sakatambesuk inulaten de dang
hyang guru, kapanggih ta sireng jro sumur mati. Tinañan
pwa sira kāraṇa ning kalêbw ing sumur mati, mājar ta sang
Utamanyu yan wuta, amangan gêtih ing waduri saka ri lapā nira
n inuhutan de dang hyang guru mangdilata wêrêh ning watsa.
Saka ri kāruṇya bhagawān Dhomya wineh ta sang Utamanyu
mantra Aświnodewarājany uccāraṇākêna nira, matang yan
marya wuta. Apan sang hyang Aświno dewābhiṣak sira,
pinakawalyan ing dewatā. An panêmu wyādhi, niyata hetu ning
swastha mary anghidêp lara ikang wwang bhakti ri sira. Nāhan
matang yan wineh Aúwinodewamantra de sang guru. Ndatan
madwa sang hyang mantra, datêng ta sang hyang Aświnodewa
maweh anugraha tumpihangin kinonakên wurungan wuta. Ya ta
panganên ira pinakośadhā ni laranya, niyata warasa. Pinangan
ira pwa ya ta,
Cakṣur arogyaṁ bhavati
Muwah ta sira paripurna indra ning mata nira, tan hana
kawikāra ning akṣi wêkasan. Sukha ta bhagawān Dhomya tumon
i sang Utamanyu.
Siddhiśāṣtrānugrahomi
Manganugrahāni ta sira śāṣtra siddhi lawan ,,tatan kêneng
tuhātah rūpa ny anaku.” Nāhan ta ling bhagawān Dhomya
manganugrahe sire.
Tumūt sang Weda pinarikṣa nira. Kinon ira tamolaheng
padangan, kumawwatakêna tadah nira sari-sari. Sakha ri bhakti
nira sang Weda ring guru, tumūtaken ike panês tīs nira mpu dang
hyang, yatna ri sapakon ira, inanugrahan ta sira sarwawidyā
saha wedamantra mwang kasarwajñānan, muwah kasiddhyan
ing mantra paweh nira. Ri huwus sang Weda kṛtānugraha, mulih
ta sire patapan ira. Wruh pwa sira duḥkha ning sewaka, mangên-
angên ta sira: “Yan hanā śiṣyangku dlāha, wehêngku juga sang
hyang mantra, haywa pinalakwan guruyāga nguniweh pamarīkṣa
ni guruśuśrūṣanya.” Mangkanāngên-angên ira. Tadanantara hana
ta śiṣya nira hañar ḍatêng, sang Uṭtangka nama nira. Tumuluy ya
wineh sang hyang Weda tan pamalakwa guruyāga. Salwir ning
āgama têlas kahaji de sang Uttangka.
9.2 Samudra Mantana
Hênêngakêna ng kathā sakarêng, tucapa tang
samudramanthana, sangkan ikang Uccaiśrawa n mijil, ikā
sang Winatā nimittanya n pinakahulun de sang Kadrū. Aparan
kramanya, nihan:
Sakweh sang watêk dewatā mahöm, ri puncak ing
Mahāmeruparwata. Ikā hinöm nira n pinakadon kapanggihan
ikang amṛta. Milu tang watêk daityadānawa mahöm, apan
padaharêp amṛta kabeh. Ri pahöm ning watêk dewa-daitya
mojar ta sang hyang Nārāyana:
”Yan mahyun kiteng amṛta, kamung watêk hyang kabeh,
Utsāhakāryapīḍitāḥ
haywa kita tan utsāha ri kaputêran ing Kṣīrārnawa, apan
sākṣāt pinakonggwan ikang amṛta. Makanimitta katêmwan
ikang amṛta sakopāyanya putêrên. Ya tikā gawayakênanta.”
Mangkana ling sang hyang Nārāyana, hinaywan sira
de ning dewāsurasanggha. Lumampah ta sira kabeh mareng
Kṣīrārnawa. Hana ta Mandaragiri ngaranya, gunung ing
Śangkhadwīpa, ikang bhūmi makatasik irikang Kṣīrārnawa;
ruhurnya ekādaśasahasrāni sawêlas iwu yoyana; adhobhūmeḥ
sahasrāni,kunang pasirnya sewu yojana. Samangkana krama
ning lwānya ikang Mandaragiri. Ya tikā dinawut de sang
hyang Anantabhoga, katūt têkeng isinya kabeh, tinibākên ing
Kṣīrārnawa, mapakêna pamutāra nikang tasik. Mojar tang
dewatā ri sang hyang Samudra:
”Tasy-asih ta kamung hyang Sāgara. Haywa kita tan
dhārana ri pangaras ning dwīpa. Yapwan siddhā mijil ikang
amṛta sangkeng Kṣīrārnawa, atyanta parituṣṭa nikang tribhuwana
mwang mahādibyanta wênang maweh sukha ning watêk hyang.”
Mangkana ling sang watêk dewatā, manggā ta sang hyang
Samudra. Hana ta sang Akūpa ngaranya, kūrmarāja, ratu ning
pas, angṣa bhaṭāra Wiṣṇu kacaritanya ngūni. Sira ta kinon
dhumāraṇāwak sang hyang Mandarādri, pinakadasar i bungkah
ing parwata, matang yan tan pingsora. Sang hyang Bhasuki sira
pinakatatali amilêti pārśwa nikang parwata; mwang sang hyang
Indra manunggang ing agra sira, pinakapanitih i ruhur, yatanyan
tan mingruhura idêrnya. Samāpta pwa kagawayanya, ngkāna
ta lumêkas sang dewāsura n dumudut i sang Bāsuki kāngkên
tali-tali ning Mandarācala. Kunêng sang dewatā kabeh riku ning
nāga kahanan ira; ikang daityasanggha munggw i hulu ning
nāga. Dinudut pwa sira, umêtu tang wiṣāgni sangkeng uśwāsa
ning nāga,dumadyakên durlabha ning asura. Ndatan surud
denyārambhana nikā ri wijila ning amṛta. Kapwa bhairawāruh-
aruhan wija-wijah sahananya. Têkwan śabda nikang tasik kadi
gêrêh ning puṣkarāwartaka, sàkûàt swara ning megha ri kāla
ning pralaya, ndatan paparêngwan têkapnya.
Saka ri sowe nikang Mandarācala pinutêr kolāhala
kahabalang watunya, rug kayu-kayunya, kasah mapasah lawan
rowangnya. Pāṣanigharsaṇa ya ta mijilakên apuy dumilah tan
papramāṇa, gumêsêngi ng alas-alasnya têke sattwanya kabeh
makādi mṛga singha warāha warak malayū tan wring paranya.
Mangkana ng mīna haneng tasik kabwang kahabalang kawaweng
Lawaṇasāgara de ni drês ning Pawanayānaghāsa angin kadi drês
ning Lawaṇasamudra tuwi kaputêran ing Mandarācala. Kunang
ikā sang hyang Baruṇa yeka cinakrākên de bhaṭāra Wiṣṇu amrih
humöt alayū mareng pātāla, mawêrö de ni pawalikan ikang
Kṣīrārnawa, malikêt kadi tinanêk, karatêngan de ni panas ning
apuy an dumilah ri pārśwa ning Mandaragiri mwang sirat nikang
wiṣa mijil sangke mukha sang Bāsuki.
Engêt pwa sang hyang Indra ri kapanasan ing dewāsura
de ning agni magawe nghel nira n pamutêr, inārādhana nira
tikang megha. Mijil ta ya saking daśadeśa, parwata sāgara
kahöban megha lwirnya sumahab saha kilatnya gêrêhnya. Ya
tikenudanakên, padêm ikang apuy wêkasan. Kunang wuduk
nikang sattwa kabeh kagêsêngan de ning agni, tan wāktan gêtih
ning kayu-kayu, ya tikā paḍa kahili tumus mareng Lawaṇasāgara.
Mangkin ta yalikêt, hinosakên ta ya sinrêng de ning dewāsura
amutêr, huwus wineh kaśaktin bhaṭāra Wiṣṇu.
Tataḥ kṣīrād abhūd ghṛtam
Mijil tang miñak wêkasan sangkeng pöhan, na lwirnya: ng
ardhacandra rumuhun; tumūt ta bhaṭāri Śrī, tumūt tang Sura Śrī
Lakṣmidewī, tumūt tang Uccaiśrawā, tumūt tang Kostubhamaṇi.
Devo yata tattvo jagmuḥ
Ndan dumunung mareng dewatā juga, tan hana mareng
daitya.
Nadantvariḥ tuta devaḥ
Wekasan mijil tang Dantwari angiṇḍit śwetakamaṇḍalu,
ikā kahanan ing amṛta. Ya tikā inalap de ning daitya.
Mamedam ati jampatiḥ
”Yeki dumana mami” mangkana lingnya an pojar.
Mahuwusan ikang amṛta têlas umijil mangke. Ikang
Mandaraparwata winaluyakên ira sthānanya ngūni ring
Śangkhadwīpa, mararyan ta sang watêk dewatā. Mangên-angên
ta bhaṭāra Wiṣṇu i mārga ning amṛta kālapa de nira. Magawe ta
sira māyā strīrūpa, aniwāryānggāwayawa paripūrṇa ring hayu,
datêng manunggangi daityarūpa.
Sarva kadgatvamanataḥ
Kapwa kākarṣaṇa ya katinghalan. Harsa ta manah nikang
daitya tumon ing strī, winehakên ikā tang amṛta ring kamandalu
pangkunen ing strīmāyā. Lungha tang strīmāyā mawa ng amṛta,
maluy Wiṣṇurūpa ta sira. Tuminghal ikang daitya, krodha ta
ya, kapwa sangrabdhāsangkêp i sañjatanya, hanan musala gadā
tomara sinambutnya, manutūti sang hyang Wiṣṇu. Kawênangan
pwa sira, datêng tang sarwadewatā makādi sang hyang Brahmā,
sang hyang Ìúwara, tumulungi sang hyang Wiṣṇu. Matangkêp
ikang prang; paprangan ira ri samīpa ning Lawaṇāmbhārṇawa,
ikang śangkhadwīpa pinggir ing Lawaṇasāgara. Tatan hana kasor
ing laga, kapwāgalak paḍa śakti, kapwa wāni marangkit marurêk
arök silih usī. Tangeh ikang prang hidêp bhaṭāra Wiṣṇu, matang
yan inangên-angên ira cakra nira pananghāra nireng daitya.
Kṣaṇaṁ haricintitamātrā gatiḥ
Sakarêng inadhisthāna, mijil ta ya sakeng ākāśa,
jvalitahutāśanasamaprabham
Kadi teja ning apuy dumilah tejanya. Ya tikā cinakrākên
de bhaṭāra Wiṣṇu ring daitya, pêgat gulunya.
Śatasahasraśāḥ martaḥ
Inatus iwu kwehnya pêjah. Linud ta ya de ning
Nārāyanśāstra, muwah pinanah ta yeng niśitaśara. Mangkin
ta yālayū tan hanānolih. Ikang śeṣa ning mati ya tikā sumilêm
ing tasik, mahêthötan ing pātāla. Alah tang daityarākṣasa, rāh
nikang samangkana ya tika matêmahan lwah, umilī têkeng
Lawaṇasamudra.
Āditya lohitarakte
Abāng ta sang hyang āditya kasênwan bāngnya. Mangkana
ta wangkaynya,
Adrim iwa piśavāni dhāturaktāni śonite
Kadi pucak ning wukir abāng de ning dhātu, mangkana ta
lwir ning wangkaynya gumuling ing pṛthiwītala.
Sampung ikang daityadānawàlah, mulih ta bhaṭāra
Wiṣṇu makêring dewasanggha makolih rikang amṛta. Prapteng
Wiṣṇuloka sira, inimum nira tekang amṛta. Ya ta hetu nikang
amara tan kêneng pati. Mangrêngö tang dānawa, anak sang
Wipracinti matêmu tangan lawan sang Singhikā. Ya tika
dewatārūpa milw anginum amṛta. Wruh pwa ya sang hyang
Candrāditya yan dānawa, mājar ta sire bhaṭāra Wiṣṇu. Sêdêng
ning amṛta haneng gulunya, cinakra ta ya, pêgat gulūnya. Tibā ta
lawayanya ring lêmah kadi tiba ning parwataśikhara. Liṇḍū tang
pṛthiwī, molah de ni bwat ning kawandhanya. Ndan śirahnya
mêsat ring ākāśa de ni kapawitran ing amṛta; anghing śarīranya
juga pêjah, apan tan katêkan amṛta. Sangka yan lara ny ambêknya
an winarahakên de sang hyang Candrāditya ri bhaṭāra Wiṣṇu,
Bhakṣanaiva ravicandraḥ
Ya ta matang yan ta ya krodha ri sang hyang Candrāditya,
umangan sirāngkên pūrṇakāla.
9.3 Sang Garuda
Ri kāla sang Winatā hulun de sang Kadrū, samangkana
ta kāla sang Garuḍa mijil sakeng antiga ri tan hana sang
Winatā. Kadi teja ning apuy teja nirāmêpêki ng ākāśa; asinang
ikang deśāntara de nira. Tumuluy manglayang ring ākāśa sira.
Tuminghal pwekang dewatā, sandeha ta sira ri têkā nikang
pralaya, sumangśayeng tribhuwana gêsênga de ning sampātakāla.
