha 

ta sang Pradyumna, sang Sāmba, sang Aniaruddha Cārudeṣṇādi 

śūra pramukha, parêng pamulihakên sang Sātyaki. Tar 

kawênang sinapihan de bhaṭāra Kṛṣṇa, apan sêdêng kapasukan 

ing kālabahnisanghāra, ghurnita mahyāwija-wijah parêng masö.

Madyapānamadāviṣāḥ

Kapwāwêrö sahananya kadyanggāning wwang awêrö de 

ning madya, yayā wiparīta swajātinya. Makin āruh-aruhan tang 

laga wêkasan.

Mangadêg ta bhaṭāra Kṛṣṇa, dinawut nira tikang parungpung 

pinakasañjata nira. Irikā ta matêmahan musalāyumaya 

mahāghora, pinakapamuh nira ri san Wṛṣṇyandhakabhoja. 

Pêjah ta ya sapuluh pisan, ndatan awêdi mangkin silih sambut 

paḍangḍawut parungpung. Yata matêmahan musalāyomaya 

sakasambut denya sowang-sowang. Tekeng duku roṇḍon yāwat 

sakasambut de nira juga matêmahan musalarūpa. Ajêmur arurêk 

arok tang prang wêkasan, an tan wruh lawanya rowangnya. Hana 

umatī bapanya, hana umatī anaknya sānaknyāsing katon denya 

pinupuhnya juga. Ndatan hana malayū ngaranya; kapwāru-

aruhan masulung-sulungan kadi larwa-larwan manon pajyut 

tumampuh i rowangnya, pêjah tayā-pulihan.

Hārohara tāmbêk bhaṭāra Kṛṣṇa, inon ira ta wangkay 

sang Sāmba, Pradyumna, Cārudeṣṇa, Aniruddha. Mawêlas-

wêlas ta manah nira. Sinyang nira ta sang babhru mmwang sang 

Dāruki, pinakarowang nirāmeta sang Baladewa. Katon ta sang 

Baladewa sumaṇḍêng wit ning kayu magawe yogadhāraṇā. 

Umijil tang nāga sake tutuk nira, aputih warṇanya abāng 

tutuknya, sinungsung de ning nāga kabeh, Takṣaka Kumuda 

suṇḍarìka Hrada durmukha prawṛddhi (?) makādi sang Baruṇa, 

manungsung ring pādyārghācamanīya, wêkasan lunghā mulih 

ring pātāla.

An mangkana lwir sang baladewa, hārohara tāmbêk bhaṭāra 

Kṛṣṇa. Matangnyan kon i sang Dāruki umuṇḍange sang Arjuna 

śīghra-śīghra. Lunghā sang Dāruki. Kinwan ira sang babhru 

rumakṣa strī nira mulih mareng mahārāja Basudewa, yatanyan 

tan katêkāna mahāpralaya. Umangkat ta sira kālih. Ryangkên 

(?) lumakwa sang babhru katon têkap sang Lubdhaka matêr strī 

sang Kṛṣṇa, pinupuh ta ya ring musalàyomaya, pejah ta sira. 

Tuminghal ta bhaṭāra Kṛṣṇa, manastāpa ta sira. Matangnyan 

ta sira lumaku mangêtêrakên strī nira muliha. Kapanggih ta 

mahārāja Basudewa mwang dewī Rohinī inarpaṇākên ta strī nira 

ṣodaśasahasra kwehnya. Atêhêr ta sira nêmbah umusap suku 

nira bapa:

”Bapa, palalêbā ta jñāna rahadyan sanghulun. Sampun 

hilang tikang watêk yadu katêkan sang brāhmanaśāpa. Ndatan 

wênang pinaka nghulun mangher ri tan hana nikā kabeh. 

Matangnyan amwit pinakanghulun manusapa ring alas. Ika strī 

ni nghulun kabeh rakṣan de rahadyan sanghulun. Yapwan têka 

sang Arjuna, irika ta ya anawakêna mwang ikang yadu śeṣa ning 

pêjah”

Mangkana ring bhaṭāra Kṛṣṇānêhêr lunghā. Makraktikang 

strī kabeh pada manangis tan wruh ri denanya. Makusah kapati 

sang Rukmiṇī mwang sang Jāmbawatì. Mahārāja Basudewa 

kawuntwan ing gulū.