Mojar ta sang hyang Agni:
,,Hawya ta kita sandeha kamung watêk hyang kabeh. Tan
kāla ni nghulun gumêsêngikang tribhuwana, apan tangeh ikang
kalpa kawêkas. Aparan pwa ya makateja ya:
Garuḍo balavān teṣām
teja ning Garuḍa ike, manuk mahāśakti, anak bhagawān
Kaśyapa ri sang Winatā ike.
Nama tulya sutejasaḥ
Kunang pada tejanya lawan teja ni nghulun.”
Mangkana ling san hang Agni ri sang watêk dewatā. Mari
ta sira hārohara, kapwa masö mangastuti sang Garuḍa, ling nira:
Tvam ṛṣi tvam mahābhāgaḥ,
tvam devaḥ patageśvaraḥ
Tvaṁ prabhu patanapattraḥ,
tvam nātha pratyanguttamam.
”Kamung hyang Garuḍa, kita ṛṣi, kita mahāmuni, kita
dewa, kita patageśwara, tuhan ing manglayang kita, twam
prabhu, kita prabhunya, tapanapratyang, kadi teja ning āditya
tejanta. Mangkana pwa lwirta. Twan nātha khagam uttamam.
Yogya ta kitamaritrana ri kami, apan kita uttama ni (ng) khaga.”
Mangkana ta pangastuti sang dewatā kabeh. Sukha tàmbêk
sang Garuḍa. sanangharā ta pwa te ja nira, mari pwa dumilah.
Mātur antikam āgacchet
Ḍatêng pwa kahanan sang ibu an akon tamolahe sang Kadrū
ngkāne ning kṣirārṇawa, sinwāgatan ta sira de sang ibu akon
tamolaha sang kadrū. Pirang kunang lawas nirāsewaka ri sang
Kadrū, tamolah sira, mahyun ta sang Kadru mamêng-amênga ri
tira ning samudra. Kinon ira ta sang Winatānunggwiha ri sira; sang
Garuḍa kinon irānunggwiheng nāga kabeh. Winörakên tikang nāga
têkeng sūryamaṇḍala. Kapanasan ta ya sahananya, glāna katīkṣṇan
de ning teja sang hang Āditya. Mawêlas ta sang Kadrū ry anak nira
n kapanasan. Mangastuti ta sire sang hyang Indra. Têkā tang megha
sakeng daśadeśa saha kilatnya gêrêhnya ghoratara magênturan.
Ya tikā manghudanakên, matang nyan matīs manah nikang nāga
wêkasan. Lunghā tang nāga tan tunggal paranya, mahas ing
sarwadwipa, asing alas pinaran-paranya. Ya ta hetu sang Garuḍa
kanghelan amet i paran ikang nāga. Saka ri nghel nirānghwan
irikang nāga kabeh, mojar ta sang Garuḍa ri sang ibu:
”Uduh ibu, saka ri tan wruh mami mangke: aparan
kalingan iki, matang yan kitāmituhu ri sapakon ikang nāga,
sakahyunya ginawayakên ikā denta. Nghulun kinontāmwanga
ring nāga kabeh, atiśaya nghel ni nghulun, ibu, denya n wêgig
maparan-paran, tuwi tan tunggal inuninghan i nghulun. Aparan
ta kāraṇanta mangutus i kami manghwan irikang naga kabeh?”
Sumahur sang Winatā, ling nira :
dāsībhūtasmy ahaṁ putra
”Uduh putrangku Garuḍa, ndak warah ta kita: hulun-hulun
tāku denya, mālanya ngūni alah matotohan de sang Kadrū. Solah
ning hulun tan wênang wihang ri tuhan ya tikā ginawayakênanta
mangke. Kunang yan kitāsih marena ring nghulun, takwānikang
nāga, aparan ta panêbusan ri kami, linganta ring nāga, marapwan
mary anghel.”
Mangkana ling sang Winatā. Wruh ta sang Garuḍa ri
wêkasan. Ya ta nimitta nira n gumawayakên sapakon ikang
nàga. Kunang yan ikang nāga tan wênang tinangguhan ira ri
denyamêng-amêng adoh paranya, ya tikā pinangan sang Garuḍa,
apan sirālapā de ning tan wihang manghwan irikang nāga sewu
kwehnya. Wêkasan matakwan ta sireng nāga kabeh:
”Ai kamung nāga kabeh, aparan ta panebusangkw i sang
ibu, kitang nāga?”
Mojar ikang nāga kabeh, lingnya:
,,Yan ahyun kita mahuwusan hutang ning ibunta marya
huluna de mami: hanāmṛta ngaranya, ulih ning dewatāmutêr tasik.
Ya tika alapên panêbusanteng ibunta ri kami, narapwanibunta
marya hulun-hulun.”
Nahan ling nikang nāga kabeh. Sukha tāmbek sang Garuḍa
de nikang nāga. Mamwit ta sire sang ibu, amalaku sangwananeng
ibu nira. Mājar ta sang Winatā:
”Anak ni nghulun, hana sangwanta lingku: tamare ng nūsa
tinuduhakên mami, mesi wwang caṇḍāla tamolah i pinggir ing
tasik, sadākāla magawe hingsākarma. Ya tikā taḍahêntānaku,
sangwanta malap ikang amṛta. Kunang yan hana brāhmana
ngkana, haywa kitāmangan ika. Hila-hila brahmahatya.
Patêngêran ira denta: yan mapanas ikā gulūnta kadi manghêlêd
apuy lwirnya, hana brāhmana kapangan denta yah mangkana.
Huripên sire denta kalinganya, apan ikā sire paḍa lawan rāmanta
sire bhagawān Kaśyapa; sire brāhmana, haywa ta kita masampe
ring kadi sire wiku. Nāhan pangāśārwādangkw i kita, yatanyan
siddhakārya.”
Pakṣo dve mārutaḥ pātuḥ
candra pṛṣṭhe tu rakṣakaḥ
śirasi mārutaúcāgniḥ
sarvadeva śarirake.
Sang hyang Bāyu sira ta rumakṣe hêlarta kalih. Kunang
rumakṣe walakangta sang hyang Candra. Yapwan rumakṣe
hulunta sang hyang Agni mwang sang hyang Angin. Sang
sarwadewa sire rumakṣa ry awakta kabeh. Astu siddhakāryā
tanayangku.”
Nahan ta ling sang Winatāmrārthanākên anak nira. Lunghā
pwa sang Garuḍa, têkā ta sireng samudra Kuśadwīpa. Hana ta
deśa ri pinggir ing tasik, pinaharcala nira ta hêlar nira. Wwai
nikang tasik tinampêkakên ira, kêbês tikang bhūtala denya.
Lindu ta bhaṭāri Pṛthiwī, migu pucak nikang wukir
Inabêt de ni helar nira. Giri-giri tikang Nisādālayū tan
wring parananya. Manggang pwa tutuk sang Garuḍa, sākṣāt guhā
ri hidêpnya, yogya pahêthötana hidênya. Ngkāna ta yomasuk
sahananya, laki strī mwang wêkanya kabeh, inêlêd ikā de sang
Garuḍa. Mapanas pwa gulū nira, wruh ta sira hana brāhmaóa
kapangan têkap ira. Mojar ta sīra:
Vayaṁ me brahmanot vadhyaḥ
,,Wijil kita sang brāhmaṇa sangke tutuk ni nghulun mangke,
pöngpöng kita tapwan śīrna. Tan dadi nghulun amatī brāhmaṇa,
Pāpebhyaḥ pīḍayet sadā
yadyapin asing sapagawaya nira tuwi, apan sarwapāpa
tinêmu nikang amatī brāhmaṇa.”
Mangkana ling sang Garuḍa. Winutahakên ira ta sang
brāhmaṇa saha strī nira mwang putra nira, ikang caṇḍāla Niśāda
wineh mañjinge dalêm. Ri têlas nirāngutahakên i sang dwija
mibêr sireng ākāśa, huwus umangan ikeng caṇḍāla, tathāpi
ndatan warêg sira denya. Katon ta sira bapa de nira, amalaku
ta sira bhukti asing yogya taḍahên ira. Mawarah ta sira bapa
matuduha ikang taḍahên, ling nira:
”Ai putrangku sang Garuḍa. Hana ta ratu rwa sānak, sang
Wibhāwasu ngaranya, arinya sang Supratīka ngaranya pada
göng krodha lobha swabhāwanya. Ya tikā malakw aduman
drwya kaliliran sangkeng bapa. Ndatan anggā ikang Wibhāwasu
kapalihan ing dṛwya, dalihanyānanggah ri arinya tan sewaka ry
awaknya. Sangke swā niy arinyamalaku drwya, krodha tikang
Wibhāwasu. Śināpanya tarinya:
hastiti samavāpyastu
”Jah tasmāt matêmahana liman, kamung Supratīka.”
Ya ta matang yan atemahan gajah ikang Supratika. Males
ta yānāpa ikang Supratika, lingnya:
Kacchapas tvam bhaviṣyati
”Atyanta sāhasāmasa-masa ry aku, kamung Wibhāwasu.
Jah tasmāt ko matêmahana kacchapa.”
Matang yan matêmahan pas tikang Wibhāwasu. Pira ta
göngnya:
Kūrma triyojanadehaḥ
Pangadêg ny awaknya têlung yojana. Yapwan wêlu ning
maṇḍala ny awak nika sapuluh yojana. Samangkana pramàóa
ning lwa ning pas Wibhāwasu. Kunang ikang liman:
Ṣaḍ ucchatva yojanāni
Pangadêg i ruhur ny awaknya nêmang yojana.
Gajor devā dvigunaryoda
Yapwan dawanya wrawêlas yojana pramāṇanya. Ikā
tang gaja-kacchapa sadākāla matukar ing wwai paranya
ngūni. Hārohara ng sarwabhūta denya. Ya tikā tadahêntānaku
sādhananta sumiddhākên kāryanyebunta.”
Mangkana ling bhagawān Kaśyapa. Lumampah ta sang
Garuḍa mare kahanan ikang gaja-kacchapa. Ḍatêng ta sirerika
ri kahanan ikang talaga ngkāne pārśwa ning Himawān-parwata;
katêmu tang gaja-kacchapa sêdêng matukar. Sinambut nira pwa
ya kālih matunggalan suku nira magöm, manglayang ta sira
ring ākāśa. Hana ta kayu magöng tumuwuh ri pārśwa nikang
Himawān, lambang wetan kasiratan de ning ryak ing wway ning
Lawaṇasāgara, kāñcanamaya mās pinakāwaknya kabeh. Hana
ta pangnyolomulū wetan, úatayojanam āyatam, sātus yojana
dawanya, kahanan sang ṣāṣṭisahasra-wālikhilya. Rsi siddha sira,
sānggusta pangadêg ny awak nira, nêmang puluh iwu kweh nira.
Inaran ta sira ṣaṣṭisahasra-wālikhilya.
Marīciḥ pivet
Manginum teja ning āditya sira. Ngkā tonggwan ira
tamolah ri sor i pang nikang kayu. Ikana dunungan sang
Garuḍa umangana ng gaja-kacchapa. Mangkanābhipraya nira.
Wahu sira tumampak, sêmpal ta pang nikang kayu tan wênang
dhumāraṇa bwat nira. Saka ri wêdi nira kolāhalaha sang ṛṣi
sahasra Wālikhilya kahabêta de ning kayu, prayatna ta sang
Garuḍa cumucuk sakha nikang kayu. Ikang gaja-kacchapa
haneng suku nira kiwa têngên. Mahas ta sirāmet deśa unggwana
nira. Sêḍêng nira manglayang ike sang Garuḍa, datêng ta
bhagawān Kaśyapāpinta-kāsih ri bhagawān sahasra- Wālikhilya
tuminggalakêna brahmahatya nira, yatanyan umanggiha sukha
sang Garuḍa. Lunghā ta sang Wālikhilya sira kabeh. Hana ta
gunung Gandhamādana ngaranya. Ya ta paran ira sang Garuḍa
sangke pakon bhagawān Kaśyapa marerika. Ngkāna nggwana
sang Garuḍāmangan ikang gaja-kacchapa. Lunghātah sira
manglayang. Kunang ikang wṛkṣaśākhā cinucuk nira, tinibākên
ira ri pārśwa nikang Himawān, ikang katunan sarwabhūta; tan
hana katiban denya.
Bhakṣayamiti garuḍaḥ tāw ubho gajakacchapo
Têkā pwa sang Garuḍe puncak ikang gunung
Gandhamādana, ngkana ta siromangan ikang gaja-kacchapa.
Sukha ta sira denya. Ri huwus nira mangan ikang gaja-
kacchapa, mêsat ta siromibêr mareng Somakagiri, wukir ikang
Śangkhadwīpa, i pakêkêsan ikang amṛta. Ri lampah sang Garuḍa
malap ikang amṛta, têkā tang utpāta ri sang Hyang Indra. Mapa
ta lwirnya: indrabajra nira mogha dumilah saha dhūmālatu-latu;
tumibā ng andaru sangkeng ākāśa, amoghānghudanakên rāh;
moghālum kêmbang sang dewata kabeh; kumuda irikang talaga
hibêkan lêbu katub de ning paruṣawāta. An mangkana lwir
nikang utpāta, mājar ta bhagawān Wṛhaspati ri sira:
”Sajñā Hyang Indra, prayatnā ta rahadyan sanghulun
irikang utpāta. Mangajarakên prang niyata nikā ling bhujangga
parameśwara. Ndatan hana kāraṇa nikā bheda sangkery awak
rahadyan sanghulun ngūni ri bhagawān sahasra-Wālikhilya. Ri
sêdêng bhagawān Kaśyapa magawe yajña, milu tang dewatā
masambang samādhi. Têkā pwa magawe yajñadṛwya sira kabeh,
irikā ta bhagawān sahasra-Wālikhilya mangusungi gagang ing
palāśa sasiki, kinabehan ira. Hana ta tapak ning lêmbu hibêkan
wwai. Ngkāna ta sira n turun. Kasakitan lwir nira n têkap nikang
wwai. Tuminghal ta rahadyan sanghulun, asêmu guyu makanimitta
ng sampe. Wruh pwa sira yan kinasampayan, magawe pwa sira
yajña makaphalā ng indra, umandêl ta rahadyan sanghulun. Siddha
pwa yajña nira, datêng ta bhagawān Kaśyapa mitra kāsih ira.
Ayam indra tribhuvane,
kiyyogāt brahmana saha.
”Sojar mpungku, ikang Indra mangke pakon bhatara
Brahmā ngūny an ratu ring Tribhuwana. Hana pwa yajña
mpungku mangke makapala ng Indra, tatan yogya wurungakêna;
hana pwa ājñā bhaþàra Brahmā, tan wênang kagantyana.
Amithyā bhagavān vayaṁ
Mangkana mpungku makabehan tan dadi mithyajnana.
Bhavatīndraḥ tu patagaḥ
Matangyan indraning manuk makaphalā nira mpu
makabehan.”
Mangkana ling bhagawān Kaśyapa ri sang sahasra-
Wālikhilya. Amisinggih ta sira, winehakên ta phalā ni yajña
nira antiga rwang siki ri bhagawān Kaśyapa. Maweh ta sira ring
strī nira I sang Winatā. Manêtês tang antiga matêmahan manuk
rwang siki.
khagopattīti
Ikang atuha Aruṇa ngaranya pinakasārathi sang Hyang
Āditya. Ikang anwam ya tikā Garuḍa mangke ḍatêng.
Mangalapāmṛta nāhan prāyanya. Ya panêbusanya ring ibunya.
Agöng prabhawānya,
Patanggaḥ bālikhilyāni tāpasaḥ phalayajñakaḥ
Apan ikā dadi de ning tapa sang sahasra-Wālikhilya
prabhāwa sang Garuḍa. Ya ta kājar de nikang utpāta mangke.
Haywa ta rahadyan sanghulun pramāda.”
Mangkana ling bhagawān Wṛhaspati, kumon i sang Hyang
Indra prayatnaha mwang i sang dewasanggha umaksahekang
amṛta don ira. Kapwa ta sangrabdha ri pasangkêpan ikang sañjata,
mamariwṛtekang makapangharêp bāyubajrojwalāndhakāra
lêbū mêlêk de ny angin-angin i hêlar sang Garuḍa. Tatan
katon ikang daśadeśa, kadi kasaputan hīma rūpanya. Glāna ta
sang dewatā sawatêk Hyang Indra. Kinon ira ta sang hyang
Bāyu sumanghārekang lêbā. Prayatna ta sira tumābakên sang
Wainateya, tatas tang pêtêng. Katon ta sang Garuḍa maglayang
ring ākāśa, dumunung ri kahanan ikang amṛta. Pinanah ta
sira kinabehan, dinuk cinakra binajra. Nānāwidha ikang
sañjata linêpasakên de sang watêk dewatā. Ndatan hanāmyati
sahananya. Moghālingsêm pupug tan polih hêlar salamba. Malês
ta sang Garuḍa humabêt ikang dewasanggha. Katūb kahabalang
kasungsang kawalik ta ya. Prayatna ikā sang dwādaśa-sandhyā,
dewatānak sang Hyang Dharma ri sang Sandhyā rwawêlas kweh
nira, munggw ing deśa wetan ira sang khagendra an malap ikang
amṛta. Kunang rumakṣekang kidul sang aṣṭa-Basu ngaranya,
dewatā wwalung siki sira, sinahankāryan de ning gandharwa.
Ikang deśa kulwan sang Hyang ekādaśa-Rudra rumakṣa,
kapwāsangkêp ing sarwāstra. Yapwan ikang deśa lor, sang
hyang dwādaśāditya rumakṣa makādi sang hyang Indra. Ndatan
Ndatan pinakewêh de sang Garuḍa an kinulilingan sira de ning
dewasanggha. Ndatan wighani ta sang khagendra, malês ta sira
manghala-hala ri patuk mrekanātyugratikṣṇa. Cinucuk nira ta
mata nikang dewatā. Ya ta magawe takutnya.
Srava śonimat andhataḥ
Umilī rāhnya, kapêtêk kapêtêngan tan panon rāt tan wring
rehanya. Alah tang dewatā.
Hana tāpuy kumulilingi sthāna ning amṛta. Ya tikā murub
sumirat sumār ing antarāla. Ndatar wruh ta sang Wainateya ry
awana nira. Anguyup ta sira wway ning sāgara, asat nirawaśeṣa.
Ya ta pamaḍêm nireng apuy. Paḍêm ta ya. Ḍatêng ta sireng guhā
kahanan ing amṛta. Lawang nikang guhā pinagawayakên jantra
cakra, umidêr tatan pāntara.
Tīkṣṇa lohagra vismayam
Wêsi pinakapucaknya, ingid-ingidan pamanganya.
Sāsing sarwabhāwa masukeng guhā ya tikā tugêl mapawesu
de nikang cakra. Katon pwa de sang Garuḍa, pinahalit nira
tekāwak nira, sakawênanga masuk i sêlā nikang cakra. Mañjing
ta sira; kapanggih tekang nāga rwang siki rumakṣekang amṛta.
Kacaritan kan ulā:
Sadā maniniṣekṣana
Rahina mwang wêngi tan kêḍap matanya; asing sakaton
denya gêsêng juga,
Apica dīptalocanaḥ
Apan dilah sadākala. Ḍatêng pwa sang Garuḍa umrêm ta
ya tan wênang tuminghal de ning rajasampāta lebu mijil sake
hêlar sang Garuḍa. Ya ta cinucuk pinakāhāra nirānêhêr inalap
nira tang amṛta munggw ing kamaṇḍalu. Sêdêng sira manglayang
ing ākāśa sira, ḍatêng ta bhaṭāra Wiṣṇu, mujar I sira, ling nira:
Carado mīti mecara
”Yan ahyun ikung amṛta, sang Garuḍa, pamalaku ta ri
kami kita, kami manganugrahe kita.”
Mangkana ling bhaṭāra Wiṣṇu. Sumahur sang Garuḍa:
”Tan yogya kitānganugrahànana kami, bhaṭāra Wiṣṇu,
apan sor prabhāwanta dengku. Ikang amṛta ngaranya denta
kahatana (?) kahanan jarāmaraṇa. Kunang aku
ajaraścāmaras vayam
anadi(?) tar kêneng tuha pati.
Amṛtana vinapy aham
An tan panginum amṛta. Mangkana lwirku. Tamalaku ta
kitānugrahery aku.”
Nahan ling sang Garuḍa. Sumahur ta bhaṭāra Wiṣṇu:
”Yukti iku ujarta, sanmg Garuḍa, tan hana salahnya.
Tasyasih ta ri kami, tan dadi kitādwa wacana. Ndak palaku
kita wāhanāngkwa lawan tulisakêna ri dhwaja taṇḍangkwa
pakênānta.”
An mangkana ling bhaṭāra Wiṣṇu, mangên-angên ta sang
Garuḍa ndatan anggā sira, anghing mawêdi ring mithyāwāda
sira. Manggā ta ya wêkasan, matang yan pinakawāhana de
bhaṭāra Wiṣṇu. Huwus mapriti kari sang Garuḍa mwang bhaṭāra
Wiṣṇu, ḍatêng ta sang Hyang Indra sumambah sang Wainateya,
apan tan pangan bajra nira. Mojar ta sang Garuḍa:
”Atyanta kāsy-asih ning bajranta, kamu Hyang Indra, tan
pangrarabakên wulungku n satunggal. Nāhan ta hêlarku sasiki
pawehangkw i kita, kaharan pamujangkw sang ṛṣi makatahulan
kang bajra, matang yan tan kerangana.”
Mangkana ling sang Garuḍa ri sang Hyang Indra;
winehakên ta hêlar nira.
Sureśaṁ patra vakṣyāmi
Katon pwa hêlar nirāhayu, inaranan ta sang Suparṇa de
ning dewatā kabeh. An mangkana ta kasaktin sang Garuḍa, masö
ta sang hyang Indra, mapinta-kāsih ri tan kawehan ikang amṛta
irikang nāga, sangka yan pratipakṣa buddhinya lawan dewatā.
Sumahur sang Garuḍa:
,,Haywa ta kita sangsaya, kamu Hyang Indra. Swecchan
tekang amṛta, yan huwus nghulun wehakên ing nāga, apan
panêbusangkwību ni nghulun, nāhan pakênānya.”
Mangkana ling sang Garuḍa. Lunghā ta sira mare
kahanan ikang nāga. Winehakên ira tekang amṛta umunggw ing
kamaṇḍalu sinangsangan kuśapattra. Mojar ta sireng nāga:
Idam anantam amṛtam
”Nāhan tang amṛta, ai kong nāga kabeh, ulihku mangalap
ing kadewatan. Ya tiki panêbusangkwību ni nghulun pakênānya.
Anya pravṛtim anyataḥ
Mangke tambayan ibungku mari huluna denta. Haywa ta
kita sikāra. Kunang pamêkasangku ri kita:
Snātā manggalasangyuktāḥ
Krama ning anginum amṛta: madyus juga ya rumuhun,
agawe manggala. Mangkana tolahanta.”
Yekā ling sang Garuḍa, lunghā ta sira lawan sang
Winatā mulih ri kahyangan ira muwah. Ikang nāga pwāhyun
anginumāmṛta, tan hana harêp kāntuna salah siki matunggwāmṛta.
Madyus ta ya parêng magawe manggala saka ri wêdinya kārya
minum amṛta. Satêkānya tan katêmu ikang amṛta denya an huwus
inalap de sang Hyang Indra i wurinyāgawe manggalasnāna.
Manastāpa tang nāga tan wruh ri deyanya. Hana ta titis ikang
amṛta kasangsang ing kuśāgra. Ya ta dinilat ikang nāga; siwak
ta ya liḍahnya de ning tīkṣna ning alalang, matang yan katêkā
mangke dwijihwa krama ning nāga, maparwa ilatnya. Kunang
ikang alalang pawitra adyāpi katêkā mangke, apan huwus
kaharas ing amṛta. Kacritanya mwang kacritan sang Garuḍa
mulih mareng swarga mahāpawitra ning wwang angrêngö, ri
huwus nirānêbus ri sang ibu.
9.4 Mahārāja Parikeṣit
Hana sira ratu sang Parikṣit ngaran ira, anak sang
Abhimanyu matêmu tangan lawan sang Uttarī, pinakaśiṣya
bhagawān Kṛpa, paripṛṇa ring bahuweda.
Govindaḥ priya sangyuktaḥ
Prasiddha kāsih bhaṭāra Kṛṣṇa, hinurip nira n kêneng hru
sang Aśwatthāma ri sêdêng ira hane jro wêtêng sang Uttarī. Mijil
ta ya winastwan mahuripa de bhaṭāra Kṛṣṇa, iningu de mahārāja
Yudhiṣṭhira. Sira ta sumilih ratu ri Hāstinapura ri lunghā sang
Pāṇḍawānusup ing alas muwah.
Ṣaṣṭivarṣāni pālayet
Lawas nira siniwi nêmang puluh tahun.
Yatha pāṇḍuḥ mṛgayahuḥ
Ndan kadi mahārāja Pāṇḍu sira sakta ring guṇāburu. Asing
wukir alas paran irāmet mṛga. Hana pwa kidang tinūt nira,
anghel ta sira denya.
Kṣuptipipāsivanāśrame
Ahyun anginuma wwai sira. Hana si ra wiku kapangguh
ing têgal ri tepi ning āśrama, ri panghwanan ing lêmbu, i sêdêng
sang ṛṣi amangan wêrêh ing watsa. Sira ta tinañan ing paran ikang
kidang. Ndatan sahur ike sang ṛṣi, apan sêdêng nira monabrata.
Pangaran ira mpu bhagawān Samīti. Saka ri krodha sang nātha
Parikṣit tan sinahuran patakwan ira, hana ta wangke ning ulā
dêlês, ya ta cinukat nira ri tungtung ing laras nira, kinalungakên
i gulu bhagawān Samīti. Humênêng atah sang wiku. I têlas nira
mahārāja Parikṣit mangkana, mulih ta sira ring kadatwan ira.