Mwah ta sang Kṛṣṇa mareng prabāsatīrta. Katon wangkay 

nikang Wṛṣṇyanndhaka magulingan nirawiśeṣa. Matutur ta sira 

ring manastāpa sang Gandharī ri pêjah ry anak nira, mangkekā 

lara nira n tumon kulawarga nira pêjah tan paśeṣa. Marabas 

ta luh nira n panangis. Nêhêr manusup ring alas, maturū ring 

kayu mêgawe yogadhāraṇā. Kathañcit hana Si Jarā ngaranya, 

anak mahārāja Basudewa ari sang Kṛṣṇa. Ya ta manusup ring 

alas mangusī mṛga, tan wruh ri hilang sang watêk yadu. Katon 

pwa suku bhaṭāra Kṛṣṇa denya, winaling mṛga. Pinanahnya 

pwa ya, matêmahan ta sira muwah Wiṣṇumūrti caturbhuja 

trinayana pitāmbara. Satinghalnya si Jarā manangis ta yānêhêr 

amêkul suku nira Keśawa. Irikā tan ya tumūt mareng swarga 

manungsung ta sang dewagaṇa, sang Hyang Āditya, Aṣṭa-Basu, 

Rudra, Aświnodewa, Catulokapāla, Siddharṣi,Gaṇḍharwa, 

Widyādhara-Widyādharī, kapwāngastuti magirang ri datêng 

bhaṭāra Wiṣṇu, magawe pādyārghācamanīya mwang Hyang 

indra umūjā ri sira. Padārok sawakul tampuh ning kêmbang urā 

ri baṭāra Hari. 


BEBERAPA WIRAMA

10,1 , wirm mÊduekoml . 

10.1 Wirama Mṛdukomala 

(---/uu-/u-u/uu-/ u-u/uuu= 18)

1 ,  þ s)mã; ni\N q ti\Àln edtÉi elok ]rx,

1. Ong sêmbah ninganātha tinghalana de tri loka śaraṇa.

(=Ratu Sang Hyang Mahasuci, pangabhaktin titiang inista 

suryaning ugi, santukan wantah Paduka Bhatara kantin jagat 

tigane; = Ya Tuhan sembah hamba ini orang hina, silahkan 

lihat oleh Mu penguasa dunia tiga)

W      hê o aêo tßik s)mãhi\Àuluni j%ot tnÀn wen; ,

Wāhyā dhyātmika sĕmbahing hulun ijőngta tanhana waneh.

(=Sekala niskala pangabhaktin titiang ring Paduka Bhatara, 

tan wenten tiyos; = Lahir bathin sembah hamba kehadapan 

kakiMu tiada lain)

s* lÙ^ ÁgÂÂi sek* th)n/ kdi mizkuæek*dai kit ,

Sang lwir Agni sakeng tahên kadi miñak sakeng dadhi kita.

(=Paduka Bhatara kadi Geni mijil saking taru sane latuh, 

kadi minyak mijil saking santenne, = Engkau bagaikan api 

yang keluar dari kayu kering, bagaikan minyak yang keluar 

dari santan)

s* S k×tß) tu ynÀ nwÙ*\mut$ tutu(pinhyu >

Sang sākṣat metu yan hana wwang ngamutĕr tutur pinahayu.

(=Paduka Bhatara nyalantara medal yening wenten anak 

ngincepang tutur kabecikan pisan; = Engkau seakan-akan 

nyata tampak (keluar) apabila ada orang yang mengolah 

ilmu bathin dengan baik)


2 , wê opiwêopk S      rin& prm(ttÙ du(lv kit ,

2. Wyāpiwyāpaka sārining paramartatwa durlabha kita.

(=Nyusup ring sehananing sarwa bhawa meraga sarining 

tattwane sane mahuttama, sane sengka pikolihang paduka 

Bhatara; = Engkau meresapi dan meliputi segalanya, intisari 

hakekat tertinggi yang sulit dicapai)

÷cÈo nÓo\Àn tnÀno gnllit/ lwnÀlhyu ,

Icchān tānghana tan hanā ganalalit lawan hala hayu.

(=Saking panitah paduka Bhatara punika, sane wenten sane 

tan wenten, sane ageng sane alit, miwah kawon becike 

punika; = Seturut kehendakMulah ada dan tiada, besar dan 

halus serta buruk dan baik)


Related Posts:

  • sastra kawi 3 sakatambesuk inulaten de dang hyang guru, kapanggih ta sireng jro sumur mati. Tinañan pwa sira kāraṇa ning kalêbw ing sumur mati, māja… Read More