Hana ta anak bhagawān Samīti saka ring lêmbu, sang
Śṛnggi ngaran ira, yathārthanāmāsungu sira. Ndan ugratapa
siddhimantra sira, wênang mahas mareng kadewatan, nityakāla
manangkil ing bhaṭāra Brahmā. Kunang ika sang Śṛnggi ngaran
ira makaswabhāwa göng krodha. Sira ta inujaran sang Kṛṣṇa:
,,Dwijaputra, anak ning brāhmaóa!” Ndatan sangke gêlêng nira,
ndan makadon guywa-guywan de nirāngling:
Tvam śṛnggi garvito bhavaá
”Kamung Úṛnggi, haywa kita garwa dahat, awêrö de ning
guóanta. Tan wruh têmên kari kita ring kopaúaman.
Pituh kaṇṭhe ‘pi dundhubhī
Sabarin mahārāja Parikṣit sang ratu ri Hāstinapura
kumalung-kalungi ri sira yayahta ulā dêlês māti, tathāpin ya tan
agalak sira. Hana ta sira mangke kumalungakên ulā ri gulū nira.
Mangkana tolahanta, tumirwa ng bapa.”
Ya ta ling sang Kṛṣa. Krodha ta sang Śṛnggi rumengö
wuwus sang Kṛṣa.
Sphurat locana cañcalaá
Molah tānak-anakan ing mata nira, sumirat abāng de ning
galak. Matang yan ta sirābangun gêlêng, anêhêr mojar i sang
Kṛṣa:
Paśya me balapaśyataḥ
”Ai kamung Kṛṣa, tinghali sakti ning tapangku harah!
Ikang ratu Parikṣit pawarahte kami kumalung-kalungi ri
bapangku ring ulā tan hana doṣa nira, awamāna ta sira ring wiku.
Hana ta nāga Takṣaka ngaranya,
mṛtakyam saptarātrika
mogha datênga ni śāpangku rikang we pitung wêngi,
sunahuta ng atu Parikṣit.”
Mangkana ta ling sang Śṛnggi manapathāni. Mulih ta sira,
katêmu sang bapa tamolah ring goḥpracaraṇa kahanan ire ngūni.
Kunang wangke nikang ulā sêdêng awūk ri gulū nira. Makrak ta
sang Śṛnggi tumangisi sira bapa, atêhêr umalap i wangke nikang
ulā, ling nira:
Śravate dharma nirastaḥ
”Udū bapa ni nghulun, rumêngö taku ry awamāna nikang
ratu Parikṣit ri kita, pawarah sang Kṛṣa ri kami. Têlas pwa
nghulun śumāpa panganen ing nāga Takṣaka irikang pitung
wêngi wêlas, doṣanya n kumalung-kalungi kita ring ulā.”
Mangkana ling sang Śṛnggi. Sumahur ta sira bapa,
kahaḍang mari monabrata sira, de ning laa nira śināpa sang
prabhu:
Naiva damo manisinam
”Haywa mangkana kitānaku. Tan dharma ning wiku kêta
krodha ngaranya; kewala kopaśaman mūlya ring wwang kadi kita
ngaranya. Haywa tānaku krodha yadyapi rng wwang sāmānya
tuwi. Têkwan sang prabhu sira ta makabhūmi iking patapanta,
alas nira marikeking alas pametanta kêmbang samidha, wwai
nira ikang banu ininumta. Sira rumakṣa kita magawe tapa,
matang yan tan hanāngawara. Siddhi pwa mantranta, syapa
tānung makaprabhāwa ika? Takarin sang prabhu makayaśekā rng
wwang kadi kita wiku? Śināpanta pwa sira, tatan yogya ulahta.
Sangkṣepanyānaku, akonāku mājare sang prabhu, yatanyan sira
mara ngke, nya mamalakwānta śāpa. Haywa tan māsih i sira.”
Mangkana ling bhagawān Samīti mawarah ry anak nira.
Hana ta śiṣya nira sang Aghoramukha ngaran ira, ya ta kinon ira
mājara ri mahārāja Parikṣit ri śāpa sang Śṛnggi. Ndan merang ta
sang prabhu malakwāntaśāpa, tuhun rumakṣāwak nira juga sira.
Hana ta prāsāda atiśaya ruhurnya, kadi parwata rūpanya subaddha.
Ya tikā tinulak tālāñaturdeśa, dudū tang brāhmana siddhimantra
mwang walyan wiṣāpaha, kapwa yatna umariwṛteng prāsāda.
Mahārāja hane jro sira. Têkā pwa ng diwasa kapitu ng wenya;
lumampah ta bhagawān Kaśyapàhyun tumulunge sang Parikṣit.
Dudū Kaśyapa bapa sang Garuḍa, Kaśyapa len sangke sira. Sira
ta wruh ring mantroṣadha sarpabiṣa. Aparan prayojana nira n
mangoṣadhānane sang prabhu: yatanyan wehana mās mani
rajayogya. Sêdêng haneng hawan sira, irikā ta sira sināntwa de
ning nāga Takṣaka,
Dvido bhuto varo dwijaḥ
Mênggêp kadi brāhmana rūpanya.
Bhavan tvarita ya gatiḥ
Mangkana lingnya:
”Ndi ta paran mpungku, matang yan agyā-gyan têkap
rahadyan sanghulun lumaku, muwah aparan ikang prayojana?”
Mangkana ling nikang nāga Takṣaka. Sumahur bhagawān
Kaśyapa:
Nṛpang kurukulomama
”Sira mahārāja Parikṣit sira parana mami mangke.
Sahutên ing naga Takṣaka rakwa karêngwan ira n mêne. Sira
ta tambānana sādhya mami, apan wêka-wêka sang Kuru sira,
wangśa ning manghuripakên sarwadharma.”
”Sojar mpungku, nghulun iki si Takṣaka ngaranku ring rat,
kinon de sang Śṛnggi sumahuta ri sang Parikṣit. Aparan ikang
oṣadhanta, yan huwus i têkā ning patinya de ni nghulun?”
Mojar bhagawān Kaśyapa:
”Ai kamung nāga Takṣaka, nāhan tang wṛkṣa waringin
paripūrna; sambandhanya: hana pwa wwang sêdêng amandung
kayu ikang pinaneknya ri wit nikang wāṇḍira. Ya tikā gêsêngana
têkapnyu; aku tumambāna ring mantroṣadha sarpabiṣa,
pangawruhanta ri mantrangku śakti.”
Maluy ikang nāga ri jātinya; sinahutnya tang wāṇḍirawṛkṣa.
Mijil tang agniwiṣa sangke tutuknya. Gêsêng tang wāṇḍirawṛkṣa
bhasmībhūta têkan ing amanek lawan wadungnya; tan ucapakêna
sahana ning pang ning wāṇḍira mwang ronya, pada bhasmi dadi
hawu. Ya tenimpênakên de sang ṛṣi Kaśyapa, minantran ira ta
ya wedya sarpa wiṣosadha, ikang paweh sang Hyang Brahmā
ri sira. Hanih ikang wiṣa; muwah ta ya parpūrna ikang wṛkṣa
wāṇḍira lawan wwang amanek lawan wadungnya, tan hana
kawikāranya. Āścarya tāmbêk nikang nāga Takṣaka mulat i
śakti bhagawān Kaśyapa. Matang yan manêmbah tikang nāga
Takṣaka, akon maluya ri sira, maweh mās manik upacāra. Maluy
ta sira bhagawān Kaśyapa; agirang tāmbêk ikang Takṣaka de
sang ṛṣi maluy.
Lumampah ikang Takṣaka mareng Hāstinapura, angrengö
ta yan sang prabhu têlas prayatna, umunggw i jro prāsāda, rinakṣa
de ning taṇḍa-mantrī nira makabehan, paḍāmawa sarwasañjata,
tan waktan sang wiku siddhimantra ring sarpabisa. Mangên-
angên ikang nāga Takṣaka ri prayatna sang prabhu ri Hāstina.
Amet usaha ikang Takṣaka, karananya n têkaha ring sthāna sang
prabhu kinêmit ing Tanda-mantri saha bala: yatna kumulilingi
prāsāda ring sor. Huwus ta yomangên-agên sūkṣma ning usaha
ikang nāga Takṣaka, matêmahan ta ya brāhmanarūpadhara,
umênggêp Manawa jambhupala pawwatnya ring śrī mahārāja.
Atiśaya halêp nikang phala pawwat nikā, amānuṣa kihidêpnya.
Tan sangsaya sang prabhu ri têkā nikang takṣaka dwijarūpa.
Atêhêr mawwat phala nikang jambu, tinarima de sri mahārāja.
Kunang kacritan ikanang amawa phala ning jambu sānak ikang
nāga Takṣaka, tumutur sakeng pātāla. Ikang Takṣaka munggw ing
sungut ing jambu. Ikang brāhmaṇa mamawa jambu ri huwus ing
jambu kawwat mangunyakên wedaśānti, mangastungkara jaya-
jaya-mantra, sinwāgatan wineh dakṣina. I telas ning wedaśānti
kinon ta ya muliheng patapanya de sang prabhu parikṣit. Tuwi
sandyākāla têkā tunggang parwata pwa sang hyang rawi, ojar
ta sireng balādhika tumāñakên yan huwus sang hyang āditya
sumurup. Hatur ing mantra: wahu tumunggang parwata.
Huwus luput hidêp ira: angalap ta sira darśana sasiki pawwat
tāpasarūpadhara, tar pahīngan mara kahyun-nyunya. Harsa twas
ira śrī mahārāja. Hana ulêr ikang darśana malit ahirêng abāng
matanya mêlêlö katon de nira. Kawatêk ikā kasampaya nira, ya
tikā gumuyu-guyu. Mujari patih nira-ndan niyata paninda nira
ring krimi laparan ing pati nira n têkā, ling nira:
”Singnih śāpa sang śrī, nāhan si nāga Takṣaka mungguh
nikang darśanaphala; ya tiki sumahuta matyani kami.”
Nāhan mangkanangên-angên mahārāja parikṣit kadi
pinituturan ikang krimi. Maluy ta ya ri jātinya nāga Takṣaka.
Sinahutnya ta gulū mahārāja Parikṣit, atêhêr bhasmībhūta ta
awak nira madadi hawu. Mêsat ikang Takṣaka maring atarāla,
mulih ta yeng nāgaloka.
I pêjah mahārāja Parikṣit akrak ta panangis ikang
sakadatwan. Hinaturan ta sira sandhyāsoca saha widhiwidāna
liniku-likuran. Ri sakatambayanya rinatwakên tānak ira
sang janamejaya. Rare sira, kunang tāpan kihanan ing
śīla rūpasampanna, kinahanan ing guna lawan kaśaktin.
sangśayātuha pwa sira, wruh ring inggitaceṣṭakāra. Matang
yan ling nikang tanda rakryan makabehan, yogyābhiṣekan sang
Jayamejaya.” śināntyan de dang hyang astaseni mwang sang
brāhmana purohita wedapāraga; wineh sira mastrya anak sang
Kāśirāja, tan pahīngan ing guna hayu ning rūpa, makarangan
sang bamuṣṭiman wararājakanyā: sira ta sinomah de haji sang
magawe yajña sarpa.” Mangkana ling sang brāhmana; hunaywan
de ning mantrī nira kabeh, an sira makstrī putrī sang Kāśirāja.
Winarang ta sira ri kāla ning śubhadiwasa.
9. 5 Anak-Anak Dewi Kadrū dan Winatā
Hana sira ṛṣi bhagawān Kaśyapa ngaran ira, anak bhagawān
Marīci, putu sira de bhaṭāra brahmā. Sira ta tinariman de
bhagawān Dakṣa kanya padbêlas siki kwehnya pinaka strīha nira
kênohnya. Patunggalan i ngaran ing strī, sang Aditi, sang Diti,
sang Danu, sang Ariṣṭi, sang Anāyūṣa, sang Khaśā, sang Surabhī,
sang Winatā, sang Kadrū, sang Irā, sang Tāmā, sang mṛṇi, sang
Krodhawaśā, sang Tāmrā. Nāhan ta ngaranya ng kanyā padbelas
stri bagawān Kaśyapa. Kapwa ta ya mānak Sowang-sowang: sang
Aditi makānak dwādaśāditya; sang Diti makānak daitya; sang
danu makānak dānawa; sang Parwa makānak gandharwa; sana
Ariṣṭi makānak widyādhara; sang Anāyuṣā makānak asura; sang
Khaśā makānak rakṣasa; sang Surabhī makānak sang ekādaśa-
Rudra mwang lêmbu; sang Tānrā makānak sthāwara; sang Mṛṇi
makānak piśāca gaṇa bhūta kubhāṇḍa pūtana; sang Krodhawaśā
makānak kanyā sapuluh makādi sang Saramā tiranimākên ing
bhagawān Puhala, ya tikā mawêka sattwa kabeh makādi śwāna:
sang Irā makānak liman airāwaṇa.
Kunang sang Winatā lawan sang Kadrū sira ta tan pànak.
Amrih ta sira masewakā ri sang swāmi ring bhagawān Kaśyapa,
humulunakênāwak nira. Kāruṇya tāmbêk bhagawān Kaśyapa
ri sira, matang yan matakwan ta sireng strī prayojana, hetu
nirāmrih masewakā. Mojar ta sang Kadrū mwang sang Winatā:
”Om, mapa ta de mahaṛṣi? Wwang sānak ni ngulun kabeh
sampun maputra; pinakanghulun tapwan mānak. Yan yogyaha
ta pinakanhulun anugrahānana de paramaṛṣi. Kaharêp ning patik
mahaṛṣi wêka sewu kwehnya, ya tānaka ni ngulun de mpungku.”
Mangkana ling sang Kadrū. Irika ta sira wineh natige sewu
makatêtêsana dhāla. Kunêng ling sang winatā:
”Sojar mpungku, haywākweh paweh rahadyan sanghulun
putra ri akmi, rwang siki juga. Anghing lêwiha ring kaśaktin
sangkeng anak sang Kadrū. Ya tikā paweha ra empu ri ngulun.”
Nāhan ta ling samg Winatā. Wineh ta sira antiga rwang siki.
Ya ta pinahayu nira ikang antiga paweh sang swāmi, kinêkêsan
ira ring dyun, rinakṣa nira. Limang atus tahun lawasnya anêtês ta
anak sang Kadrū antiga sewu. Ya tikātêmahan naga pinakādinya
sang anantabhoga, sang bāsuki, sang Takṣaka; kapwa pada
mahāśakti sira kabeh. Kunang sang Winatā tan panêtês anak
nira. Merang ta sira, tumungkul sira, kasoran ta hidêpnira ry
awak nira. Sandeha ta manah nira, yan ta dadya ning anak nira.
Binêlah tang antiga de nira.
Pūrvadveṣa tu utpannaṁ tatra putra adṛśyate
An bêlah tikang antiga, katon taanak nira. Ndan satêngah
ry awaknya dadi. Ikang i ruhur nikā ya makadi ng mukha, pūrṇa
ya; kunang ikang suku tapwan dadi kabeh. Krodha tikang rare an
tinêtês tan māsanya. Ya ta matang yan śināpa sang ibu, lingnya:
Saho me’pi kuto mātā
”Arah ibu, atyanta lara ning nghulun denta tinêtês tan māsa
ni ngulun, hetu ning śarīra ni ngulun wikāra. Kunang kahyunta
lêwihe sangke anak sang Kadrū nimitanta maprawṛti ika jah:
Tasmād dāsīṁ bhaviṣyati
Matang yan hulunata kita de ning sanakta alewi-lewihan.
Prayatnaha ta kira, raksan ta wwang sānak ni ngulun antiga kari
sasiki. Yeku tumêbusa kita sangkêp panunggwan dhāla.”
Nāhan ta ling ning rare an śumāpa sang ibu. Anak sang
Winatā mangkana kramanya, sang Aruṇa ngaran ira, matang yan
anūruh tan hana ng pupū têkeng pada, pinaka sārathi de sang Āditya
sira, ya kêtikang abāng tejanya ring sakatêmbêsuk. Kunang ikang
antiga kari sasiki pinahayu kinayatnākên de sang Winatā.
9.6 Pertaruhan Dewi Kadrū dan Winatā
I kawijilan ikang asaw Uccaiśrawā angrêngö ta sang
Kadrū yan hana kuda ulih ning amutêr samudra. Mojar ta sire
sang Winatā, ling nira:
”Mangrêngö kita rari yan hana kuda Uccaiśrawā ngaranya
mijil sangkeng samudra manthana? Atiśaya rakwa lituhayunya,
śweta warna-putih rakwa wulunya, kṛṣṇacāmarāhirêng rakwa
buntutnya. Mangkana pangrêngöngkw ing ulêsnya,”
Mangkana ling sang Kadrū. Sumahur sang Winatā:
Śveta evāśvarājaś ca
”Mangrêngö nghulun kudāputih kewala, nadtan ahirêng
rakwa buntutnya.”
Mangkana ling sang Winatā. Pada pwa sirābuddhy
akas ring pangrêngö sowang-sowang. Saka ri kaniścayan
ireng pangawruh, manggātoh ta sira huluna. Asamaya ta
sirāmratyakṣākêna sakatambesuk. Têlas mayu tang samaya.
Mājar ta sang Kadrū ry anak nira i sang nāga, yan atotohan
mwang sang Winatā ri warṇa nikang kuda. Mājar tānak nira yan
putih, ling ny anak nira:
”Uduh ibu, alah rena ni ngulun, kewalā putih ikang kuda.”
Epw ambek sang Kadrū, bhyaktālah ri hidêp nira. Apinta
kāsih ta sira ri tanaya nira irikang nāga kabeh:
,,Tanayangku kamung nāga, tasy-asih tāngutsāha. Yar
yogya buntut nikang Uccaiśrawā siranata wisa, marapwan
ahirêng makadon aku tan huluna de sang Winatā.”
Nāhan ta ling sang Kadrū, ndatan angga ikang nāga ri
pakon sang ibu, apan ta yogya ng ulah mangkana, krodha ta sang
Kadrū tan pinisinggih sawuwus nira. Sinapa nira tanak nira:
Sarpasatre vartamāne
papako vaḥ pradarśati.
”Atyanta nishuranta kamung nāga sapinta-kāsihku.
Tasmad duhkha panggihênyu, panganên ing apuy ta ko kāla ning
yajña sarpe gawe mahārāja Janamejaya.”
Nāhan sapa sang Kadrū ry anak nireng nāga. Karêngö
ta panāpa de bhaṭāra brahmā, inanumoda de nira ng śaphata.
Samangkanātah kāla bhagawān Kaśyapa an wineh widyāwiṣa
de bhatāra brahmā, aji panghilang wiṣa, makaphala sukhā ning
rāt kabeh de sang Kadrū.
Manggā ta ya wêkasan sumiratana wiṣa ri buntut ing
Uccaiśrawā. Siniratanya ta ya, mahirêng ta ya buntut sang
Uccaiśrawā de ning wiṣa ning nāga. Irikang sakatambesuk pwa ya,
lumampah ta sang kadrū mwang sang Winatā unare kahanan ikang
kuda Uccaiśrawā, umratyaṣākêna pangawruh nira. Mangaliwati
sireng Kṣirārṇawa ikang pinutêr de dewāsura. Katon pwa paripūrṇa
kadi lwirnya ngūni. Têkā ta sira ri kahanan ikang kuda. Tininghalan
ira pwa ya śwetawarṇā putih warṇanya, kṛṣṇacāmarāhirêng
buntutnya. Kalah ta sang Winatā, ya ta makahulun de sang Kadrū.
9.7 Permusuhan Uttangka dan Naga Takṣaka
Datêng ta sirery Ayodhyā. Sadatêng nira tumamêng
kadatwan mahārāja Poṣya, mangāśīwāda ta sira ri śrī mahārāja
umaritrāṇekang kuṇḍala. Atnyanta sādara mahārāja Poṣya.
Kinon ta sira tumamêng kabinihajyan, umalakwa ng kuṇḍala ri
sang Sāwitrī. Tumama ta sira dalêm, ndatan katon sang Sāwitrī de
nira, apan abhakṣya sira, apan amangan purìṣa nikang wṛsabha.
Sang Sāwitrī ngaran ira strī patibrata, tan dadai katon de ning
wwang campur. Muwah ta sira mare mahārāja Poṣya, mājar i tan
hana sang Sāwitrī. Kinon ta sirācamanā rumuhun, kamena nira
n tumamê dalêm. Masoca ta sira. Huwus nirācamanā tumama
ta sira têka dalêm muwah. Katon teka sang Sāwitrī de nira
makabhūṣana ikang kuṇḍala. Mojar ta sang Sāwitrī:
”Sojar ampu, mahābhāra iking kuṇḍala, apan wiśeṣa ning
sarwaratna ike. Hana tan nāga Takṣaka ngaranya lagi mrārthanākên
ikang kuṇḍalateja. Haywa ta mpu tan prayatnêrukā.”
Mangkana pawêkas sang Sāwitrī ri sira. Winehakên ira
tekang kuṇḍala, agirang ta sang uttangka. Mājar ta sri ri mahārāja
Posya, atêhêr amwit mulihe. Sinayutan ta sira wineh bhojana
rumuhun. I sêdêng ning bhojana anarpanākên ri sira, katon tang
sêkul atīs, tatan yogya panganen ing brāhmana. Ling nira:
Yasmāt suciý tvaṁ dadāsi
”Atiśayāśraddhanta mahārāja Poṣya, apan aweh bhojana
tan śuci. Matang yan wutā ta kita.”
Mangkana ling sang Uttangka samahur mahārāja Poṣya.
Tinon mahārāja Poṣya ikang bhojana tan śuci kabeh, apan saka
ri gyā nira ri pamwit sang Uttangka muliha tumuluy, matang yan
andadak pinangliwêtakên. Malās ta sirānapatha:
Yasmād anna dāśayati, tasmād anna bhaviṣyati
”Iking sêkul paweh ni ngulun bhojana ri kita sinangguhta
tan śuci. Tan tuhu pwa lingta. Jah tasmāt anapatya ta kita.”
An mangkana panāpa mahārāja Poṣya ri sang Uttangka,
huwus nirānāpa mangupakṣana ta sira. Mojar ta sang Uttangka:
,,Tan dadi kadi kami mityāśāpa. Andhā ta pwa kita,
acirāt śapataṁ mama
Ndatan masowe kita wutā. Kadyanggān mami n watêk
śāpa ri kita, mangkana ta kita n watāk sapanta ri kami.”
Nāhan ling sang Uttangka. Simahur mahārāja Poṣya, ling
nira:
Brāhmaṇa matavi kṣaro
vikṣata tīkṣṇa vākṣāra.
”Krama ning kadi kita brāhmana: kita wākbraja. Kadi
laṇḍêp ning sañjata laṇḍêp i tutukta, tuhun atinta nirmala
swabhāwa, kadyarṇawa kita. Matangya sāpanganugraha
samarthya kadi kita brāhmana. Wiparīta, kṣatriya wiparīta
ya: ritutuk juga nirmala: ri hati tīkṣna sawbhāwanay, mahyun
yadyapi. Matang yan gêlêng ni nghulun mangke ri kita, yayā
galakta ri nghulun.
Na śopam anyataḥ kartum
”Ya ta matang yan tar wênang humilangakêna sapa ni
nghulun ri kita.”
Mangkana ling mahārāja Poṣya, lunghā ta sang Uttangka
makolih ikang kuṇḍala. Sêdêng hana ring hawan sang Uttangka,
matêmahan agnikang śāpa, mênggêp wītrāgya wiûanya (?),
winorakên ing teja sang Hyang Āditya. Kapanasan ta sang
Uttangka denya. Hana ta wualkên ri tīra ning hênu. Ngkāna
ta madyus sang Uttangka: ikang kuṇḍala inênahakên ireng
bhūtala. Tuminghal tang sang nāga Takûaka, masö ta ya malap
ikang kuṇḍala. Katon mara ya de sang Uttangka, inusī nira ta
ya. Kawênagê ri hidêpnya, maluy ta ya jàtinya nāgarūpa. Mêngā
ta sang hyang pṛthiwī. Umasuk ta yerikā, alayu mareng pātāla
sira. Yatna sang Uttangka tumūt mareng pātāla sira. Inastuti
nira tekang nāga takṣaka, pinalaku nira ikang kuṇḍala, sangka
yan mapakêna de nira pangguruyaga, ndatan paweh ikang nāga
Takṣaka, kewala lunghā humotakên ikang kuṇḍala maṇi. Pinet
ta ya de sang Uttangka. Anon ta sira strī rwang hana ta ṣaḍkurasa
rare nêmang siki n pangidêrakên cakra, dwādaśangkana rwa
wêlas sêngkêrnya. Muwah hana ta wwang manuntun kuda katon
de nira,. Anastuti nira ta sahananya. Tianañan ira ta paran ikang
nāga Takṣaka. Mawarah ta sang manuntun kuda:
”Ai sang Uttangka, yan mahyun kita kapanggihan
ikang kuṇḍala, nāhan iki kudangku, ya dêmwani ike silitnya,
yatanyan mijil tekang kukus sangkêp mukkhaya, upupakêna ri
wiwara nikang nāga Takṣaka masuk, niyatekang Takṣakawêdi,
umwakênekang kuṇḍala ri kita.
An mangkana ling sang manuntun kuda, tan wihang sang
Uttangka; tinulup nira ta silit nikang kuda, mijil tang agni sakeng
sarwendriyanya saha dhumanawata humibêki ng nāgaloka.
Haroharekang nāga Takṣaka, ḍatêng umahakên ikang kuṇḍala ri
sang Uttangkatêhêr angupakṣama.
Huwus sang Uttangka kṛtanugraha ri bhagawān Weda.
Kintu telas karuhun panganugraha sang guru, inangên-angên
ira ta nghel nira de nikang nāga Takṣaka. Krodhāmbêk nirāhyun
malêsāgawe upāya irikang nāga Takṣaka. An mangkanābhiprāya
nira, lumampah ta sira mareng Hāstinapuru. Khatañcit mahārāja
Janamejaya hanar datêng sangkeng pangdonan ira, huwus
malahakên ikang deśa Takṣilā. Malungguh ta sireng watangan,
pinarêk dening taṇḍamantri nira. Datêng ta bhagawān Uttangka
manguccāranākên wedaśānthimantra. Mojar ta sira mahārāja.
”Sājña haji, ikang byāpāra pāduka śrī mahārāja dumon
ikang deúa Takṣilā, atyanta kênoh ikā, apan ta bhaktinya ri haji.
Tan hana kārya bhāra sangkerika. Anung ikang yukti gawayakên
usên, ya tikā tan wawrêngêha de sang nātha? Apran ikang kārya
yukti yan lingga haji, nāhan; rāma rahadyan sanghulun mahārāja
dewatā sira pêjah sinahut ing nāga Takṣaka, ndatan hana doṣa
nira.
Bajrāhatar ivācalaḥ
Kadi ta sira wukir agöng pinangan ing hidêp, atyanta
kāsyasih nira. Agêrah ācāra nikang nāga Takṣaka. Sugyan ta haji
magawaya ng yajña sarpa makaphala patya nikang nāgādhamaa.
Apan mangkana ng kṣatriya ngaranya, si utsāha ri patya ning
satru gumawayakên duhkha nira. Ikang nāga Takṣaka prasidha
duṣṭa, sumahut i rāma rahadyan sanghulun. Yukti ta ya tumibā
ri dilah hyang Agni sêdêng pinuja de sang brāhmana. Apan
kaduṣṭan ikang nāga Takṣaka, huwus ikāmigne bhujangga haji,
umalap ikang kuṇḍalānggêh guruyāga ra bhujangga haji. Yata
matang yan krodha bhujangga pāduka śrī mahārāja iriya. Ndatan
sayogya ng wwang wiku magawaya daṇḍa, matang yan hênêng
ra bhujanagga haji. Kunang śrī mahārāja yogya magawaya
daṇḍa, apan dhrma nina kadi kita kṣatriya ikang dumêḍa yukti
dêṇḍan.”
Nāhan ta ling sang Utanggka ri mahārāja Janamejaya.
Maprawesa ta mahārāja Jayamejaya ri kakṣatriyan ira,
tumakwanakên yan tuhu mahārāja dewata pêjah sinahut de ning
nāga Takṣaka. Singgih ling ning mantri nira kabeh. Krodha ta
sira mahārāja; matang yan agawe yajña sarpa mituhu warah
bhagawān Uttangka ri sira.
9.8 Sang Āstīka
Mangkana ling sang Jaratkāru, lumampah ta sirāmeta strì
sanāman nira. Kala nira n mahas mamet strī sêdêng mahārāja
Janmejaya hañar mastrī, makastrī sang bamuṣṭiman. Samangkana
ta kāla nira n mahas. Têlas kāhasan ikang daśadeśa, ndatan
polih sira strì sanāma nira. Ndatar wruh ri naya nira. Mangên-
angên ing deya de sang bapa (n) hêntasa sangkeng sangsāra.
Manusup ta sireng śuṇyāranya, anangis sumambe sarwadewatā
sarwabhūta, ling nira:
Yāni bhūtāni santiyaṁ
janggamāni śhtīrāṇica.
”Ai sakwehta ng sarwabhūta, sthāwara janggama
pinakāwakta, nghulun jang Jaratkāru ngaranku, brāhmana
mhyun mastrī. Wehên ta nghulun strī sanāma ni nghulun
mangaran Jaratkāru, yan sayogyā panaka ni nghulun, yatanyan
swargā kawitanku.”
Nāhan tangis sang Jaratkāru. Ya tikā karêngo de nikang
nāga kabeh, i sêdêngya n harohara kinon de sang Bāsuki ameta
brāhmana mangaran Jaratkāru tarimāna nira ari nāgini mangaran
Jaratkāru, yatanyan mānaka brāhmanā ng luputana sangkeng
yajña sarpa. Mangkanā bhiprāya sang Bāsuki, karêngö pwa
tangis sang Jaratkāru denya, magirang ta ya, màjar i sang Bāsuki,
mangundange sang Jaratkāru, matang yan mantuk ikā sang
Bāsuki, datêng sira ring pātāla, winarang ta sira de sang Bāsuki,
p(in)āṇigrahan ta sira saha widhi-widhāna. Sêdêng nirālunggw
ing śayana, mojar ta sang Jarakāra ring sira strī:
”Sang Jaratkāru, samaya ni nghulun lawan kita: haywan
ta kita mujaraken tan menak i kami, guniweh gumayakêna ng
ulah tan yogya. Yapwan kagaway ika denta, aryakêna ni nghulun
kita.”
Mangkana ling sang Jaratkāru ring sira strī, akurên ta sira.
Pira kunang lawas nirākurên, kaworan ta sang nāgini Jaratkāru.
Katon ta cihna ning garbhini de sang swāmi. Aminta ta sira
tungganên aturū, dalihan ira n tinggakêna sira strī. Amalaku
sira tungghulu ring sira strī, ling nira: “Sanghulun tāku maturū.”
Yatna sang strī sumanghulun ri sang swāmi. Ardha sowe pwa
sirāturū, kawênangan sandhyākāla, tatkala ning pamuja nireng
lagi. Mangên-angên ta sang nāgini Jaratkāru, ling nira:
”Sore kāla sang hyang mangke sêdêng sira mpu brāhmana
amgaway astamanasewana. Mpungkulun yogya wungunên
pituturana tatkala ning gawe nireng lāgi. Apn yan angantya
patanghya nira, wisama ta sirāgalaka, apan wêdi nira n sepa kāla
ning pūja, mithyā karma nireng bhaṭāra hidêp nira.”
Winungu nira ta sang swāmi:
”Aum mpungku mahābrāhmana, atanghya ta rahadtan
sanghulun. Sandhyākāla mangke pungkulun, pagawan
(rahadyan) sanghulun nityakarma. Nāhan tang kêmbang
umadang saha gandhākṣata.”
Mangkana ling nirānêhêr musapi mukha sang swāmi.
Matanghi ta sang Jaratkāru, krodha sumirat söng ning locana,
mabāng wadana nira, sangke göng ni gêlêng nira, ling nira:
”Dhik duṣṭanāgini, atyanta sampenyu kamung nāgini
pinakastrī, wênangnyu mawara ri paturū ni nghulun.
Ayukto maryādaḥ strīṇām
Tan yogya maryada ning strī kadi kamu. Tasmāt aryakêna
ko dengku mangke.”
Nāhan ta wuwus niratêhêr tuminggal i sang strī, yatna ta
sang nāgini, malayu mêkul suku sang swāmi:
”Om mpungku, kṣamakêna ta manêh radayan sanghulun.
Tan sangkeng awamāna ni nghulun, yan pamungu ri
rahadayan sanghulun; kewala mangêti rahadayan sanghulun ri
pamūjātāngkên sandhyā. Salah pwa ya, matang yan panêmbah
pinakanghulun. Yan yogya maluya mpu dang hyang. Yan huwus
pinakanghulun mānak ikang lumuputakêna kadang ni nghulun
ring yajña sarpa, samangkana ta rahadyan sanghulun gumawaya
tapa muwah.”
Nāhan ta ling sang nāgini n parmita-kāsih. Sumahur sang
Jaratkāru:
”Atyanta kênoh ning ulahta, sang nāgini, mengêt kita ri
kapūjan sang hyang têkap ni nghulun tatkāla ning sandhyākāla.
Kunêng tāpan tan wênanagkw angowahi ri ujar ni nghulun, ikang
tuminggalakêna kita. Tatan adwa sojar ing kadi kami. Kunang
kaharêpteku, haywa ta kita sangśaya. Asti, hana ikānakta. Ya
tikomaritranana kita dhāla, ri têkā ning yajña sarpa. Pahalêbā ta
manahta.”
Atêhêr lunghā ta sang Jaratkāru, tan wênang sinayutan
sira. Kari ta sang nāginī, majar i sang Bāsuki an lunghā sang
swàmi, majarkên sawuwus nira sang Jaratkāru mwang mājar i
hana ning isi ni wêtêng nira. Harûa ta sang Bāsuki rumêngö.
Alawas pwekang kāla, mijil tang rare laki-laki
paripūrṇāwayawa. Inaranta sang Āstīka, apan asti ling sang
bapa ngūni. Pinahayu pwa de sang Bāsuki, sinangaskāra kadi
pasangaskāran ing brāhmana-parikrama, inwö inupādhīta. Ri
wijil sang Āstīka, samangkana ta sang pitara sang ginantung I
tungtung ing pêtung mêsat mulih maring pitṛloka, mukti phala
ning tapa nira ngūni, makādi kang warabrata. Matuha pwa sang
Āstīka, wênang mangadhyāya weda. Wineh ta sira mangajya
sarwaśāṣtra, umampil ing bhṛgupakṣa sira.
Mangkana kacaritan sang Āstīka. Sira ta nimitta ning nāga
Takṣaka luput ing sarpayajña mahārāja Janamejaya.
9.9 Korban Ular Mahārāja Janamejaya
Malawas ta sang pabhu siniwi, swastha tang rāt de nira,
dharmeṣṭha buddhi sira n janānurāga.
Kiñcid ūno Yudhiṣṭhiraḥ
Akêḍik ta kasor nira lawan mahārāja Yudhiṣṭhara mwang
jayaśatru ta sira. Huwus nira malahakên deśa Takṣilā, irika ta
bhagawān Uttangka majerkên I sira bapa n mati sinahut ing nāga
Takṣaka. Amratyakṣakên pwa sang pabhu ri mantrī nira, yan
tuhu mahārāja dewatā mati pinangan ing ula, kadi ling bhagawān
Uttangka. Tuhun pwa ling sang mantrī kabeh. Ya hetu nirāhyun
mangawaya yajña sarpa, malêsanekang nāga duṣṭa Takṣaka.
Matakwan ta sireng mantrī ikang tumon bhagawān Kaśyapa an
pangucap lawan Takṣaka ngūni ri hawan. Mājar ta sang mantrī,
yan ikang manek waringin milu gêsêng de nikang Takṣaka
mahurip ta ya wêkasan de ning mantra bhagawān Kaśyapa.
Yatikā mulih ngke ri Hāstinapura majarakên gantinya mwang
kasiddhyan bbagawān Kaśyapa. Kapūhan mahārāja Janamejaya,
matang ya krodha sireng Takṣaka. Nāhan hetu narākon ameta ri
sang brāhmana kabeh makādi dang ācārya purohita. Tinañan yan
hana yajña sarpa ngaranya. Sumahur sang brāhmana, ling nira:
”Sājñā haji, hana yajña sarpa ngaranya saha mantra-Widhi-
widhānanya kabeh kājar i sang Hyang Weda. Ndan śrī mahārāja
rakwa sinanggraherika ngūnīng atīta. Tan hanya sira ratu waneh
magawaya ng yajña srapa. Sangkṣepanya: yogya haji magawaya
ng yajña sarpa.”
Mangkana ling sang brāhmana. Samangkana inājñan
mantrī nira kabeh, kinon magawaya ng saji sapakon sang
brāhmana. Tinatekang yajñāyanata. Lwā nikang deśa payajñan
ira dwiyojanapamāṇa inukur de sang brāhmana, kinênan mantra
diwya widhiśāṣtra. Risêdêng nira n mukur yajñasthāna, hana
tākāśawākya, lingnya:
Nṛpatir buddhisampannaṁ vāstuvidyāvaśāranaḥ
Kalingnya: sang prabhu nahaprajña, wihikang ing
wāstuwidyā ngaranya, aji ning mangukur sthāna. An mangkana
ling ning ākāśa śabda, brāhmana sang anukur mangke inādeśa
kêta, yan brāhmana wighnānya:,,hêlöm ikang yajña inajarakên I
mahārāja Jnamejana anêmwa ng wighna brāhmana yajña dlāha”
tatan enak buddhi nira n manah ādeśa mangkana.
Hunus ning kuṇḍa ginawe, ḍatêng de sira mpu sira sang
pininang milw ing yajñakārya. Pratyeka ni ngaran ira: bhagawān
Chaṇḍabhārgawa wêka Bhyawana-sthira hotā manngunyakên
Ṛgweda, bhagawān Kośa udgātā mangunyakên Sāmaweda,
bhagawān Janmanikuṇḍa brāhmādhināta mangunyakên
Atharwaweda, bhagawān Jyotisinggālambayu mangunyakên
Yajurweda, bhagawān Byāsa sira pinakamanggala sadasya ring
sabhā, saha śiṣya nira sowang-sowang makabehan. Akweh ta
sira brāhmana milu ring yajña, kapwa uttama sira kabeh. Sêdêng
mahoma sira mpu brāhmana kabeh, mangunyakên arthanātana (?),
ngkāna tang nāga nānāwidha manglayang ring ākāśa, tumêmpuh
ri sang Hyang kuṇḍa, asangjhyapramāṇa, tan wênang winilang
kwehnya. Hanan mahirêng, hanan maputih, waneh nīlawarna,
Śvasantaś ca mahośṇiman
Prāṇanya tan wruh ri deyanya; hanan pawilêtan lawan
rowangnya, hanan kasungsang, hanan pangadêg, hanawan,
hanàtuha, tan wandhya pêjah tumêmpuh ri sang Hyang agni
dumilah mangarab-arab kadi sinyukan miñak de ning waduk
ikang nāga n pasamudaya. Ndatan pasamidha tang kuṇḍa
wêkasan, awak nikang kuṇḍa jugāsamidhàwak ning nāga
kāngkên kayu manibeng agni muntab. Matang yan mangkyāngde
jwalita ning apuy dumilah, asangit ambönya têkeng nāgaloka.
Kumêtêr ta sang Takṣaka, kawênêsan tan wring deyana; moyagan
ikā śarīranya kadi dinudut sinuṇḍungakên. Mêsat ta sira mêgil
ing swargaloka, mapinta śarana ri sang Hyang Indra. Kārunya
tāmbêk Hyang Śataratu, apan prasiddah mitra nira sang Takṣaka.
“Haywa śangsaya kitang nāga Takûaka. i senghêl ni
wêḍihan i nghulun nggwananta, yayā tan tibānta ring kuṇḍa.”
Sukha ta sang Takṣaka. Kunang sang Bāsuki menggung
palinggih nira, apan de ning sangit nikang nāga pinangan ing
apuy. Mapint-kāsih ta sire sang Āstīka, ling nira:
“Tāsy-asih tānaku sang Āstīka, kita rakwa śarana nikang
nāga luputa mangkweng yajña sarpa, parawah bhaṭāra ri nghulun.
Tulung ta kadangta kabeh. Ngke nghulun wruha kamāhātmyan
ing tanayangku.”
Sumahur sang Āstīka :
Haywa rahadyan sanghulun sangśaya. Lumakwa nghulun
umare mahārāja Janamejaya. Murungakêna ri yajña nira. Tan
dadi nghulun maguywa-guywana tuwi. Pahalêbà ta manah
rahadyan sanghulun.”
Mangkana ling sang Āstīka. Lumapah ta sira mareng
payajñan. Ḍatêng ta sira ring yajñayatana, katon tikang nāga
kasungsang kawalik masulung-sulung tibeng kuṇḍa. Kadi
larwa-larwan tumon dilah ning dīpa kāla ning rātri, mangkana
ta paḍanya tumibā ri sang Hyang Agni. Irikā ta sang Āstīka
mangastuti ri śrī mahārāja Janameya, ling nira:
“sājñā haji, atyanta paripūrṇa niking yajña śrī mahārāja,
sākṣāt somasya yajño ‘pi
sākṣāt yajña sang hyang Soma
baruṇam iva yajñaś ca
kadi yajña sang Hyang Baruṇa samanya waneh; têkwan
sang pinaka-sadasya nikang yajña bhagawān Kṛṣṇa Dwaipāyana,
pinakatasik ning weda sira, tan hanāmaḍāni wruh nireng aji.
Kunang śrī mahārāja,
kṛṣṇaḥ sarvoguṇopetaḥ
sākṣāt bhaṭāra Kṛṣṇa kita, kinahan ing sarwaguṇa.
Rāma yathāstraśāstravān
Bhaṭāra Rāma padanta waneh, wruhta mangaji sarwāstra.
Dakṣaprekṣanīyo sangśa
bhagīrathopamaṁ balam.
Sākṣāt mahārāja Bagīratha kapawitranta, tatan wênang
tininghalan. Sangksepanya: śrī mahārāja juga wiśwāsa ning stuti
kabeh.”
An mangkana ling sang Āstīka, kākarṣaṇa ta manah
mahārāja Janajeya; mogha sira matwang ri sira, ling nira:
Nāyaṁ bāla stuviro’yaṁ
mayā tena mahāmuniḥ.
“Ike sang brāhmaṇa mênggêp wāla, tatan rare sira, atuha ri
hidêp ni nghulun, apan de nirānguccāraṇa wedamantra mwang
sarwamantraśāṣtrajṇa ta sira. Māsih ta nghulun i sira. Mahyun
kami mawehānugraha sakahyun ira.”
Mangkana ling śrī mahārāja Janamejaya. Tatan enak
tāmbêk bhagawān Caṇḍabhāṛgawa sangkṣepan ikang yajña,
apan mengêt sira n brāhmana mighnanīkang yajña. Sinrêng nira
ta mantra nira, kinon ameta ng nāga Takṣaka têkeng swargaloka.
Menggung tang Indrabhawana, tan apagêh ta palinggih sang
Hyang Indra, kadi dinudut awak nira hidêp nira, apan ikang nāga
Takṣaka mapagêh denyānggêgwani tumpal ni wêdihan ira. Saka
ri wêdi sang Hyang Indra milwa tibeng kuṇḍa, tininggalakên
ira tang nāga Takṣaka wêkasan. Katon manglayang ring ākāśa
trāsāmbêknya, moghānglih śarīranya. Kadi gêrêh sabdanya
mangohan tan wring deyanya. Tuminghal ta sang Āstīka ri meh
nikang nāga Takṣaka tibāheng kuṇḍa. Atikāṣṭhaduḥkha sira,
katon ta ya manglayamg ring ākāśa. Kumwa ta ling nira:
Sarpāpasarpa bhadran
te dūrang gaccha mahāviṣam,
Janamejayayajña
te āstike vacanaṁ smara.
Kahrêt tang yajña wêkasan, apagêh mari kadudut de
ning mantraúakti. Mangkin amrih ta sang Āstīka mangastuti ri
mahārāja Janamejaya; atyantāsih mahārāja.
Satran te viraman tretat
“Yan singgihāsih pāduka śrī mahārāja mawehānugraha ri
kami. Tan yogya tulusakêna tang yajña sarpa de haji; kayogyan
ikā mahuwusana,
nyaptayuṣyar ikoragāḥ
yatanyan an matya tikang nāga kabeh. Atyanta kāsyasih
kadang ra brāhmana haji”
Sumahur mahārāja Janamejaya, ling nira:
suvarṇa rajata gośca yat
ta dādyān dwijottama.
Nya ng mās lawan rajata mwang lêbu pawehangku ri
kita ra brāhmana. Kunang yan hunus mati Si nāga Takṣaka,
samangkana nghulun mahuwusanang yajña sarpa. Antyakêna ta
sakarêng, apan sêdêng manglayang mangke.”
Sinrêng tang mantrade sang yajamāna. Meh tibā tang nāga
Takṣaka, ākāśa sagalah sangkeng apuy. Inunyakên tang śloka
sarpāpasarpa muwah de sang Āstīka saha swīnira mapinta-kāsih
ri haji:
”Sājñā haji, tan mās manik don ra brāhmaṇa haji, duwêg
ikang yajña sarpa juga huwusana, ya anugrahā mahārāja.”
An mangkana ling sang Āstīka ri mahārāja, mār mrat hati
mahārāja Janamejaya saka ri twang nire sang Āstīka. Mêsat
tang Takṣaka muwah mareng pātāla, hinuwusan ira ikang yajña;
maweh ta sira bhojana saha dakṣina,
Dìnam śatasaharāṇi
inatus iwu de nira maweh dāna têkan ikang kaniṣṭha-
madhyottama. Paripūrna ta yajña nira. Mangkana ta sang Āstīka
wineh nira dāna saha dakṣina paripūrṇa. Kinon ira ta ðatênga
muwah hêlêm i kārya nira ng aúwamedhayajña. Mangastungkara
ta sang Āstīka. Amwit ta sira muliha mareng nāgaloka.
Sinungsung ta sira de ning nāga kabeh pada manādhukāra
makādi sang Bāsuki. Kinon ira ta malakwānugrahe sira. Mojar
ta sang Āstīka:
ahaṁ prataḥ suprasānnamarūpa
lokendram indro mānave tare‘pi,
dharmākhyātam ye nacayuk tamedam
tesām ca yasmād dānam eva kiñcit.
”Kamung Hyang nāga kita kabeh, mangke
pawehantānugraha ri nghulun: yan hana ta wwang tuhaganāng
uccāranakên cariteki, tan hanātah bhayanya sangke kita kabeh.
Samangkana ta anugrahānta ri nghulun.”
Mangkana ling sang Āstīka. Asti ling nikang nāga kabeh.
Nāhan tang Āstīkacarita.
9.10 Mosala Parwa
Hana Sira bhagawān Wiśwāmitra ngaran ira mwang
bhagawān Kanwa, bhagawān Nārada. Sira ta māmêna-amêng
mareng Dwārawatī. Katon pwa sira de sang watêk Yadu, umasö
ta sira mare kahanan sang ṛṣi makādi sang Sārana. Sang Sāmba
sira ta maweṣa kadi weṣa ning strī, sabhūṣana ning strī pinaka
pahyas nira, moghāwamana kawiseṣa de ning kali. Mojar ta sira,
ling nira:
”Sājñā mahārṣi, matang nyan panêmbah sanghulun kabeh
ri sang yatiwara: tāsyasih ta pwangkulun sang Babhru mahyun
mànaka. Strī ning pwangkulun ikang manêmbah ri sang yatiwara;
yar yogyānugrahāna anak de mahamuni.”
An mangkana ling sang watêk Yadu, sakroda ta sang
mahārṣi kapwa tuminghal i rowang nira. Mojar ta sira wêkasan
ri sang watêk Yadu:
”Niṣkāraṇa pamañcananta ri kami. Ikang sinangguhta strī
sang Babhru, yekā Sāmba anak bhatara Kṛṣṇa. Kunang tāpan
awamāna kita, an winehakên. Ii nghulun anakanya. Jah tasmāt
matang nyan pānaka palu wêsi sangkana ni patinta kabeh. Tuhun
sang Kṛṣṇa Baladewa tan ilwa matya de nikā. Kunang patya ning
sang Kṛṣṇa si Jarā, sang Baladewa tumêḍunêng tasik, kabwat
ning karmanyu sumangguh Sāmba strī sang Babhru.”
Mangkana ling ning sang mahāṛṣi, têhêr lunghā ta sira.
Irikā ta sang watêk Yadu wêkasan hārohara mawarah ri bhaṭāra
Kṛṣṇa. Ndatan hārohara ta bhaṭāra Kṛṣṇa, tan ahyun ta sira ri
kahilangan ikang brāhmaṇaśāpa, humênêng juga sira.
Irika(ng) sakatambesuk mijil tang musalāyomaya sake
wêtêng sang Sāmba, atyanta kātaranya. Winwatakên ta ya ri
mahārāja Ugrasena, kinwanakên ta ya kikirên. Kikir-kikiranya
hinañut ta yeng sāgara. Ya ta tumuwuh parungpung mwang
dukut, hibêkan tira ning tasik denya. Atêhêr mahārāja Ugrasena
magawe ghoṣana kumon ing sang Wṛṣṇyandhaka suśīlā, tan
hanā wineh ana(da) ha pānamadya. Kunang yan hana katon
sirānginuma madya, kinwanakên ta ya wangsulên, yatanyan tan
hanā wiwāda. Hinajêngan ta ājñā nira de bhaṭāra Kṛṣṇa. Matang
nyan suśīla sira kabeh, kewalya śakti wêkas ning citta.
Pira kunang lawas nira yatna ring samācāra, manurun
ta sang Hyang Kali purusākāra karālawadana kṛṣṇa pinggala
warna nira, aparas tan parambut munggup ri lawang sang watêk
Yadu. Yāwat rātrikāla juga sira katon, inungsī pinahan mukûa
tan kawênangan; tadanantara ri pangadêgan ira mungup ta ya
muwah. Prihatin ta ya sang Wṛṣṇyandhaka tan wruh ri deya
nira. Muwah ta têkā ng utpāta: tikus mangawatārānūt lêmah ring
hawan agöng; yan kāla ning rātri manigit kuku mwang rambut.
Muwah sārasah muni kadi śabda ning ḍok; wêḍus kadi śabda
ning asu angalup. Ikang sattwa khara mastrī lêmbu, karabhastrī
aśwa, widala mastrī nakula.
Wiparīta sang wṛṣṇyandhaka ri prawṛtti nra, masampe ring
brāhmaṇa tan pagawe dewapùja mwang masampe ring guru.
Anghing sang Kṛṣṇa Baladewa tan ilu wparītakriya. Kunang sang
hyang Agni ring kuṇḍa dāhāvahṛta tar dumilah tinahênan; sang
Hyang Āditya yawad udayastamana akuning pwa ya katon kesara
nira: yawat tumunggang acala katon tang kawandha umaras teja
nira. Mangkana ikang sêkul ring mahānasāhamêng durgandha.
Ikang śangkha Pāñcajanya maśabda tan tinyup. Mangkana lwir
nikang utpāta panglinggan ri hilang sang watêk Yadu. Prihatin
ta bhaṭāra Kṛṣṇa, wruh sira yan maphala duhkha sang watêk
Yadu. Muwah hana ta grahana ri kāla ning trayodaśī. Matutur ta
sira rikang utpāta ring kuna, nguniweh kālāprang sang Korawa
Pāṇḍawa, candragrahana ri kāla ning trayodaśī suklā. Pira ta lawas
nikā mangke: sattrīngṣadwarṣa (?) têlung puluh nêm tahun (sangke
prang sang Korawa Pāṇḍawa) ya ta karakêtan ing Gandharī salaku
ikang tumona pêjah nikang kulawàndhawanya byaktanya ikā.”
Makwan ta sirātīrthā ri sang watêk Yadu panghilanga nikang utpāta.
Irikang wêngi mangipi ta strī sang watêk Yadu kapwa tumon sang
hyang Kāla ring rātri, aputih untu nira ahrêng warṇa nira. Sira ta
umangan ikang wwang ring Dwārawatī henti tan paśeṣa. Muwah
mangipi wānara umalap strī sang watêk Yadu Wṛṣṇyandhaka. Tan
tunggal ikang mangipi kapwa sama swapnanya. Irikang rahina
mijil tang cakra bhaṭāra Kṛṣṇa ikā si Bajranābha, panganugraha
sang Hyang Agni ri sira ri kāla ning Khāṇḍawawana. Katon de
sang watêk Yadu muwah rathanya lawan kudanya lumampah
mahawan tasik, ikang garuḍadhwaja taṇḍa bhaṭāra Kṛṣṇa inalap
ing widyādhara lawan ikang tāladhwaja taṇḍa sang Baladewa ikā
mangkana inalap de ning widyādhara.
Mangkana wastwan ikang aśubhamanggala katon de
sang Kṛṣṇa Baladewa, prihatin ta sira. Masyang ta sira ri sang
watêk Yadu madyusa rkang Prabhāsatīrtha ri tīra ning sāgara,
tatar wihang sia kabeh. Lumampah ta sira mahawan gaja
turaga rathāsangkêp ring māngsa matsya bhojanādi sarāwaṇa-
mahāsāra-prakāra. Katon pwa sira kabeh lumampah, mamwit ta
sang Uddhawa kāntuna tan ilwa ring tīrthayātra. Inañjali ta sira
de bhaṭāra Kṛṣṇa.
Irikā ta ya n katon tang tejomaya ring ākāśa. Mapa ta lwir
nikang prabhāsatīrtha ri datêng sang watêk yadu : tatan pahingan
halêpnya apan kêbêkan ing mās mani rājayogya, matang
nyan dumilah saparyanta ning prabhāsatīrtha. Têkwan sang
wṛṣṇyandhaka sêdêng mawêrö de ning wiṣayanya kabeh, asing
samenake manahnyajuga n tinūtakênya. Nistanyan ri harêp sang
Kṛṣṇa Baladewa tatar wawa-rêngö juga jātinya, byakta pangatag
ning kālāwasāna kahidêpanya. I saṇḍing sang Kṛṣṇa Baladewa
mojar ta sang Yuyudhāna (ri sang Kṛtawarmā), ling nira :
“Tan hana pang ngūning anādikāla (kadi) prang sang
Korawa Pāṇḍawa. Pada sira misyani kakṣatriyadharman. Hana
pwa ya wih:
Ka kṣatriyo ‘dharmo hanyāt
suptān pava mṛtān iva,
tad vimṛśyati hārdikya
yadavāḥ yat tvayā kṛtam.
Sang kṛtawarmā sira kṣatriya wiśeṣa amatyani śatru sêdêng
maturū. Apan yayā wangke gati nika. Milu pwa sira sahāya ning
Aśwatthāmā umatī sang Pañcakumāra sêdêng nira maturū. Ya tikā
kangên-angên de sang watêk Yadu, matang nyan tan ahyun I kita.”
An mangkana wuwus sang Yuyudhāna, angirang ta sang
pradyumma wākcapala, atêhêr manudingi sang Kṛtawarmā.
Umalês sang Kṛtawarmā tumudingi sang Yuyudhāna:
“Ai kong anak ning satyaka, wruh tāku ri tattwanyu ngūni.
Bhūriśnavā dīnabāhuḥ
yuddhe prāyogatas tvayā
Datena subṛśisena
ka sirena ca pātitaḥ
Adha sor polahta (n) tugêl bāhu sang Bhūriśrawā de sang
Arjuna ring yuddhakāla, apan ko milu lumūda sarika. Hana pwa
wīra matī wwang huwus mati sarika.
Mangkana wuwus sang Kṛtawarmā rinênggö de sang
Kṛṣṇa, kroda sira ardhārêngu tingal nira. Umasö ta sang Sātyaki,
nêhêr mojar I dewī Satyabhāmā mwah umatuturakên artha
nikang Syamantaka, an sang Kṛtawarmā mūlanya kālap de sang
Śatadhanya Manangis ta sang Satyabhāmā kapituturên ri pati
nira ng bapa sang satrājit pinaribhāwa de sang Śatadhanya ri
kulêm.Ya ta matang nyan.........? ri bhaṭāra Kṛṣṇa. Tumon pwa ri
galaka sang kītawarmā,mangadêg ta sang Satyaki mojar i dewī
Satyabhāmā:
“Harah dewī Satyabhāmā, tahuwusan kita dīnāśālarānangis.
haywa ta kita kapituturên ri pati bapanta Satrājit pinaribhawa ring
kulêm dening pāpāśwatthāmā. Tan raka sahadyan sanghulun,
nghulun juga matyana ng duṣṭa sahāya ning Aśwatthāmā,
bhobhoh panglampwa ta ko doṣanyu mêjahi sang Pañcakumara
Śikhaṇḍì Dhṛṣṭadyumna sêdêng irāturū kāla ning kulêm.
Panglapu ta ko wêkas ning uripmu ike yuh hara”
Mangkana ling sang Sātyaki, inuhutan ta sira de bhaṭāra
Kṛṣṇa mwang sang babhru, tan anggā sira. Sāhasa tinugêl
ta gulu sang Kṛtawarmā, pêgat tan pasāra. Krodha ta sang
Wṛṣṇyandhaka kabeh, mapulihakên sang Yuyudhāna ta sira
pinugutan unistabhojana mwang sang Satyaka. Sakrodha ta
sang Pradyunma sāhasānulunga ndatan wênang kinabehan de
sang Wṛṣṇyandhakabhoja. Ri wêkasan pêjah sang Yuyudhāna
mwang sang bapa sang Satyaka i samīp-bhaṭāra Kṛṣṇa. Krodha
ta sang Pradyumna, sang Sāmba, sang Aniaruddha Cārudeṣṇādi
śūra pramukha, parêng pamulihakên sang Sātyaki. Tar
kawênang sinapihan de bhaṭāra Kṛṣṇa, apan sêdêng kapasukan
ing kālabahnisanghāra, ghurnita mahyāwija-wijah parêng masö.
Madyapānamadāviṣāḥ
Kapwāwêrö sahananya kadyanggāning wwang awêrö de
ning madya, yayā wiparīta swajātinya. Makin āruh-aruhan tang
laga wêkasan.
Mangadêg ta bhaṭāra Kṛṣṇa, dinawut nira tikang parungpung
pinakasañjata nira. Irikā ta matêmahan musalāyumaya
mahāghora, pinakapamuh nira ri san Wṛṣṇyandhakabhoja.
Pêjah ta ya sapuluh pisan, ndatan awêdi mangkin silih sambut
paḍangḍawut parungpung. Yata matêmahan musalāyomaya
sakasambut denya sowang-sowang. Tekeng duku roṇḍon yāwat
sakasambut de nira juga matêmahan musalarūpa. Ajêmur arurêk
arok tang prang wêkasan, an tan wruh lawanya rowangnya. Hana
umatī bapanya, hana umatī anaknya sānaknyāsing katon denya
pinupuhnya juga. Ndatan hana malayū ngaranya; kapwāru-
aruhan masulung-sulungan kadi larwa-larwan manon pajyut
tumampuh i rowangnya, pêjah tayā-pulihan.
Hārohara tāmbêk bhaṭāra Kṛṣṇa, inon ira ta wangkay
sang Sāmba, Pradyumna, Cārudeṣṇa, Aniruddha. Mawêlas-
wêlas ta manah nira. Sinyang nira ta sang babhru mmwang sang
Dāruki, pinakarowang nirāmeta sang Baladewa. Katon ta sang
Baladewa sumaṇḍêng wit ning kayu magawe yogadhāraṇā.
Umijil tang nāga sake tutuk nira, aputih warṇanya abāng
tutuknya, sinungsung de ning nāga kabeh, Takṣaka Kumuda
suṇḍarìka Hrada durmukha prawṛddhi (?) makādi sang Baruṇa,
manungsung ring pādyārghācamanīya, wêkasan lunghā mulih
ring pātāla.
An mangkana lwir sang baladewa, hārohara tāmbêk bhaṭāra
Kṛṣṇa. Matangnyan kon i sang Dāruki umuṇḍange sang Arjuna
śīghra-śīghra. Lunghā sang Dāruki. Kinwan ira sang babhru
rumakṣa strī nira mulih mareng mahārāja Basudewa, yatanyan
tan katêkāna mahāpralaya. Umangkat ta sira kālih. Ryangkên
(?) lumakwa sang babhru katon têkap sang Lubdhaka matêr strī
sang Kṛṣṇa, pinupuh ta ya ring musalàyomaya, pejah ta sira.
Tuminghal ta bhaṭāra Kṛṣṇa, manastāpa ta sira. Matangnyan
ta sira lumaku mangêtêrakên strī nira muliha. Kapanggih ta
mahārāja Basudewa mwang dewī Rohinī inarpaṇākên ta strī nira
ṣodaśasahasra kwehnya. Atêhêr ta sira nêmbah umusap suku
nira bapa:
”Bapa, palalêbā ta jñāna rahadyan sanghulun. Sampun
hilang tikang watêk yadu katêkan sang brāhmanaśāpa. Ndatan
wênang pinaka nghulun mangher ri tan hana nikā kabeh.
Matangnyan amwit pinakanghulun manusapa ring alas. Ika strī
ni nghulun kabeh rakṣan de rahadyan sanghulun. Yapwan têka
sang Arjuna, irika ta ya anawakêna mwang ikang yadu śeṣa ning
pêjah”
Mangkana ring bhaṭāra Kṛṣṇānêhêr lunghā. Makraktikang
strī kabeh pada manangis tan wruh ri denanya. Makusah kapati
sang Rukmiṇī mwang sang Jāmbawatì. Mahārāja Basudewa
kawuntwan ing gulū.
Mwah ta sang Kṛṣṇa mareng prabāsatīrta. Katon wangkay
nikang Wṛṣṇyanndhaka magulingan nirawiśeṣa. Matutur ta sira
ring manastāpa sang Gandharī ri pêjah ry anak nira, mangkekā
lara nira n tumon kulawarga nira pêjah tan paśeṣa. Marabas
ta luh nira n panangis. Nêhêr manusup ring alas, maturū ring
kayu mêgawe yogadhāraṇā. Kathañcit hana Si Jarā ngaranya,
anak mahārāja Basudewa ari sang Kṛṣṇa. Ya ta manusup ring
alas mangusī mṛga, tan wruh ri hilang sang watêk yadu. Katon
pwa suku bhaṭāra Kṛṣṇa denya, winaling mṛga. Pinanahnya
pwa ya, matêmahan ta sira muwah Wiṣṇumūrti caturbhuja
trinayana pitāmbara. Satinghalnya si Jarā manangis ta yānêhêr
amêkul suku nira Keśawa. Irikā tan ya tumūt mareng swarga
manungsung ta sang dewagaṇa, sang Hyang Āditya, Aṣṭa-Basu,
Rudra, Aświnodewa, Catulokapāla, Siddharṣi,Gaṇḍharwa,
Widyādhara-Widyādharī, kapwāngastuti magirang ri datêng
bhaṭāra Wiṣṇu, magawe pādyārghācamanīya mwang Hyang
indra umūjā ri sira. Padārok sawakul tampuh ning kêmbang urā
ri baṭāra Hari.
BEBERAPA WIRAMA
10,1 , wirm mÊduekoml .
10.1 Wirama Mṛdukomala
(---/uu-/u-u/uu-/ u-u/uuu= 18)
1 , þ s)mã; ni\N q ti\Àln edtÉi elok ]rx,
1. Ong sêmbah ninganātha tinghalana de tri loka śaraṇa.
(=Ratu Sang Hyang Mahasuci, pangabhaktin titiang inista
suryaning ugi, santukan wantah Paduka Bhatara kantin jagat
tigane; = Ya Tuhan sembah hamba ini orang hina, silahkan
lihat oleh Mu penguasa dunia tiga)
W hê o aêo tßik s)mãhi\Àuluni j%ot tnÀn wen; ,
Wāhyā dhyātmika sĕmbahing hulun ijőngta tanhana waneh.
(=Sekala niskala pangabhaktin titiang ring Paduka Bhatara,
tan wenten tiyos; = Lahir bathin sembah hamba kehadapan
kakiMu tiada lain)
s* lÙ^ ÁgÂÂi sek* th)n/ kdi mizkuæek*dai kit ,
Sang lwir Agni sakeng tahên kadi miñak sakeng dadhi kita.
(=Paduka Bhatara kadi Geni mijil saking taru sane latuh,
kadi minyak mijil saking santenne, = Engkau bagaikan api
yang keluar dari kayu kering, bagaikan minyak yang keluar
dari santan)
s* S k×tß) tu ynÀ nwÙ*\mut$ tutu(pinhyu >
Sang sākṣat metu yan hana wwang ngamutĕr tutur pinahayu.
(=Paduka Bhatara nyalantara medal yening wenten anak
ngincepang tutur kabecikan pisan; = Engkau seakan-akan
nyata tampak (keluar) apabila ada orang yang mengolah
ilmu bathin dengan baik)
2 , wê opiwêopk S rin& prm(ttÙ du(lv kit ,
2. Wyāpiwyāpaka sārining paramartatwa durlabha kita.
(=Nyusup ring sehananing sarwa bhawa meraga sarining
tattwane sane mahuttama, sane sengka pikolihang paduka
Bhatara; = Engkau meresapi dan meliputi segalanya, intisari
hakekat tertinggi yang sulit dicapai)
÷cÈo nÓo\Àn tnÀno gnllit/ lwnÀlhyu ,
Icchān tānghana tan hanā ganalalit lawan hala hayu.
(=Saking panitah paduka Bhatara punika, sane wenten sane
tan wenten, sane ageng sane alit, miwah kawon becike
punika; = Seturut kehendakMulah ada dan tiada, besar dan
halus serta buruk dan baik)